Ortheze

Ortheze; Orthez
	Frantziako udalerria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Frantzia
Frantziaren banaketa administratiboa	Metropolitar Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Barruti	Paueko barrutia
Kantonamendu	Orthezeko kantonamendua
Izen ofiziala	Orthez; Ortès
Jatorrizko izena	Orthez
Posta kodea	64300
Geografia
Koordenatuak	43°29′17″N 0°46′15″W / 43.4881°N 0.7708°W
Azalera	45,86 km²
Altuera	60 m, 38 m eta 185 m
Mugakideak	Balansun, Baigts-de-Béarn, Biron, Bonnut, Castétis, Laà-Mondrans, Lanneplaà, Ozenx-Montestrucq, Saint-Boès, Salles-Mongiscard eta Sallespisse
Demografia
Biztanleria	10.684 (2021eko urtarrilaren 1a); 218 (2020)
Dentsitatea	233 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1973ko urtarrilaren 1a
Ordu eremua	UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	Miranda do Douro
	mairie-orthez.fr

Ortheze^[1] (frantsesez eta ofizialki Orthez, okzitanieraz Ortès) Pirinio Atlantikoak departamenduko eta Akitania Berria eskualdeko udalerria da.

Geografia

Paueko uhaitzak udalerria zeharkatzen du.^[2] Bertatik mendebalderantz jotzen du eta herrigunearen gehiena bere ezkerraldeko ertzean dago (baita Santa Susana antzinako udalerria eta egungo auzoa eta industrialdea ere). Lac de l'Y grec (I grekoaren aintzira) alde batetik artifiziala da.

Etxeak eta Auzoak

Abiatze
Argagnon
Castétarbe
Santa Susana
les Soarns

Historia

Hiriko aztarnarik antzinakoenak XI. mendekoak dira eta egungo alde zaharrean dauden bi eliza erromanikoak dira. Huen inguruan bi burgu sortu ziren eta ibaia zeharkatzen zuen zubi gotortu bat eraiki ondoren 1260 inguruan batu eta egungo udalerria sortu zuten.

XII. mendean, Ortheze Bearnoko bizkonderriko hiriburua izan zen, Morlaàs eta gero baina Paue baino lehen. Biarnoko kondeek Akizeko bizkondeetatik eskuratu zuten eta XIII. mendean zehar bertan kokatu zuten bere egoitza nagusia. XIV. mendeko bigarren aldean, Jean Froissart kronikariak Gaston III.a Febusen agindupeko Orthezeko Gortearen ospea barreiatu zuen. 1385ean hiriak 436 su zituen.^[3]

Joana III.a Nafarroakoak unibertsitate kalbinista eratu zuen hirian, non Theodore Beza irakaslea izan zen. 1569an Karlos IX.a Frantziakoaren fede katolikoaren aldeko aginduak hiriaren setioa suposatu zuen (Orthezeko gudua), azkenean Gabriel I.a Montgommerykoa higanoten kapitainak hartu zuena. 1684an, Nicholas Foucaultek, Luis XIV.a Frantziakoaren ordezkoa zena, arrakasta gehiago izan zuen eta orthezetarrek, itxuraz behintzat, protestantismo uko egin zuten. Hala ere, oraindik protestante ugari daude hirian. Napoleondar Gerretan, 1814ko otsailaren 27an, hiriaren iparraldean dauden muinoetan Wellingtongo dukeak Soult mariskala menderatu zuen.

1957an Lacqen gas naturala topatu zutenean, bertoko instalazioak eraikitzeko jende ugari ailegatu zen Orthezera eta biztanleen kopurua 7.200dik 11.000ra pasa zen. 1973an Santa Susana antzinako udalerriarekin batu eta Orthez-Sainte-Suzanne izeneko udalerri berria eratu zuten, gero Ortheze bakarrik izango zena.

Demografia

1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
Biztanleriaren bilakaera
3 679	6 738	6 987	6 802	7 121	7 857	7 021	7 184	6 948


1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
6 694	6 724	6 627	6 526	6 624	6 556	6 743	6 210	6 314


1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
6 365	6 254	6 247	5 850	5 952	6 219	6 175	6 450	6 713


1962	1968	1975	1982	1990	1999	2009	2014	2020
8 413	10 002	10 855	10 922	10 159	10 121	-	-	-

Alkateak

Alkatea	Agintaldia	Alderdia
Hyppolite Blanc	1872-1881
Henri Vidal	1881-1882
Adrien Planté	1882-1896
Emmanuel Estaniol	1896-1900
Adrien Planté	1900-1910
Edouard Chassignet	1910-1912
Prosper Lacrouts	1912-1919
Joseph Casteignau	1919-1923
Jean Maillebiau	1923-1925
Georges Moutet	1925-1941	Alderdi Erradikal Sozialista
André Daverat	1941-1945
Adolphe Detchebarne	1945-1947
Henri Cazenave	1953-1959
Henri Cazenave	1959-1965
Jacques Moutet	1965-1971
Jacques Moutet	1971-1977
Jacques Destandau	1977-1983
Jacques Destandau	1983-1989
René Ricarrère	1989-1995	PS
René Ricarrère	1995-2001	PS
Thierry Issartel	2001-2008	DVD
Bernard Molères	2008-2014	PS

Ikustekoak

San Petri eliza
Santa Klararen monasterio frantziskotarra
Tenplu protestantea, 1790ean eraikia.
Montcada dorrea
Zubi Zaharra, herriko irudi ezagunena dena.

Kirolak

Orthezeko kirol talderik nagusiena Pau-Orthez saskibaloi taldea da, 1984an Korać Kopa eta frantziar liga 9 aldiz irabazi dituena. Taldean NBAn ibilitako Boris Diaw, Gheorghe Muresan, Johan Petro, Mickaël Piétrus edo Antoine Rigaudeau jokalariak izan dira. Hala ere, 1989tik aurrera, pabilioia Pauen du.