Martin Scorsese

Martin Scorsese
	; Irudi gehiago
; Epaimahaiko presidentea Cannesko Zinemaldian	; ; ← Isabelle Adjani - David Cronenberg →
; Epaimahaiko presidentea Cannesko Zinemaldian
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Martin Charles Scorsese
Jaiotza	Queens, 1942ko azaroaren 17a (82 urte)
Herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak ; Italia
Talde etnikoa	Italo-estatubatuarra; siziliar amerikarra
Lehen hizkuntza	ingelesa
Familia
Aita	Charles Scorsese
Ama	Catherine Scorsese
Ezkontidea(k)	Laraine Marie Brennan (1965 - 1971); Julia Cameron (1976 - 1977); Isabella Rossellini (1979 - 1982); Barbara De Fina (1985 - 1991); Helen Schermerhorn Morris (1999 -
Seme-alabak	ikusi Cathy Scorsese; Francesca Scorsese (en) ; Domenica Cameron-Scorsese;
Hezkuntza
Heziketa	New Yorkeko Unibertsitateko Tisch Arte-Eskola ; Cardinal Hayes High School (en)
Hizkuntzak	ingelesa
Irakaslea(k)	Haig P. Manoogian (en)
Jarduerak
Jarduerak	film-zuzendaria, zinema aktorea, zinema ekoizlea, gidoilaria, film-muntatzailea, ahots-aktorea, telebista zuzendaria, errealizadorea, aktorea, idazlea, zinemaren historialaria, telebista-ekoizlea eta produktorea
Altuera	160 zentimetro
Enplegatzailea(k)	New Yorkeko Unibertsitatea
Lan nabarmenak	ikusi Taxi Driver; Goodfellas; Casino; Gangs of New York; Cape Fear; The Aviator; Shutter Island; The Wolf of Wall Street; Silence; Boxcar Bertha (en) ; The Irishman; Killers of the Flower Moon (filma); Bringing Out the Dead (en) ; New York Stories; Hugo; New York, New York (filma); The Last Waltz (en) ; The Age of Innocence; After Hours (filma); Kundun; The Color of Money; The Last Temptation of Christ; The Big Shave (en) ; Shine a Light (en) ; Who's That Knocking at My Door (en) ; Alice Doesn't Live Here Anymore; George Harrison: Living in the Material World (en) ; No Direction Home (en) ; Italianamerican (en) ; Rolling Thunder Revue: A Bob Dylan Story by Martin Scorsese; The Wager (en) ; Mean Streets; The Departed; Raging Bull; The King of Comedy;
Jasotako sariak	ikusi Zuzendari onenaren Oscar Saria (2007) : The Departed; Directors Guild of America Award ; Light of Truth Award (1998) ; Library of Congress Living Legend ; Cecil B. DeMille Saria (2010) ; Kennedy Center Honors ; AFI Life Achievement Award (1997) ; Praemium Imperiale (2016) ; Princetongo Unibertsitateko honoris causa doktoregoa ; Urrezko Globo Sariak (2003) : Gangs of New York; Britannia Awards (1993) ; Urrezko Palma (1976) : Taxi Driver; Urrezko Hartza (1995) ; Zuzendari onenaren saria (1986) : After Hours (filma); Silver Lion (1990) : Goodfellas; Zuzendari onenaren Urrezko Globo Saria (2011) : Hugo; Zuzendari onenaren Urrezko Globo Saria (2006) : The Departed; Grammy Award for Best Music Film (2005) : No Direction Home (en) ; Honorary César (2000) ; BAFTA Award for Best Film (1991) : Goodfellas; BAFTA Award for Best Adapted Screenplay (1991) : Goodfellas; BAFTA Award for Best Direction (1991) : Goodfellas; Academy Fellowship Award (2012) ; Knight Grand Cross of the Order of Merit of the Italian Republic ; Fellow of the American Academy of Arts and Sciences ; National Board of Review Award for Best Film ; Izarra Hollywoodeko Ospearen pasealekuan ; Dallas-Fort Worth Film Critics Association Award for Best Director (2004) : The Aviator; Ohorezko Legioko ofiziala (2005eko urtarrilaren 6a) ; Dallas-Fort Worth Film Critics Association Award for Best Director (2006) : The Departed; Primetime Emmy Award for Outstanding Directing for a Drama Series (2011) : Boardwalk Empire; Arteetako Asturiasko Printzesa saria (2018) ; Evelyn F. Burkey Award ; The George Pal Memorial Award ; Honorary Golden Bear (2024) ;
Influentziak	Howard Hawks
Kidetza	Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia; Writers Guild of America, West (en) ; Directors Guild of America (en)
Mugimendua	New Hollywooda
Genero artistikoa	film dramatikoa; krimenezko filma; thrillerra; ekintza-filma; gangster filma; psychological thriller film (en) ; Neo-noirra; fantasiazko filma; epic film (en) ; Film biografikoa; Westerna; misteriozko zinema; film dokumentala; Kirol-zinema; abenturazko filma; film komikoa; zinema historikoa; historical drama film (en) ; gerra-filma; Zinema beltza; comedy horror film (en) ; psychological horror film (en) ; beldurrezko zinema; crime drama film (en) ; crime thriller film (en) ; lapurreta filma; komedia dramatikoa
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	katolizismoa

Martin Charles Scorsese (1942ko azaroaren 17a, New York) Ameriketako Estatu Batuetako zinema zuzendari, gidoigile eta ekoizlea da.^[1]

Kritika onak sarri jasota, adituek gerra ondoko zuzendari onenetakotzat jo ohi dute. Bost izendapenen ostean, 2007an Oscar saria irabazi zuen azkenean.^[2] Bere ibilbidean zehar, zuzendari onenaren kategorian Oscar sarietarako bederatzi aldiz izendatu dute —kategoria horretan izendapen gehien lortu dituen eta gaur egun bizirik dagoen zuzendaria da—, eta historiako bigarrena.^[3]

Bere filmetan auzi batzuk jorratu ditu, hala nola italiar nortasuna Ameriketako Estatu Batuetan, errua eta erredentzioa Eliza Katolikoan, matxismoa eta bortizkeria... ^[4]

Zinemagintzan 1967tik dihardu. Harenak dira historiako zenbait harribitxi, AEBetako krimen antolatuari lotutako Godfellas (1990) eta The Departed (2006) tartean, Mafiaren gaia beti izan du gogoko, eta adibidez, Charles Brandten I Heard You Paint Houses liburuan oinarrituta, 2019an hiru ordu eta erdiko The Irishman film arranditsua egin zuen.^[5]

Ibilbidea

Zinemagile gisa trebatzen ari zela, New Yorkeko Unibertsitatean graduatu eta gutxira, lehen film laburrak eta Who's That Knocking at My Door (1967) film luzea egin zituen. Ondoren, kritikaren arreta erakarri zuen Mean Streets gangster-zintarekin (1973): hor hasi zen nabaritzen zuzendari gisa zuen estiloa. Hollywood Berriaren osagai gisa katapultatzea lortu zuen gero, Taxi Driver (1976) eta Raging Bull (1980) film dramatikoak zuzendu zituenean. Film horiek ospea sendotu zioten, Robert de Niroren arrakastari esker. Hamar urteko emaitza apalen ondoren, bere mailarik onenera itzuli zen Goodfellasekin (1990).^[6]

Nahiz eta Goodfellas, Casino (1995) edo The Irishman (2019) gangster-filmak zuzentzeagatik ezaguna izan, Scorsesek gaitasuna frogatu du hainbait arlo desberdin lantzen.^[7] Horrela, haren filmografiak New York, New York (1977) drama musikala eta The King of Comedy (1983) eta After Hours komedia beltzak hartzen ditu. Haren lana ez da eztabaidetatik kanpo egon, hala nola, The Last Temptation of Christ (1988) filmean sortutakoa, edo Kundun (1997) filmaz Txinako gobernu komunistak ireki zuena. XXI. mendean, haren lan historikoek aurrekontu handiagoa lortu zuten eta, kasu batzuetan, aurrekaririk gabeko arrakasta komertzialak ere lortu zituen.^[8]

Gangs of New York (2002) drama historikoak Leonardo DiCapriorekin izandako lankidetzaren hasiera markatu zuen. DiCapriok sei film luzetan parte hartu zuen, besteak beste, The Aviator (2004) biografikoan, The Departed (2006)^[9] thriller poliziakoan, Shutter Island thriller psikologikoan (2010) eta umore beltzezko The Wolf of Wall Street satiran (2013).^[10]^[11] Gainera, Scorsese garai hartan Hugo abentura-drama (2011) eta Silence drama historikoa (2016) zuzendu zituen.

Hainbat urtetan Izendapen ugari jaso ondoren, Scorsesek Zuzendari onenaren Oscar saria irabazi zuen The Departed-en egindako lanari esker (2006). Zuzendari onenaren Oscar sarirako hamar Izendapenekin,^[12] bizirik dauden zuzendarien artean kategoria horretan izendapen gehien lortu dituena da, eta historiako bigarrena. Oscar sariaz gain, beste sari ugari ere jaso ditu, besteak beste, Urrezko Globo saria, BAFTA, Primetime Emmy saria, SAGUES, Urrezko Palma, zuzendari onenaren Canneseko Zinemaldiaren saria eta Veneciako Zilarrezko Lehoia. Kultur eragin handien izan duten zuzendarietako bat bihurtu da, eta, Roger Ebert zinema-kritikariaren iritziz, «jarduneko zuzendari estatubatuar onena» da.^[13] Haren filmetako batzuk inoiz izan diren onenetako gisa hautatu dituzte American Film Institutek edota Sight and Sound eta Empire aldizkariek.^[14]

Fikziozko film luzeak zuzentzeaz gain bestelako lanak ere egin ditu zinemagintzan. Hasieran, muntatzaile-lanak egin zituen, Woodstock (1970)^[15] dokumentalean parte hartu zuen, eta John Cassavetes-ek aukeratu zuen Minnie and Moskowitz (1971) filmean soinua editatzeko laguntzaile gisa lan egiteko.^[16] Telebista-munduan, zuzendari exekutiboa izan zen eta HBO Boardwalk Empire (2016) serieetako kapitulu pilotuak zuzendu zituen. Musikazale zenez, gai horri buruzko dokumental-sorta zabala zuzendu zuen, besteak beste, The The Last Waltz (1978), musika-dokumental onenetakotzat jotzen dena.^[17] Beste hauek ere zuzendu zituen: No Direction Home (2005), Shine a Light (2008), George Harrison: Living in the Material World (2011) eta Rolling Thunder Revue: A Bob Dylan Story by Martin Scorsese (2019). Era berean, 1990rean sortutako The Film Foundation erakundearen bidez, filmak zaintzeko ahaleginetan dihardu.^[18]^[19]

Filmografia

Taula honetan ikus daitezke filmaren bi aktore, enpresa ekoizlea eta beste izenburuak beste hizkuntza batera itzuli bada (gaztelania, frantsesa, euskara, katalana edo galiziera):

Urtea	Filma	Antzezleak	Ekoizlea	Hizkuntzak
1963	What's a Nice Girl Like You Doing in a Place Like This?	Martin Scorsese	New York University
1964	It's Not Just You	Andrea Martin , Mardik Martin		gaztelaniaz: It's Not Just You, Murray!
1967	The Big Shave
1968	Who's That Knocking at My Door	Harvey Keitel , Harry Northup	Warner Bros.
1970	Woodstock	Richie Havens , Joan Baez	Warner Bros.	katalanez: Woodstock (pel·lícula)
1970	Street Scenes	Harvey Keitel , William Kunstler
1972	Boxcar Bertha	Barbara Hershey , David Carradine	American International Pictures	frantsesez: Bertha Boxcar
1973	Mean Streets	Robert De Niro , Richard Romanus	Warner Bros.
1974	Italianamerican	Catherine Scorsese , Charles Scorsese
1974	Alice Doesn't Live Here Anymore	Ellen Burstyn , Kris Kristofferson	Warner Bros.	gaztelaniaz: Alicia ya no vive aquí frantsesez: Alice n'est plus ici katalanez: Alícia ja no viu aquí galizieraz: Alicia xa non vive aquí
1976	Taxi Driver	Robert De Niro , Jodie Foster	Columbia Pictures
1977	New York, New York	Liza Minnelli , Robert De Niro	Chartoff-Winkler Productions
1978	The Last Waltz	Rick Danko , Levon Helm	United Artists Corporation	frantsesez: La Dernière Valse
1978	American Boy: A Profile of Steven Prince	Martin Scorsese , George Memmoli
1980	Raging Bull	Joe Pesci , Robert De Niro	United Artists Corporation	gaztelaniaz: Toro salvaje katalanez: Toro salvatge galizieraz: Touro salvaxe
1982	The King of Comedy	Robert De Niro , Jerry Lewis	20th Century Studios	gaztelaniaz: El rey de la comedia frantsesez: La Valse des pantins
1985	After Hours	Rosanna Arquette , Verna Bloom		katalanez: Quina nit!
1986	The Color of Money	Paul Newman , Tom Cruise	Touchstone Pictures	gaztelaniaz: El color del dinero frantsesez: La Couleur de l'argent katalanez: El color dels diners
1988	The Last Temptation of Christ	Willem Dafoe , Harvey Keitel	Cineplex Odeon Films	gaztelaniaz: La última tentación de Cristo frantsesez: La Dernière Tentation du Christ
1989	New York Stories	Larry David , Mae Questel	Touchstone Pictures	gaztelaniaz: Historias de Nueva York katalanez: Històries de Nova York
1990	Goodfellas	Joe Pesci , Robert De Niro	Warner Bros.	gaztelaniaz: Uno de los nuestros frantsesez: Les Affranchis katalanez: Un dels nostres galizieraz: Un dos nosos
1990	Made in Milan	Giorgio Armani
1991	Cape Fear	Robert De Niro , Nick Nolte	Amblin Entertainment	frantsesez: Les Nerfs à vif katalanez: El cap de la por
1992	Scorsese X 4: Four Short Films By Martin Scorsese
1993	The Age of Innocence	Daniel Day-Lewis , Michelle Pfeiffer	Columbia Pictures	gaztelaniaz: La edad de la inocencia frantsesez: Le Temps de l'innocence katalanez: L'edat de la innocència galizieraz: A idade da inocencia
1995	A Personal Journey with Martin Scorsese Through American Movies	Martin Scorsese , Kathryn Bigelow	British Film Institute	gaztelaniaz: Un viaje personal con Martin Scorsese a través del cine americano frantsesez: Un voyage avec Martin Scorsese à travers le cinéma américain
1996	Casino	Sharon Stone , Robert De Niro	Universal Pictures
1997	Kundun	Tenzin Thuthob Tsarong , Yoon C. Joyce	Touchstone Pictures
1999	My Voyage to Italy	Martin Scorsese		frantsesez: Mon voyage en Italie katalanez: Il mio viaggio in Italia
1999	Bringing Out the Dead	Nicolas Cage , John Goodman	Touchstone Pictures	frantsesez: À tombeau ouvert
2001	The Concert for New York City	Salma Hayek , Halle Berry
2002	Gangs of New York	Leonardo DiCaprio , Daniel Day-Lewis	Intermedia
2003	Feel Like Going Home			gaztelaniaz: Nostalgia del hogar frantsesez: Du Mali au Mississippi
2004	The Aviator	Leonardo DiCaprio , Cate Blanchett	Intermedia	gaztelaniaz: El aviador frantsesez: Aviator katalanez: L'aviador
2005	No Direction Home	Bob Dylan , The Clancy Brothers
2006	The Departed	Leonardo DiCaprio , Matt Damon	Plan B Entertainment	gaztelaniaz: Los infiltrados frantsesez: Les Infiltrés katalanez: Infiltrats galizieraz: Infiltrados
2007	The Key to Reserva	Martin Scorsese , Simon Baker		gaztelaniaz: La clave Reserva
2008	Shine a Light	Mick Jagger , Keith Richards	Paramount Vantage
2010	Shutter Island	Leonardo DiCaprio , Mark Ruffalo	Paramount Pictures
2010	A Letter to Elia	Elia Kazan		gaztelaniaz: Una carta a Elia
2010	Public Speaking	Fran Lebowitz
2011	Hugo	Asa Butterfield , Chloë Grace Moretz	Infinitum Nihil	frantsesez: Hugo Cabret
2011	George Harrison: Living in the Material World	George Harrison , Paul McCartney
2013	The Wolf of Wall Street	Leonardo DiCaprio , Jonah Hill	Paramount Pictures	gaztelaniaz: El lobo de Wall Street frantsesez: Le Loup de Wall Street
2014	The 50 Year Argument	Michael Stuhlbarg , Patricia Clarkson		gaztelaniaz: 50 años de rebeldía
2015	The Audition	Leonardo DiCaprio , Martin Scorsese		gaztelaniaz: El casting
2016	Silence	Andrew Garfield , Liam Neeson	Paramount Pictures	katalanez: Silenci
2019	The Irishman	Robert De Niro , Al Pacino
2019	Rolling Thunder Revue: A Bob Dylan Story by Martin Scorsese		Jeff Rosen	frantsesez: Rolling Thunder Revue: A Bob Dylan Story
2019	The Irishman: In Conversation	Martin Scorsese , Robert De Niro
2023	Killers of the Flower Moon	Leonardo DiCaprio , Robert De Niro	Appian Way Productions	gaztelaniaz: Los Asesinos de la Luna

Erreferentziak

↑ (Italieraz) «Scorsese cittadino italiano - Ultima Ora» ANSA.it 2018-09-26 (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).
↑ (Gaztelaniaz) «Scorsese gana por The Departed | Voice of America - Spanish» www.voanoticias.com (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).^{[Betiko hautsitako esteka]}
↑ (Ingelesez) «'The Irishman' Director Martin Scorsese Most-Nominated Living Director» The Hollywood Reporter 2020-01-13 (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).
↑ (Gaztelaniaz) «Martin Scorsese cumple 78 años y repasamos sus mejores películas» 65 y más - El diario de las personas mayores 2020-11-17 (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).
↑ Urkizu, Urtzi. (2019-11-26). «Mafiaren epika Scorseseren begietatik» Berria (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
↑ (Ingelesez) «Getting Made The Scorsese Way» GQ 2010-09-21 (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
↑ (Ingelesez) «Is The Irishman the end of the gangster movie as we know it?» www.bbc.com (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
↑ (Gaztelaniaz) Martin Scorsese. 2024-04-29 (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
↑ «Scorseseren 'The Departed' nagusi Oscarretan» Berria 2007-02-26 (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
↑ Agote, Gontzal. (2014-01-15). «Scorsese eta DiCaprio, goi finantzetako ustelkeria giroan» Berria (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
↑ (Gaztelaniaz) El lobo de Wall Street (2013). (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).
↑ Madan, Saihaj Kaur (24 de enero de 2024). «Martin Scorsese Breaks Record With 10th Oscar Nomination For 'Killers of the Flower Moon', Passing Steven Spielberg». Outlook India
↑ (Ingelesez) Ebert, Roger. (2010-10-21). Scorsese by Ebert. ReadHowYouWant.com ISBN 978-1-4596-0598-5. (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
↑ (Gaztelaniaz) Anexo:AFI's 100 años... 100 películas. 2024-01-25 (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
↑ (Gaztelaniaz) Martin Scorsese. 2024-04-29 (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
↑ (Gaztelaniaz) Martin Scorsese. 2024-04-29 (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
↑ (Ingelesez) Ebert, Roger. «The Last Waltz movie review & film summary (2002) | Roger Ebert» https://www.rogerebert.com/ (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
↑ www.film-foundation.org (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
↑ (Ingelesez) «Martin Scorsese at 80: A Celebration by David Thomson» Esquire 2023-10-20 (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).

Kanpo estekak

Datuak: Q41148
Multimedia: Martin Scorsese / Q41148

[1] (Italieraz) «Scorsese cittadino italiano - Ultima Ora» ANSA.it 2018-09-26 (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).

[2] (Gaztelaniaz) «Scorsese gana por The Departed | Voice of America - Spanish» www.voanoticias.com (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).^{[Betiko hautsitako esteka]}

[3] (Ingelesez) «'The Irishman' Director Martin Scorsese Most-Nominated Living Director» The Hollywood Reporter 2020-01-13 (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).

[4] (Gaztelaniaz) «Martin Scorsese cumple 78 años y repasamos sus mejores películas» 65 y más - El diario de las personas mayores 2020-11-17 (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).

[5] Urkizu, Urtzi. (2019-11-26). «Mafiaren epika Scorseseren begietatik» Berria (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).

[6] (Ingelesez) «Getting Made The Scorsese Way» GQ 2010-09-21 (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).

[7] (Ingelesez) «Is The Irishman the end of the gangster movie as we know it?» www.bbc.com (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).

[8] (Gaztelaniaz) Martin Scorsese. 2024-04-29 (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).

[:0-9] «Scorseseren 'The Departed' nagusi Oscarretan» Berria 2007-02-26 (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).

[:1-10] Agote, Gontzal. (2014-01-15). «Scorsese eta DiCaprio, goi finantzetako ustelkeria giroan» Berria (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).

[:2-11] (Gaztelaniaz) El lobo de Wall Street (2013). (Noiz kontsultatua: 2021-02-15).

[12] Madan, Saihaj Kaur (24 de enero de 2024). «Martin Scorsese Breaks Record With 10th Oscar Nomination For 'Killers of the Flower Moon', Passing Steven Spielberg». Outlook India

[13] (Ingelesez) Ebert, Roger. (2010-10-21). Scorsese by Ebert. ReadHowYouWant.com ISBN 978-1-4596-0598-5. (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).

[14] (Gaztelaniaz) Anexo:AFI's 100 años... 100 películas. 2024-01-25 (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).

[15] (Gaztelaniaz) Martin Scorsese. 2024-04-29 (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).

[16] (Gaztelaniaz) Martin Scorsese. 2024-04-29 (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).

[17] (Ingelesez) Ebert, Roger. «The Last Waltz movie review & film summary (2002) | Roger Ebert» https://www.rogerebert.com/ (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).

[18] www.film-foundation.org (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).

[19] (Ingelesez) «Martin Scorsese at 80: A Celebration by David Thomson» Esquire 2023-10-20 (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]