[go: up one dir, main page]
Edukira joan

Antonio Gramsci

Wikipedia, Entziklopedia askea
Antonio Gramsci

Italiako Erresumako diputatua

1924ko maiatzaren 24a - 1929ko urtarrilaren 21a
Hautetsia: 27th Legislature of the Kingdom of Italy (en) Itzuli
Bizitza
JaiotzaAbas, 1891ko urtarrilaren 22a
Herrialdea Italiako Erresuma
HeriotzaErroma, 1937ko apirilaren 27a (46 urte)
Hobiratze lekuaErromako hilerri protestantea
Heriotza moduaberezko heriotza: garuneko odoljarioa
Familia
Ezkontidea(k)Julia Schucht (en) Itzuli
Hezkuntza
HeziketaTuringo Unibertsitatea : filologia
Lc G.M.Dettori-Cagliari (en) Itzuli
Hizkuntzakitaliera
Sardiniera
Jarduerak
Jarduerakfilosofoa, politikaria, kazetaria, idazlea, ekonomialaria, literatura-kritikaria, historialaria, soziologoa, iritzi-kazetaria eta antzerki-kritikaria
Lantokia(k)Montecitorio jauregia
Lan nabarmenak
Jasotako sariak
InfluentziakGeorg Wilhelm Friedrich Hegel, Karl Marx, Benedetto Croce, Francesco de Sanctis, Giovanni Gentile, Nikolas Makiavelo, Friedrich Engels, Vladimir Lenin, Georges Sorel, Antonio Labriola (mul) Itzuli, Amadeo Bordiga, Vilfredo Pareto eta Gaetano Mosca (mul) Itzuli
MugimenduaFilosofia kontinentala
Western Marxism (en) Itzuli
neomarxismoa
Marxist humanism (en) Itzuli
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioaateismoa
Alderdi politikoa Italiako Alderdi Komunista
IMDB: nm3236374 iTunes: 458358760 Discogs: 1031920 Find a Grave: 10982726 Edit the value on Wikidata

Antonio Gramsci (anˈtɔːnjo ˈɡramʃi ahoskatua; Ales, Sardinia, 1891eko urtarrilaren 22a - Erroma, 1937ko apirilaren 27a) italiar filosofo marxista, hizkuntzalari, kazetari, idazle eta politikaria zen. Filosofiari, teoria politikoari, soziologiari, historiari eta hizkuntzalaritzari buruz idatzi zuen. Alderdi Sozialistakoa izan zen, harik eta alderdiaren ezker muturra bereizi zen arte; gero, Italiako Alderdi Komunistako kide sortzailea eta liderra izan zen. Benito Mussoliniren eta faxismoaren ahots kritikoa, 1926an espetxeratu zuten, eta kartzelan eduki zuten 1937an hil zen arte (1921).

Espetxean zegoela, Gramscik 30 koaderno baino gehiago eta 3.000 historia- eta azterketa-orrialde idatzi zituen. Bere kartzela koadernoak XX. mendeko teoria politikoaren ekarpen oso originaltzat jotzen dira[1]. Gramscik hainbat iturritatik atera zituen ideiak, ez bakarrik beste marxistengandik, baizik eta beste pentsalari batzuengandik ere, hala nola Nikolas Makiavelo, Vilfredo Pareto, Georges Sorel eta Benedetto Crocerengandik. Koadernoek gai ugari jorratzen dituzte, besteak beste, Italiako historia eta italiar nazionalismoa, Frantziako Iraultza, faxismoa, taylorismoa eta fordismoa, gizarte zibila, estatua, materialismo historikoa, folklorea, erlijioa eta goi-kultura zein herrikoia.

Gramsci ezagunagoa da kultura-hegemoniaren teoriagatik, non estatuak eta klase kapitalista agintariak —burgesia— nola erabiltzen dituzten kultura-erakundeak gizarte kapitalistetan boterea mantentzeko deskribatzen duen. Gramsciren iritziz, burgesiak kultura hegemonikoa garatzen du ideologia erabiliz indarkeria, indar ekonomikoa edo hertsadura erabili ordez. Pentsamendu marxista ortodoxoaren determinismo ekonomikoa hausten ere saiatu zen, eta, batzuetan, neomarxista gisa deskribatzen da[2]. Marxismoaren ulerkuntza humanista zuen, eta praxiaren filosofia gisa eta historizismo absolutu gisa ikusten zuen, materialismo tradizionala eta idealismo tradizionala gainditzen dituena.

Biografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehen urteak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gramsci Alesen jaio zen, Oristano probintzian, Sardinia uhartean, Francesco Gramsciren (1860 – 1937) eta Giuseppina Marciasen (1861 – 1932)[3] zazpi seme-alaben laugarrena. Francesco Gramsci Gaeta hiri txikian jaio zen, Latina probintzian, Lazio (gaur egun, Italiako erdialdeko Lazio eskualdean, baina, une hartan, Gaeta Italia hegoaldeko Terra di Lavororen parte zen oraindik), familia aberats batean, Italia hegoaldeko Campania eta Calabria eskualdean, eta arbëreshë (italo-albaniar) jatorrikoa[4][5]. Gramscik berak uste zuen aitaren familiak Albania utzi zuela 1821an[6][7][8]. Aitaren familiaren jatorri albaniarra Gramsci deituran dago frogatuta, Gramshiren italiartutako forma baita, Gramsh toponimotik (Albaniako erdialdean eta ekialdean dagoen hiri txikia) datorren izen zehaztua[9]. Gramsciren ama Nuoro probintziako Sorgonoko lur jabe sardiniar familia batekoa zen[10]. Francesco Gramscik maila baxuko funtzionario gisa lan egin zuen, eta zailtasun finantzarioek gehi poliziarekin izandako arazoek Sardiniako hainbat herrixken zehar mugitzera behartu zuten familia; azkenean, Ghilarzan finkatu ziren arte[11].

Antzinako Gymnasium Carta-Meloni, Santu Lussurgiun, non Gramsci 1905-1907 artean izan baitzen.

1898an, Gramsciren aita zigortu egin zuten dirua bidegabe erabiltzeagatik, eta kartzelaratu egin zuten, eta familia miserian gelditu zen. Gramsci gazteak eskola utzi, eta zenbait lan egin behar izan zituen aita askatu arte, 1904an[12]. Umetan, Gramscik osasun arazoak izan zituen, batez ere bizkarrezurreko malformazio batek (hazkundea eragotzi ziona, bere altuera metro eta erdi eskas zen helduaroan) erabat konkortuta utzi baitzuen[13]. Hainbat hamarkadatan, haurra zela istripu batek eragin zuela eman zen aditzera —zehazki, umezain batek abandonatuta— baina, duela gutxi, Pott-en gaixotasunagatik[14] (bizkarrezurraren deformazioa eragin dezakeen tuberkulosi-forma bat) izan zela iradoki da. Gramscik hainbat barne-arazo ere izan zituen bere bizitzan.

Gramscik Santu Lussurgiun ekin zion bigarren hezkuntzako ikasketei, eta Cagliarin[15] amaitu zuen. Han, Gennaro anaia zaharrenarekin hartu zuen ostatu, soldadu ohia eta kontinentean egondako garaiak militante sozialista bihurtu zuena. Garai hartan, Gramsciren sinpatiak ez ziren oraindik sozialismorantz erortzen, sardiniar autonomismorantz[16] baizik, bai eta nekazari eta meatzari sardiniar pobretuen alde ere, zeinen kontinentarren tratu txarrek zer ikusia izango baitzuen geroago bere hazkunde intelektualean[17][18][19]. Italiako iparraldea azkar industrializatzeak zituen pribilegioen ondorioz antzeman zuten haien abandonua, eta gero eta indartsuago zen nazionalismo sardiniarrera jotzeko joera hartu zuten, erantzun gisa[20] italiar kontinenteko tropek errepresio bortitza jasoz[21].

Turin

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1911n, Gramscik beka bat irabazi zuen Turingo Unibertsitatean ikasteko, eta, azterketetara, Palmiro Togliattirekin[22] batera aurkeztu zen. Turinen, literatura irakurri, eta hizkuntzalaritzaz asko interesatu zen, Matteo Bartolirekin ikasi zuena. Gramsci Turinen zegoen industrializazioa gertatzen ari zen garaian, Fiat eta Lancia fabrikak eskualde pobreenetako langileak errekrutatzen ari zirela. Sindikatuak ezarri, eta lehen gizarte-gatazka industrialak sortzen hasi ziren[23]. Gramsci talde sozialista askotan ibili zen, eta, Italiako kontinentean, sardiniar emigranteekin lotzen zen. Bai Sardinian izandako esperientziek, bai kontinentean mugitzen zen inguruneak osatu zioten munduari buruzko ikuspegia. Gramsci Italiako Alderdi Sozialistara (PSI) batu zen 1913. urtearen amaieran. Geroago, alderdian, posizio giltzarri bat hartu zuen, eta Turindik behatu zuen Errusiako Iraultza[24].

Turingo Unibertsitateko errektoretza, non Gramscik ikasi baitzuen

Ikasketetarako talentua erakutsi zuen arren, Gramscik finantza-arazoak eta osasun txarra zituen, eta horrek, konpromiso politiko gero eta handiagoarekin batera, hezkuntza uztera eraman zuen 1915. urtearen hasieran, 24 urte zituela. Ordurako, historia eta filosofia asko zituen landuak. Unibertsitatean, Antonio Labriola, Rodolfo Mondolfo, Giovanni Gentile, eta, garrantzitsuena, Benedetto Croceren (bere garaiko intelektual italiar errespetatuena), pentsamenduekin harremanetan jarria zen. Labriolak, bereziki, marxismo hegeliarraren marka bat proposatu zuen, «praxiaren filosofia» izenez etiketatu zuena[25]. Geroago, Gramscik esaldi hori erabili zuen espetxeko zentsoreengandik ihes egiteko, baina, bere bizitzan zehar, pentsamendu-korronte horrekin izan zuen harremana anbiguoa zen.

1914tik aurrera, egunkari sozialistek, hala nola Il Grido del Popolok (Herriaren deiadarra), «kazetari nabarmen» ospea irabazarazi zioten. 1916an, Avanti! (Alderdi Sozialistaren organo ofiziala) egunkariaren Piemonteko edizioaren editorekide bihurtu zen. Gramsci, teoria politikoko idazle elokuente eta emankorra, iruzkingile trebea zela frogatu zuen, eta Turingo gertaera sozial eta politikoen alderdi guztiei buruz idatzi zuen[26]. Gramscik Turingo langileen hezkuntzan eta antolakuntzan ere parte hartu zuen; jendaurrean, lehen aldiz, 1916an hitz egin zuen, eta hainbat gairi buruzko hitzaldiak eman zituen: Romain Rolland, Frantziako Iraultza, Parisko Komuna eta emakumearen emantzipazioa... 1917ko abuztuan, Alderdi Sozialistako buruzagiak atxilotu ondoren, Gramsci Turingo sozialista nagusietako bat bihurtu zen; alderdiaren behin-behineko batzorderako hautatu, eta Il Grido del Popoloren editore ere egin zuten[27].

1919ko apirilean, Gramscik, Togliatti, Angelo Tasca eta Umberto Terracinirekin batera, L'Ordine Nuovo (Orden berria) astekaria sortu zuen. Urte bereko urrian, nahiz eta zenbait talde-etsaitan banatuta egon, Italiako Alderdi Sozialistak, gehiengo handi batez, erabaki zuen III. Internazionalarekin bat egitea. Vladimir Leninek ikusi zuen L'Ordine Nuovo taldea zela boltxebikeen orientaziotik hurbilen zegoena, eta laguntza jaso zuen Amadeo Bordiga ezkerreko komunista baten programa antiparlamentarioaren aurka[28].

Alderdi barruko eztabaida taktikoetan, Gramsciren taldea nabarmendu zen langile-kontseiluen alde egiteagatik, 1919ko eta 1920ko greba handietan Turinen berez sortuak. Gramscirentzat, kontseilu horiek egokiak ziren langileek ekoizpena antolatzeko kontrolaren eginbeharra har zezaten, eta «klase guztia konkista eta gobernu helburuetarako» prestakuntza gisa hartzen zituen[29]. Uste bazuen ere bere jarrera bat zetorrela Leninen «Botere guztia sobietentzat»[30] politikarekin, bere jarrera italiar kontseilu hauek komunistak zirela eta ez soilik burgesiaren aurkako borroka politikoaren organoa, Georges Sorel eta Daniel De Leonen pentsamenduak eragindako joera sindikalista bati traizio egiteagatik eraso zuen Bordigak. 1920ko udaberrian Turingo langileen porrota gertatu zenean, Gramsci ia bakarrik zegoen kontseiluen defentsan.

Italiako Alderdi Komunista

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Julia Schucht semeekin

Mugimendu nazional bihurtzean langile-kontseiluek porrot egiteak sinestarazi zion Gramsciri zentzu leninista zuen alderdi komunista bat behar zela. L'Ordine Nuovo inguruko taldeak etengabe egin zuen PSIren lidergo zentristaren aurka, eta, azkenean, Bordigaren abstentzio-talde handienarekin bat egin zuen. 1921eko urtarrilaren 21ean, Livorno hirian, Italiako Alderdi Komunista sortu zen (Partito Comunista d'Italia, PCd'I). Bordigaren aurka, Gramscik Arditi del Popolo taldeari lagundu zion, Alkandora Beltzen aurka borrokatu zen talde antifaxista militantea. Gramsci alderdiaren buruetako bat izango zen hasieratik, baina Bordigaren mende. Haren diziplina, zentralismoa eta printzipioen garbitasuna gailendu ziren alderdiaren programan 1924an[31] buruzagitza galdu zuen arte. 1922an, Gramsci Errusiara joan zen alderdi berriaren ordezkari gisa. Han Julia Schucht (Yulia Apollonovna Schucht, 1896-1980) ezagutu zuen, biolin-jotzaile gaztea bat, eta 1923an ezkondu zen, eta bi seme izan zituen: Delio (1924–1982) eta Giuliano (1926–2007)[32]. Gramscik ez zuen inoiz bigarren semea ikusi[33].

Gramsciren plaka-oroigarria Moskuko Mokhovaya kalearen 16an. Inskripzioak, itzulita, honela dio: "1922tik 1923ra bitartean, eraikin honetan lan egin zuen nazioarteko komunismoaren eta langileen mugimenduaren figura bikainak, Antonio Gramscik, Italiako Alderdi Komunistaren sortzailea.

Italiako faxismoaren etorrerak eta Misio errusiarra iristeak batera gertatu ziren, eta Gramscik jarraibideak zekartzan (PCd'I-ren lidergo-nahien kontra) faxismoaren aurkako ezkerreko alderdien fronte bat sustatzeko. Ideala zen horrelako fronte batek PCd'I izatea bere zentroan, eta, horren bidez, Moskuk ezkerreko indar guztiak kontrolatuko zituen; beste batzuk, berriz, nagusitasun potentzial hori zalantzan jarri zuten, sozialistek garrantzi handia baitzuten eta komunistek, berriz, nahiko gazte eta erradikalegiak. Askok uste zuten komunistek gidatutako balizko koalizio batek eztabaida politikotik urrunegi funtzionatuko zuela eta, beraz, isolatuta gelditzeko arriskua zegoela.

1922. urtearen amaieran eta 1923. urtearen hasieran, Benito Mussoliniren gobernuak errepresio-kanpaina hasi zuen oposizioko alderdien aurka, eta PCd'I-ko buruzagi gehienak atxilotu zituen, Bordiga barne. 1923aren amaieran, Gramsci Moskutik Vienara joan zen, eta, han, fakzio-gatazkek suntsitutako alderdia biziberritzen saiatu zen. 1924an, orain PCd'I-ko buru izendatua, Gramscik Venetoko diputatu hautatu zuten. Alderdiaren egunkari ofizialaren edizioa antolatzen hasi zen, L'Unità (Batasuna) izenekoa, eta Erroman bizi zen, familia Moskun bizi zen bitartean. Lyongo Kongresuan, 1926ko urtarrilean, Italian demokrazia berrezartzeko fronte bateratua eskatzen zuten Gramsciren tesiak onartu zituen alderdiak.

1926an, Iosif Stalinek boltxebike alderdian egindako maniobrek, Kominternera gutun bat idaztera eraman zuten Gramsci, non León Trotsky buru zuen oposizioa deitoratzen baitzuen, baina liderraren zenbait akats ere azpimarratu zituen. Togliattik, Moskun, alderdiaren ordezkari gisa, gutuna jaso, zabaldu, irakurri eta ez ematea erabaki zuen. Horrek gatazka zail bat sortu zuen Gramsciren eta Togliattiren artean, inoiz erabat konpondu ez zena[34].

Atxiloketa eta heriotza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gramsciren hilobia Erroman, hilerri protestantea

1926ko azaroaren 9an, gobernu faxistak larrialdi-legeen bolada berri bat aldarrikatu zuen, Mussoliniren bizitzaren aurkako ustezko saiakera bat aitzakiatzat hartuta, egun batzuk lehenago gertatu zena. Polizia faxistak Gramsci atxilotu zuen, parlamentuaren immunitatea izan arren, eta Regina Coeli kartzela erromatarrera eraman zuten. Epaiketan, Gramsciren fiskalak hau adierazi zuen: «Hogei urtez, horren burmuinak funtzionatzea saihestu behar dugu»[35]. Berehala hartu zuen epaia: Ustica uhartean, bost urteko kartzela-zigorra, eta, hurrengo urtean, 20 urteko kartzela-zigorra jaso zuen Turi-n (Apulia), Baritik gertu.

11 urte baino gehiago kartzelan pasatuta, osasuna hondatu egin zitzaion. Denbora horretan, hortzak erori zitzaizkion; digestio-sistema kolapsatu zitzaion, beraz, ezin zuen janari solidorik hartu... Konbultsioak zituen odola botatzean, eta hain buruko min bortitzak zituen, ezen ziegaren paretaren kontra jotzen zuen buruarekin[36][37]. Piero Sraffak Cambridgeko Unibertsitatean eta Tatiana Gramsciren koinatak antolatutako nazioarteko kanpaina bat bultzatu zuten Gramsciren askapena eskatzeko[38]. 1933an, Turiko espetxetik Formiako klinika batera eraman zuten[39]; oraindik ere, arreta mediko egokia ukatzen zitzaion[40] . Bi urte geroago, Erromako Quersana klinikara eraman zuten. 1937ko apirilaren 21erako zegoen aurreikusia bere askapena, eta susperraldia egitera Sardiniara erretiratzeko asmoa zuen, baina arteriosklerosi, biriketako tuberkulosi, odol-presio altuak, anginak, hezueriak eta urdaileko gaitz akutuek erabaki zuten gaixoegi zegoela mugitzeko[40].

Gramsci 1937ko apirilaren 27an hil zen, 46 urte zituela. Haren errautsak Erromako Cimitero Acattolikoan lurperatuta daude. Gramsci, oso gaixo zegoela, espetxetik ospitalera eraman zutenean, heriotza eragin zuena kartzelatzea izan zela saihesten saiatu zen Mussoliniren erregimena. Baina heriotzak zerikusi zuzena zuen espetxeko baldintzekin[41]. Gramsciren bilobak, Antonio Jr. Gramscik, espekulatu zuen sobietar gobernuarekin lanean aritu zela Moskura lekualdatzea errazteko, baina, 1936an, Errusiako giro politikoa areagotu zen heinean bidea aldatu zuen[42].

Ibilbidea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1918-1920ko Turingo fabrika-batzarretan parte hartu zuen, baina sozialismoa ezartzeko ahalegin horiek, I. Mundu Gerra amaitu ostean, porrot egin zuten Italian. Alderdi Komunista sortu ondoren, diputatu hautatu zuten (1924) eta, sozialistekin batera, faxisten gorakada eragozten saiatu zen. 1926an, berriz, atxilotu egin zuten, eta bizitzako azken hamar urteak kartzelan eman zituen.

Bertan, marxismoari buruzko hainbat tesi eta ikuspegi kritiko landu zituen. Lettere dal carcere (Kartzelako gutunak euskaraz, Ekaitz Sirventek euskaratu eta Katakrak argitaletxeak argitaratutako liburua[43]), Quaderni dal carcere, Il materialismno storico e la filosofia de Benedetto Croce, Note sul Machiavelli, La politica e lo Stato moderno eta Letteratura e vita nazionale idatzi zituen, besteak beste, garai horretan. Bera izan zen materialismo historikoa gehien landu zuen Italiako pentsalaria. Kartzelako gutunetan azaltzen da, batez ere, Gramsciren gizatasun hunkigarriena.

Ekarpen teorikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gobernu mota egokienen inguruan teorizatu eta idatzi zuen, nola lortu herriaren errepublika. Horretarako, Niccolo Macchiaveli irakurri zuen, besteak beste. Abiapuntuan, marxismoaren teoria klasikoei heldu zien, baina kartzelan zela sakondu egin zuen langile-mugimenduak boterea behin hartuta sortutako egituren kontraesanetan. Erakunde benetan demokratiko eta eraginkorrak nola sortu izan zuen kezka-iturri, eta auzitan jarri zuen azpiegiturak gizartearekiko zuen determinismoa. Alde horretatik, gizarte-azpiegiturak eta -gainegiturak elkar eragiten dutela nabarmendu zuen.

Ikusi zuen marxismoak boterea nola eskuratu teorizatu zuela, baina behin boterea hartuta, sozialismoak estatuak zuzendutako ekonomia bat sortu nahi zuela, eta langile-gehiengoa partaidetzatik baztertzen. Italian, hain zuzen, iraultzak ez zuen aurrera egin. Bere ustez, alderdiaren aginte horrek ez zituen gizarte zibiko edo sozialistak sortzen, herriarengandik bereizitako hezurdura artifizialak baizik. Jendea partaidetzatik baztertuz gero, haien identitateari eta naziotasunari eraso eginez gero, jendeak modu kontserbadorez eta sabotajez erantzungo omen zuen. Profetikoa izan zen geroko estatu sozialistek, baita sozialismo parlamentarioak ere, izandako patuaren inguruan.

Gramsciren baitan aurkitzen diren hiru elementu postmoderno adierazgarri dira deszentralizazioa, partaidetza aniztasunean eta herri-kulturaren errespetua.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Sassoon 1991d, 446 orr. .
  2. ↑ Haralambos & Holborn 2013, 597–598 orr. .
  3. ↑ «Italy, Oristano, Oristano, Civil Registration (Tribunale), 1866-1940; pal:/MM9.3.1/TH-1942-33076-29529-30 — FamilySearch.org» web.archive.org 2016-11-09 (Noiz kontsultatua: 2024-05-08).
  4. ↑ «IGSN 9 - Nuove notizie sulla famiglia paterna di Gramsci» www.internationalgramscisociety.org (Noiz kontsultatua: 2024-05-08).
  5. ↑ (Italieraz) torinese, redazione il. (2016-01-08). «Italiani di origine albanese che si sono distinti nei secoli» Il Torinese (Noiz kontsultatua: 2024-05-08).
  6. ↑ Pipa, Arshi (1989). The politics of language in socialist Albania. Boulder, Colorado: East European Monographs. p. 234. ISBN 978-0-88033-168-5 "Nik ez daukat arrazarik. Nire aita albaniar jatorrikoa da. Familiak Epirotik ihes egin zuen 1821eko <Greziako Independentziaren> gerRen ondoren edo haien zehar, eta bere burua azkar italiartu zuen". Lettere dal carcere (Espetxeko gutunak), ed. S. Capriogloi & E Fubini (Einaudi, Turin, 1965), 507–508 or.».." Lettere dal carcere (Letters from Prison), ed. S. Capriogloi & E Fubini (Einaudi, Turin, 1965), pp. 507–508."
  7. ↑ «IGSN 9 - Nuove notizie sulla famiglia paterna di Gramsci» www.internationalgramscisociety.org (Noiz kontsultatua: 2024-05-08).
  8. ↑ "Genealogia dei Gramsci".
  9. ↑ Manzelli, Gianguido (2004). "Italiano e albanese: affinità e contrasti". In Ghezzi, Chiara; Guerini, Federica; Molinelli, Piera (eds.). Italiano e lingue immigrate a confronto: riflessioni per la pratica didattica, Atti del Convegno-Seminario, Bergamo, 23–25 giugno 2003. Guerra Edizioni. p. 161. ISBN 978-8877157072. "Antonio Gramsci, Alesen (Oristanon) 1891n jaioa, Italiako Alderdi Komunistaren sortzailea 1921ean, 1926an atxilotua, Erroman hil zen 1937an, bere abizenean familiaren jatorri albaniar nabaria zeraman (Gramsh edo Gramshi, eta -i azken artikulu mugatua, Albaniako erdialdeko herri baten izena da)"
  10. ↑ (Ingelesez) Germino, Dante. (1990-07-01). Antonio Gramsci: Architect of a New Politics. LSU Press ISBN 978-0-8071-1655-5. (Noiz kontsultatua: 2024-05-08).
  11. ↑ Hoare & Smith 1971, XVIII orr. .
  12. ↑ Hoare & Smith 1971, XVIII–XIX orr. .
  13. ↑ Crehan, Kate (2002). Gramsci, Culture, and Anthropology. University of California Press. p. 14. ISBN 0520236025
  14. ↑ Markowicz, Daniel M. (2011) "Gramsci, Antonio," in The Encyclopedia of Literary and Cultural Theory, ed. Michael Ryan, ISBN 9781-405183123
  15. ↑ Santangelo 2021, 216 orr. .
  16. ↑ (Italieraz) «Gramsci, Antonio - Treccani» Treccani (Noiz kontsultatua: 2024-05-08).
  17. ↑ Hoare & Smith 1971, XIX orr. .
  18. ↑ Antonio Gramsci e la questione sarda, a cura di Guido Melis, Cagliari, Della Torre, 1975
  19. ↑ (Ingelesez) «Why Antonio Gramsci Matters to Sociologists» ThoughtCo (Noiz kontsultatua: 2024-05-08).
  20. ↑ (italieraz) Gramsci e l'isola laboratorio, La Nuova Sardegna Archived 25 April 2021 at the Wayback Machine. Ricerca.gelocal.it (3 May 2004). Retrieved on 24 April 2017.
  21. ↑ (Ingelesez) Hall, Stuart. (1986-06). «Gramsci's Relevance for the Study of Race and Ethnicity» Journal of Communication Inquiry 10 (2): 5–27.  doi:10.1177/019685998601000202. ISSN 0196-8599. (Noiz kontsultatua: 2024-05-08).
  22. ↑ Hoare & Smith 1971, XX orr. .
  23. ↑ Hoare & Smith 1971, XXV orr. .
  24. ↑ (Ingelesez) Deiana, Gian Luigi. (2017-06-23). «The Legacy of Antonio Gramsci» rs21 (Noiz kontsultatua: 2024-05-08).
  25. ↑ Hoare & Smith 1971, xxi orr. .
  26. ↑ Hoare & Smith 1971, XXX orr. .
  27. ↑ Hoare & Smith 1971, XXX–XXXI orr. .
  28. ↑ Kolakowski, Leszek. (1978). Main currents of Marxism : its origin, growth and dissolution. Oxford : Clarendon ISBN 978-0-19-824570-4. (Noiz kontsultatua: 2024-05-08).
  29. ↑ (Ingelesez) Steven, Mark. (2023-05-09). Class War: A Literary History. Verso Books ISBN 978-1-83976-069-3. (Noiz kontsultatua: 2024-05-08).
  30. ↑ (Ingelesez) Femia, J.. (1998-10-19). The Machiavellian Legacy: Essays in Italian Political Thought. Springer ISBN 978-0-230-37992-3. (Noiz kontsultatua: 2024-05-08).
  31. ↑ Hoare & Smith 1971, XLVI orr. .
  32. ↑ Picture of Gramsci's wife and their two sons at the Italian-language Antonio Gramsci Website.
  33. ↑ Crehan, Kate (2002). Gramsci, Culture, and Anthropology. University of California Press. p. 17. ISBN 0520236025
  34. ↑ Vacca, Giuseppe (2012). Vita e pensieri di Antonio Gramsci. Turin: Einaudi.
  35. ↑ Hoare & Smith 1971, LXXXIX orr. .
  36. ↑ Hoare & Smith 1971, XCII orr. .
  37. ↑ (Ingelesez) crossref. «Chooser» chooser.crossref.org  doi:10.51952/9781447341925.ch006. (Noiz kontsultatua: 2024-05-08).
  38. ↑ Jones 2006, 25 orr. .
  39. ↑ Hoare & Smith 1971, XCIII orr. .
  40. ↑ a b Hoare & Smith 1971, XCIV orr. .
  41. ↑ Ebner 2011, pp. 76, 105, 144, 150. Ebner says that Mussolini "stage-managed the cases of prominent anti-Fascists like Gramsci" (p. 150) but that, in fact, the regime "rarely granted freedom to leading Communist Party militants" (p. 144). Liberal critics of Mussolini's imprisonment policies likened such policies to "dying a slow death" (p. 105). On Mussolini's pretence of having a benign regime see in particular Chapter 5, "The Politics of Pardons".
  42. ↑ Jnr, Antonio Gramsci. (2016-12-01). «My Grandfather» New Left Review (102): 68–75. (Noiz kontsultatua: 2024-05-08).
  43. ↑ Sarasola, Ainhoa. «Preso denaren kezkak, gutun azaletan bilduak» Berria (Noiz kontsultatua: 2022-01-20).

Aipatutako iturriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Irakurketa gehiago

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Antonio_Gramsci&oldid=9841450"(e)tik eskuratuta