Bernardo Bertolucci
Bernardo Bertolucci (Parma, 1941eko martxoaren 16 – Erroma, 2018ko azaroaren 26) italiar idazle eta zinema zuzendaria izan zen. Bere bizitzako zenbait gai (gurasoekiko maitasuna, haurtzaroa) eta obsesio pertsonalak oinarri dituen estilo berezia moldatu zuen; bertan erromantizismoa, kritika soziala, opera eta nouvelle vague frantsesaren izpiritua biltzen dira.[1] Marxistatzat jotzen zuen bere burua.
Gidoilari eta zuzendari, 1970eko hamarkadan egin zituen filmek egin zuten ezagun (Il Conformista, Last Tango in Paris, Novecento), eta arrakasta komertzial handia eskuratu zuen 1987an zuzendutako The Last Emperor, Txinako azken enperadorearen biografia lanarekin. Film horrekin bederatzi Oscar sari irabazi zituen 1988an.zuzendari onenarena barne.[2][3]
Bizitza
aldatuAttilio Bertolucci poeta eta zinema kritikariaren eta Ninetta Giovanardi irakaslearen semea, txikitatik heldu zion poesiari, eta hainbat lan argitaratu zituen Erromako Unibertsitatean ikasketak egiten ari zela. Haren anaia Giusepperekin batera hasi zen zineman murgiltzen: kamera txiki bat eskuetan, inguruko kontuak grabatzen aritzen ziren bi anaiak; harik eta, aitaren laguna zen Pier Paolo Pasolini italiar zinemagile ospetsuaren bultzadari esker, industrian sartzea lortu zuen arte. Pasoliniren laguntzailea izan zen Accatone (1961) filmean, 20 urte zituela. Handik urtebetera ekoitzi zuen bere lehen lana: La commare secca. Erromako aldirietako bizitza deskribatzen zuen pelikulak, baina oharkabean pasatu zen.[4]
Aita eta Pasolini, biak izan zituen eredu; eta, ideologikoki ere eragin zuten zinemagile gaztearengan, marxismoaren gertukoak baitziren biak. 1969an hasi zen Italiako Alderdi Komunistarekin harremanetan; 1968ko maiatzeko gertakarien ondoren. Parisen bertan bizi izan zuen 1968ko maiatza Bertoluccik, eta han bizi izandakoak bizitza osorako aztarna utzi ziola aitortu zuen behin baino gehiagotan.[4]
1970eko hamarkadan ekoitzitako pelikulekin lortu zuen arrakasta: La strategia del ragno eta Il Conformista lanekin. Musoliniren erregimen faxistan kokatutako istorioa kontatzen du azken lan horrek, eta Oscar Sarietarako izendatuta egon zen, gidoiagatik. Nolanahi ere, ondoren ekoitzitako filmek izan zuten oihartzunak handitu zuten zinemagilearen itzala.[4]
Estreinatu zutenetik polemikari lotuta egon zen Last Tango in Paris (1972), zuen erotismoagatik. Estreinatu eta jarraian filma zentsuratu zuten Italian, eta bi hilabeteko espetxe zigorra ere ezarri zioten zuzendariari, “lizunkeria” leporatuta. Are, bost urtez, boto eskubidea kendu zioten. Italian ez eze, beste hainbat herrialdetan ere debekaturik egon zen Last Tango In Paris: frankismoaren menpe zeuden Araba, Bizkai, Gipuzkoa eta Nafarroa Garaian, kasurako. Ipar Euskal Herriko zinemetara jo zuten askok lana ikustera.[4]
Zentsura ez zen izan pelikularen arazo bakarra, bortxaketaren itzala ere izan baitzuen filmak. Marlon Brando aktore eta pertsonaia nagusiak Maria Schneider bortxatu zuen filmean, zuzenean, eta Bertolucciren onespenarekin egin zuela azaldu zuen Schneiderrek, gerora.[2] Orduan, inork ez zuen emakumearen akusazioa sinistu, baina kasua berriz azaldu zen jendaurrera 2016an. Bertoluccik aitortu zuenez: “Ez nuen nahi Schneiderrek umiliatze momentu hori antzeztea, zuzenean sentitzea nahi nuen”. Schneider hil eta bost urtera onartu zuen bortxatzea zinemagileak, baina ez zuen damu izpirik agertu. “Errudun sentitzen naiz, baina ez naiz damutzen”.[4]
Gertatutakoak gertatuta ere, garaiko zinemagintzaren ikurra izan zen pelikula eta, Oscar Sarietan, zuzendaririk onenaren saria jasotzeko hautagaia izan zen Bertolucci. Arrakastaz beterik zegoela ondu zuen bere ibilbideko egitasmorik handiena: Novecento (1976). Robert de Niro, Donald Sutherland, Gerard Depardieu eta Burt Lancaster aktore ezagunek parte hartu zuten filmean. XX. mendeko lehen hamarkaden historia du ardatz; zehazki, Italiako faxismoaren hastapenetik, erregimenaren erorketara bitarteko aldia kontatu zuen zinemagileak, 314 minutuko iraupena duen filmean. Komunismo italiarrari gorazarre egitea leporatu zioten Bertolucciri, eta filma zabaltzeko arazoak izan zituen horregatik.[4]
Nahiko oharkabean igaro ziren La luna (1979) eta La tragedia di un uomo ridicolo (1981), baina 1987an indartsu bueltatu zen pantaila handira. The Last Emperor-en Pu Yi Txinako azken enperadorearen bizitza kontatu zuen, eta arrakasta handia izan zuen, bederatzi Oscar sari irabazteraino —besteak beste, film eta zuzendari onenarenak—. Handik aurrera, film komertzialak —Little Buddha (1993)—, eta pertsonalagoak —O ballo da sola (1996), Besieged (1998)—, tartekatu zituen.
2003an gauzatu zuen 1968ko maiatzari buruzko The Dreamers filma. Matthew trukaketako ikasle gisa Parisen bizi den gazte estatubatuarra da. Bertan Isabelle eta Theo ezagutzen ditu, Pariseko zinematekara maiz joaten diren anai-arrebak. Askotan ikusi ditu baina haiekin soilik hitz egiten hasiko da Zinematekan Pariseko Maiatzarekin lotutako manifestaldia antolatzen dutenean. Matthewk bere hotela utzi eta haiekin bizitzera joango da, gurasoek egun batzuetarako etxean bakarrik utzi baitituzte anai-arrebak. Etxe horretan jakingo du anai-arrebak siamdarrak izan zirela jaiotzean eta elkarrekin film klasikoetako zenbait eszena birsortzera jolasten dute. Ideia politiko, kultural eta sozialei buruz eztabaidatuko dute, euren iritzi ezberdinak eta kontraesanak azaleratuz. Bertolucci bere gaztarora, 68ko Maiatzera, itzuli zen eta goraipamenik onenak jaso zituen.[5]
Novecento-ren hirugarren atala filmatzeko aukera aztertzen ari zela sortu zitzaion film hori egiteko ideia; Bertoluccik adierazi zuen 1968ko gertakariei buruzko ezagutza eskasa zegoela, eta hutsune hori bete nahi zuela filmarekin. 2012an azkeneko filma egin zuen: Io e Te. 2018an hil zen, 77 urte zituela, gaixotasun luze baten ondorioz.[4]
Zuzendutako filmen aktoreak, ekoizlea eta izenburuak
aldatuTaula honetan ikus daitezke filmaren bi aktore, enpresa ekoizlea eta beste izenburuak beste hizkuntza batera itzuli bada (gaztelania, frantsesa, euskara, katalana edo galiziera):
| Urtea | Filma | Antzezleak | Ekoizlea | Hizkuntzak |
|---|---|---|---|---|
| 1962 | La commare secca | Gabriella Giorgelli, Carlotta Barilli | Cineriz | frantsesez: Les Recrues |
| 1964 | Before the Revolution -Prima della rivoluzione | Adriana Asti, Francesco Barilli | -- | gaztelaniaz: Antes de la revolución frantsesez: Prima della rivoluzione |
| 1966 | Il Canale | |||
| 1967 | La via del petrolio | Nino Castelnuovo, Riccardo Cucciolla | RAI | |
| 1968 | Partner | Pierre Clémenti, Stefania Sandrelli | -- | |
| 1969 | Love and Anger - Amore e rabbia
"il Fico Infruttuoso" atala |
Marco Bellocchio, Julian Beck | -- | gaztelaniaz: Amor y rabia frantsesez: Amore e rabbia katalanez: Amore e rabbia galizieraz: Amor e rabia |
| 1970 | The Spider's Stratagem - La Strategia del ragno | Giulio Brogi, Alida Valli | -- | gaztelaniaz: La estrategia de la araña frantsesez: La Stratégie de l'araignée |
| 1970 | The Conformist - Il Conformista | Jean-Louis Trintignant, Stefania Sandrelli | -- | gaztelaniaz: El conformista frantsesez: Le Conformiste katalanez: Il conformista |
| 1972 | Last Tango in Paris - Ultimo tango a Parigi | Marlon Brando, Maria Schneider | Produzioni Europee Associati | gaztelaniaz: El último tango en París frantsesez: Le Dernier Tango à Paris katalanez: L'últim tango a París |
| 1976 | 1900 (Part Two) edo Novecento | -- | -- | |
| 1976 | 1900 (Part One)
edo Novecento |
-- | -- | |
| 1976 | 1900 | Robert De Niro, Gérard Depardieu | Paramount Pictures | gaztelaniaz: Novecento euskaraz: «Novecento» katalanez: Novecento |
| 1979 | La Luna | Jill Clayburgh, Matthew Barry | -- | gaztelaniaz: La luna (película de 1979) frantsesez: La luna katalanez: La lluna galizieraz: A Lúa |
| 1981 | Tragedy of a Ridiculous Man - La Tragedia di un uomo ridicolo | Ugo Tognazzi, Anouk Aimée | -- | gaztelaniaz: La tragedia de un hombre ridículo frantsesez: La Tragédie d'un homme ridicule katalanez: La tragedia di un uomo ridicolo |
| 1984 | Farewell to Enrico Berlinguer | -- | Unitelefilm | gaztelaniaz: L'addio a Enrico Berlinguer frantsesez: L'addio a Enrico Berlinguer katalanez: L'addio a Enrico Berlinguer |
| 1987 | The Last Emperor | John Lone, Joan Chen | Recorded Picture Company | gaztelaniaz: El último emperador frantsesez: Le Dernier Empereur katalanez: L'últim emperador galizieraz: O derradeiro emperador |
| 1989 | 12 registi per 12 città | -- | -- | gaztelaniaz: 12 directores para 12 ciudades frantsesez: Dodici registi per dodici città |
| 1990 | The Sheltering Sky | Debra Winger, John Malkovich | Recorded Picture Company | frantsesez: Un thé au Sahara |
| 1993 | Little Buddha | Keanu Reeves, Ying Ruocheng | -- | gaztelaniaz: Pequeño Buda katalanez: El petit buda |
| 1996 | Stealing Beauty | Liv Tyler, Jeremy Irons | Searchlight Pictures | gaztelaniaz: Belleza robada frantsesez: Beauté volée katalanez: Bellesa robada |
| 1998 | Besieged | Thandiwe Newton, David Thewlis | -- | gaztelaniaz: Pasión frantsesez: Shandurai euskaraz: «L'assedio» |
| 1998 | L'assedio | |||
| 2002 | Histoire d'eaux | -- | -- | |
| 2002 | Ten Minutes Older: The Cello | Valeria Bruni-Tedeschi, Chiara Mastalli | -- | |
| 2003 | The Dreamers | Michael Pitt, Eva Green | Recorded Picture Company | gaztelaniaz: Soñadores frantsesez: Innocents: The Dreamers katalanez: Els somiadors |
| 2012 | Me and You - Io e te | Jacopo Olmo Antinori, Sonia Bergamasco | Medusa Film | gaztelaniaz: Tú y yo frantsesez: Moi et toi euskaraz: «Io e Te (filma)» |
Gidoilari eta ekoizle
aldatu| Urtea | Izenburua | Kredituetan | Oharrak | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Zuzendaria | Gidoigilea | Ekoizlea | |||
| 1962 | La Commare Secca | Bai | Bai | Ez | |
| 1964 | Before the RevolutionPrima della rivoluzione | Bai | Bai | Ez | |
| 1967 | How to Win a Billion... and Get Away with It | Ez | Bai | Ez | |
| 1968 | Partner | Bai | Bai | Ez | Nominatua - Golden Lion |
| Once Upon a Time in the West | Ez | Bai | Ez | ||
| 1969 | Amore e Rabbia | Bai | Bai | Ez | Zatia: Agonia Nominatua - Golden Bear |
| 1970 | The Conformist | Bai | Bai | Ez | Nominatua - Academy Award for Best Adapted Screenplay Nominatua - Golden Bear |
| The Spider's Stratagem | Bai | Bai | Ez | ||
| 1972 | Last Tango in ParisUltimo tango a Parigi | Bai | Bai | Ez | Nominatua - Academy Award for Best Director Nominatua - Directors Guild of America Award for Outstanding Directing Nominatua - Golden Globe Award for Best Director |
| 1976 | 1900
(edo Novecento) |
Bai | Bai | Ez | |
| 1979 | La Luna | Bai | Bai | Ez | |
| 1981 | Tragedy of a Ridiculous Man | Bai | Bai | Ez | Nominatua - Palme d'Or |
| 1987 | The Last Emperor | Bai | Bai | Ez | Academy Award for Best Director Academy Award for Best Adapted Screenplay BAFTA Award for Best Film César Award for Best Foreign Film David di Donatello for Best Director David di Donatello for Best Screenplay Directors Guild of America Award for Outstanding Directing Golden Globe Award for Best Director Golden Globe Award for Best Screenplay Nominatua - BAFTA Award for Best Direction |
| 1990 | The Sheltering Sky | Bai | Bai | Ez | Nominatua - Golden Globe Award for Best Director |
| 1993 | Little Buddha | Bai | Bai | Ez | |
| 1996 | Stealing Beauty | Bai | Bai | Ez | Nominatua - David di Donatello for Best Director Nominatua - Palme d'Or |
| 1998 | BesiegedL'assedio | Bai | Bai | Ez | Nominatua - David di Donatello for Best Director |
| 2001 | The Triumph of Love | Ez | Bai | Bai | |
| 2002 | Ten Minutes Older: The Cello | Bai | Bai | Ez | Zatia: Histoire d'eaux |
| 2003 | The Dreamers | Bai | Ez | Ez | |
| 2012 | Me and YouIo e te | Bai | Bai | Ez | Nominatua - David di Donatello for Best Film Nominatua - David di Donatello for Best Director Nominatua - David di Donatello for Best Screenplay |
| 2021 | The Echo Chamber | Ez | Bai | Bai | |
Dokumentalak
| Urtea | Izenburua | Kredituetan | Oharrak | |
|---|---|---|---|---|
| Zuzendaria | Gidoigilea | |||
| 1966 | Il canale | Bai | Bai | Dokumental laburra |
| 1971 | La salute è malata | Bai | Ez | |
| 1984 | L'addio a Enrico Berlinguer | Bai | Bai | |
| 1989 | 12 registi per 12 città | Bai | Ez | Zatia: Bologna |
Erreferentziak
aldatu- ↑ Lur entziklopedietatik hartua.
- ↑ a b Lizarralde, Mikel. (2018-11-28). «Bernardo Bertolucci hil da» Berria (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
- ↑ The Last Emperor. sansebastianfestival.com (Noiz kontsultatua: 2018-11-27).
- ↑ a b c d e f g Larrabe Arnaiz, Ainhoa. Bortxaren itzala duen ikurra. Berria egunkaria, 2018ko azaroak 27, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-27).
- ↑ «Soñadores - Bertolucci in memoriam - Nafarroako Filmoteka» www.filmotecanavarra.com (Noiz kontsultatua: 2024-05-26).
Bibliografia
aldatu- Paolo Di Paolo; Aa.Vv.; Bianco e Nero vol. 593 Monografico su Bernardo Bertolucci; Centro Sperimentale di Cinematografia, Edizioni Sabinae, 2019; ISBN 978-88-986-2391-4
- Stefano Socci, Bernardo Bertolucci, Il Castoro Cinema n. 174, Editrice Il Castoro, 2003, ISBN 9788880334651
- Giancarlo Alviani, Un'aspirina e un caffè con Bernardo Bertolucci. Regista e attori si raccontano, Mimesis Edizioni, 2015, ISBN 978-88-575-2606-5
Ikus, gainera
aldatuKanpo estekak
aldatu- Larrabe Arnaiz, Ainhoa, Bortxaren itzala duen ikurra, Berria egunkaria, 2018ko azaroak 27, berria.eus
- Lizarralde, Mikel, Bernardo Bertolucci hil da, Berria egunkaria, 2018ko azaroak 26, berria.eus
Datuak: Q53009
Multimedia: Bernardo Bertolucci / Q53009