Louisiana

Louisiana (frantsesez eta koofizialki Louisiane) Ameriketako Estatu Batuetako estatu bat da. Estatu Batuetako mendebaldean dago kokatua. Hiriburua Baton Rouge da, baina hiri garrantzitsuena New Orleans da.

Louisiana
Ameriketako Estatu Batuak
Ereserkia
Give Me Louisiana (en) You Are My Sunshine Louisiana My Home Sweet Home (en)
Administrazioa
Estatu burujabe	Ameriketako Estatu Batuak
ISO 3166-2	US-LA
Hiriburua	Baton Rouge
Louisianako Gobernadorea	John Bel Edwards (en)
Zatiketa	ikusi Acadia parrokia, Allen parrokia, Ascension parrokia, Assumption parrokia, Avoyelles parrokia, Beauregard parrokia, Bienville parrokia, Bossier parrokia, Caddo parrokia, Calcasieu parrokia, Caldwell parrokia, Cameron parrokia, Catahoula parrokia, Claiborne parrokia, Concordia parrokia, De Soto parrokia, East Baton Rouge parrokia, East Carroll parrokia, East Feliciana parrokia, Evangeline parrokia, Franklin parrokia, Grant parrokia, Iberia parrokia, Iberville parrokia, Jackson parrokia, Jefferson parrokia, Jefferson Davis parrokia, Lafayette parrokia, Lafourche parrokia, La Salle parrokia, Lincoln parrokia, Livingston parrokia, Madison parrokia, Morehouse parrokia, Natchitoches parrokia, Ouachita parrokia, Plaquemines parrokia, Pointe Coupee parrokia, Rapides parrokia, Red River parrokia, Richland parrokia, Sabine parrokia, St. Bernard parrokia, St. Charles parrokia, St. Helena parrokia, St. James parrokia, St. John the Baptist parrokia, St. Landry parrokia, St. Martin parrokia, St. Mary parrokia, St. Tammany parrokia, Tangipahoa parrokia, Tensas parrokia, Terrebonne parrokia, Union parrokia, Vermilion parrokia, Vernon parrokia, Washington parrokia, Webster parrokia, West Baton Rouge parrokia, West Carroll parrokia, West Feliciana parrokia, Winn parrokia eta Orleans parrokia
Geografia
Koordenatuak	31°N 92°W
Azalera	135.382 km²
Mugakideak	Texas, Arkansas eta Mississippi
Punturik altuena	Driskill Mountain (en)
Demografia
Biztanleria	4.657.757 (2020ko apirilaren 1a) −12.967 (2015)
Dentsitatea	34,4 bizt/km²
Etxebizitzak	1.751.956
Hizkuntza ofiziala	baliorik ez
Ordu eremua	Erdialdeko Ordu Estandarra, America/Chicago (en) , UTC−06:00 eta UTC−05:00
louisiana.gov

Mugakideak hauek dira: ekialdean, Mississippi; iparraldean, Arkansas; mendebaldean, Texas; eta hegoaldean, Mexikoko golkoa. Louisianan, de facto, hizkuntza ofizialak ingelesa eta frantsesa dira; haietaz gainera, Louisianako kreolera ere hitz egiten da.

Geografia

Bi eskualde nagusi bereiz daitezke: batetik, itsaspeko jalkinez osaturiko behe-lautadak iparraldean (Red eta Ouachita ibaien artean) eta mendebaldean; eta, bestetik, Mississippi ibaiaren delta eta inguruak. Deltaren iparraldean, New Orleans hiritik iparraldera, Ponchartrain aintzira dago.

Klima subtropikala da, eta neguaren eta udaren arteko tenperaturen gorabeherak txikiak dira (17 °C neguan eta 21 °C udan). Euri asko egiten du, urteko 1.450 mm batez beste.

New Orleansen ikuspegia.

Demografia

Ameriketako Estatu Batuetako hegoaldeko estatuek baino arraza-aniztasun handiagoa du. Frantsesa erabiltzen da oraindik hego-mendebaldeko parish (konderriak Estatu Batuetako beste estatuetan) askotan. Denbora luzez europarren, hegoamerikarren eta, berriki, asiarren helmuga izan da Louisianako estatua. Biztanleen % 32 beltzak dira, eta estatuko biztanleriaren % 70 hirietan bizi da.

Ekonomia

Louisianako hezeguneen airetiko argazkia.

Louisianako mapa.

Oso oparoa da tropiko aldeko nekazaritza: arroza (Estatu Batuetako lehen ekoizlea), kotoia, azukre-kanabera (Floridako estatuarekin batera Estatu Batuetan ekoizten duen beste estatua), artoa, patata, lekadunak eta frutak. Irabazpide handia da arrantza ere.

Estatu Batuetako zorupeko aberastasunen % 10 ustiatzen da Louisianako estatuan: petrolioa (3. ekoizlea, Texas eta Kaliforniako estatuen ondotik), gas naturala (3. ekoizlea), sufrea eta gatz minerala. Industria petrolioan eta nekazaritzako produktuetan oinarritzen da (industria kimikoa, petrolio-findegiak, kautxua, janari-industria, larrugintza). Jarduera handikoak dira, bestalde, New Orleans eta Baton Rougeko portuak.

Turismoak gero eta eragin handiagoa du Louisianako ekonomian.

Historia

AEBen hedakuntza eta esklabotzaren estatusa

Louisianako lurraldea Hernando de Soto espainiar konkistatzaileak esploratu zuen lehenik. Robert Cavelier frantsesa 1682. urtean Mississippi ibaian behera zihoala iritsi zen eskualdera, eta Frantziarentzat konkistatu zuen. Pierre Le Moyne d'Iberville itsasgizon eta gobernadore frantsesak 1718an New Orleanseko hiria eta portua sortu zuen.

Louisiana 1731n frantses kolonia bihurtu zenean, 8.000 lagun baizik ez ziren bizi bertan, esklabo beltzak barne. 1760tik aurrera gora egin zuen nabarmenki, estatuko biztanle-kopuruak frantses mintzairako etorkinei esker. 1762tik 1800 arte, espainiarren mende egon zen, eta urte horretan itzuli zen frantsesen mendera. 1804an, New Orleanseko barrutia edo lurraldea eratu zen.

1812an, AEBek Napoleonen Frantziari erosi zioten Louisiana lurralde zabala, eta lurralde hori Missouri lurraldea bilakatu zen, Louisiana estatu berritik bereizteko (Mississippi ibai beherean), Estatu Batuetako 18. estatu bihurtua. XIX. mendearen hasieran, ekonomia-garapen izugarria izan zuen Louisianako estatuak, esklaboen merkataritzaren eta kotoiaren eta azukre-kanaberaren ekoizpenari esker. Esklabotasunaren aldeko estatua zen, eta 1861ean iparraldeko estatuetatik banatu eta, hegoaldeko beste estatuekin batera, Ameriketako Estatu Konfederatuak osatu zituen, baina New Orleans hiria iparraldekoek hartu zuten 1862an eta Vickburg urtebete geroago. 1868an, gerrak eragindako gorabeherak baretuta, berriz ere Estatu Batuetako estatu izani zen. Hala eta guztiz ere, esklabotasunaren aldeko jarrerak urte luzeetan iraun du biztanle zurien artean, eta istilu latzak izan dira zurien eta beltzen komunitateen artean, zuriek beltzekiko erakusten duten arrazakeria dela eta.

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Ikus, gainera

• Jean Laffite

Kanpo estekak

• Gobernuaren webgune ofiziala (Ingelesez)

• Datuak: Q1588
• Multimedia: Louisiana / Q1588