ATSAJTSILISTLE
TEXTOS E ILUSTRACIONES:
               José Francisco García Villares, Anna Yamel Gatíca Matías, Víctor Wences Javier Xóchitl,
Dulce Yazmin Linas Arcos, Ricardo López López, Jesús Israel Torres Moreno, Francisco Villa Vargas, Sandra Silva Bello
ATSAJTSILISTLE
     NIÑOS Y JÓVENES
                         Primera edición: 2019
                              Producción:
                          Secretaría de Cultura
                Instituto Nacional de Lenguas Indígenas
                      © Revisión y corrección
             en mexicano de Guerrero: Iván León Javier
          © Formación editorial: Jéssica Mitzy Reyes Juárez
                          Secretaría de Cultura
                Instituto Nacional de Lenguas Indígenas
                      Privada de Relox 16-A, 5° Piso
                       Col. Chimalistac, C.P. 01070
                            Ciudad de México
Las características gráficas y tipográficas de esta edición son propiedad
del Instituto Nacional de Lenguas Indígenas de la Secretaría de Cultura
   Todos los Derechos Reservados. Queda prohibida la reproducción
    total o parcial de esta obra por cualquier medio o procedimiento,
       comprendidos la reprografía y el tratamiento informático, la
          fotocopia o la grabación, sin la previa autorización por
               escrito de la Secretaría de Cultura / Instituto
                       Nacional de Lenguas Indígenas
                       ISBN 978-607-8669-10-3
   De acuerdo con el Catálogo de las lenguas indígenas nacionales:
    variantes lingüísticas de México con sus autodenominaciones y
       referencias geoestadísticas, publicado en el Diario Oficial de
         la Federación el 14 de enero de 2008, los textos incluidos
           en la presente publicación corresponden a la variante
              lingüística mexicano <mexicano de Guerrero>.
                      Impreso y hecho en México
          Ejemplar de distribución gratuita, prohibida su venta
                   ATSAJTSILISTLE
                                           TEXTOS E ILUSTRACIONES:
               José Francisco García Villares, Anna Yamel Gatíca Matías, Víctor Wences Javier Xóchitl,
Dulce Yazmin Linas Arcos, Ricardo López López, Jesús Israel Torres Moreno, Francisco Villa Vargas, Sandra Silva Bello
Instituto Nacional de Lenguas Indígenas
Juan Gregorio Regino
Director General
Responsable de la publicación
Dirección de Políticas Lingüísticas
Alejandra Arellano Martínez
Directora
Revisión de la publicación
Coordinación de Evaluación
en Materia de Lenguas Indígenas
Lidia Margarita Herrera Caballero
Coordinadora
Revisión y corrección del texto
en mexicano de Guerrero
Coordinación de Investigación Básica
Iván León Javier
Coordinador
Formación y diseño
Departamento de Diseño Multimedia
Fernando Iván Dupotex Herrera
Jefe de Departamento
ATSAJTSILISTLE
PRESENTACIÓN
Atsajtsilistle es una petición, una invocación, el llamado a la lluvia, al don del agua y,
por tanto, de la vida que se realiza en diversas comunidades del estado de Guerrero.
El material que tienes en tus manos reúne algunas de las narraciones acerca de
la importancia que tiene para la comunidad conocer y practicar este ritual para el
fortalecimiento de su identidad.
    Los textos aquí reunidos son resultado del trabajo creativo del grupo de jóvenes
integrantes del Laboratorio de Arte Tetl, interesados en difundir estas prácticas a
las siguientes generaciones para seguir cimentando el orgullo del pueblo náhuatl.
    Este material es también resultado de la articulación de esfuerzos desde el ám-
bito social e institucional para disponer de materiales pertinentes que fomenten la
práctica de la lectura de la lengua náhuatl, que si bien es la de mayor número de
población hablante en el país, su amplia diversificación interna (30 variantes lingüís-
ticas, según el Catálogo de Lenguas Indígenas Nacionales) representa importantes
retos para la difusión y uso escrito de esta lengua. Confiamos que la suma de volun-
tades y recursos de los distintos sectores de nuestro país nos conducirá a mejores
condiciones para el ejercicio de los derechos lingüísticos de los pueblos indígenas.
    Te invitamos a unirte a esta travesía, porque las lenguas indígenas también se leen.
                                           Instituto Nacional de Lenguas Indígenas
ATSAJTSILISTLE
         Belis tajfa xitikmate tlinon kijtosneke Atsajtsilistle
         niman najfa timitstlajtolis:
         Ikamilak yobejkaj tochanijkaban kinotsaj atsintle
         kitlajtlaniliaj ma ejko ipan jin toaltepeyo Akatlan. Tajfamej
         titokualnexchaj, titosabaj niman akinomej xok nikan
         chantej bajlobej, ekimastokej ika jin tonaltin kipiya nikan
         tochan nemisej.
         Yeyimej ijtotkej ban tlailfikixchaj: tlakololmej
         (tlakololeros), kojtlatlastin niman tetekuantin. Amantsin
         tikimixmatis.
                              10
TLAKOLOLMEJ
        Yajfamej kimalfiyaj mijla ban notooka tlakololpan.
        Yajfamej kitkitinemej se tlakololmekatl (chirrion).
        Ika jin tlakololmekatl kijmojtisej yolkamej ban kijkuaj
        mijle, kamilak belej nomimilobaj niman nochipa
        tsajtsitinemej.
                            12
KOJTLATLASTIN
         Jin kojtlatlastin kipiyaj ixayak chichiltik, ipan inxayak
         kipiyaj tejchokomej; Intson ikamilak beyak niman
         notlachalchaj xokopaltsin, kostik, istak, kapostik,
         chichiltik niman xoxojke. Kuak yajfamej asej itech
         “corotsin” noyebalobaj, ajkotlachaj niman tsajtsitebaj:
         ¡ujujujujujuj!
                              14
TETEKUANTIN
         Yajfamej kitekitilchaj se xayakatl, ika jin xayakatl
         temakilisej, kuak notelobaj kibeyikatsajtsiliaj atsintle.
         Tetekuantin nosabaj, kimastokej tla kinekej notelosej
         kipiya nomalfisej, kitlamakasej ixayak ipan San
         Marcos. Jin tetekuantin kuikatinemej ichiche, niman
         jin chiche kinnextilia teban akinon notelosej, kuak okse
         tekuan kontlajkale kikosteba niman kitlapoba “korral”.
                             16
CHOPANKALAKILISTLE
SE TONAJLE, MAKUIJLE MESTLE
         Jin tonajle, noche jin ban tlailfikixchaj noteitichaj
         itech totatajtsin; konteijliaj ika ekipebaltisej
         atsajtsilistle. Kuak nochopankalakiyaj, kitkej inxochi,
         inkantelajfan niman tla yonoteititijkej pebaj notelobaj
         chopankiyabatempan.
                             18
TEPEBEBE
OME TONAJLE MAKUIJLE MESTLE
         Kualkan saniman tochanijkaban kisaj , ekimastokej
         nejnemisej. Aman tetekuantin notelobaj ipan tepebebe.
         Kitkej innakatamal, inxochi, inkantelajfan niman
         inkaxtiltsin. Akinon kitlastla se sobatl kitkilia itomoxochi.
         Ban tlayekana (“comisario”) kichiba tlakualtsintle niman
         sepan tlakualo.
                               20
Tla yotlan “rezo” kuajon pebaj notelobaj tetekuantin. Tla se
tekuane kineke notelos notlakuantelketsa; chichimej san kiistokej
teban akinon kiteloltisej niman tochanijkaban kinyebalobaj.
                            22
KOMOJLIAN
YEYE TONAJLE, MAKUIJLE MESTLE
         Kuak ejko jin tonajle tetekuantin ekimastokej ika sayika
         jin tonajle notelosej. Noche altepetl yoj komojlian; ban
         tlayekana kitke posojle, nakatamajle niman atojle.
         Yajfamej kimintlakualchaj ijtotkej; Chikabak kakiste
         tlatsotsonajle pampa jin tonajle yobej maromeros,
         mekos, chivos niman bakeritos.
                             24
CHOPANKISALISTLE
NABE TONAJLE MAKUIJLE MESTLE
         Jin tonajle sayika tlailfikixtilo. Mayordomo kimaktilia
         corotsin okse tokni ban kinektikaj kitlailfikixtilis sextle.
         Jin tonajle ijtotkej niman tlayekanke oksajpa yobej
         itech chopantsin. Aman nochopankixchaj.
                              26
Aman yotikitak, yotimitstotomijle kenijke yatok
jin atsajtsilistle. Nikan notelolo niman xiitla okse,
xinotelolo ika tlabele, notelolo pampa ma kiyebe.
Tla itla okse tikneke tikmatis iban ximojtlajtole aka
nantle noso tajtle, yajfamej no kualtsin mitstomilisej jin
tlamachilistle.
                     28
TEXTO
José Francisco García Villares
Anna Yamel Gatíca Matías
Víctor Wences Javier Xóchitl
Dulce Yazmin Linas Arcos
Ricardo López López
Jesús Israel Torres Moreno
Francisco Villa Vargas
Sandra Silva Bello
ILUSTRACIÓN
(OKINCHIJKEJ TLAIXKOPINALTIN)
José Francisco García Villares
Anna Yamel Gatíca Matías
Víctor Wences Javier Xóchitl
Dulce Yazmin Linas Arcos
Ricardo López López
Jesús Israel Torres Moreno
Francisco Villa Vargas
Sandra Silva Bello
ILUSTRACIÓN DIGITAL
Israel Torres Moreno
REVISIÓN
Anna Yamel Gatíca Matías
PRIMERA VERSIÓN EN NAHUATL
Vicente Seis López
AGRADECIMIENTOS
José Antonio Aguilar          cdi
Juan Cadena Rojas             Koskatl Seis
Mariano Díaz Nejapa           TETL Laboratorio de Artes
Gabriel Domínguez Sixto       Noche Altepetl Acatlán
Francisco Felipe de la Cruz
Miguel Hilario Moreno
Leonarda Matías
Sandra Matías Lima
Salvador Porfirio Calzada
Aideé Reyes Tecolapa
TLAYAKANKE
Ateri Miyawatl/ Anna Yamel Gatíca Matías
QUIENES ENSEÑARON/TLAMAXTIJKEJ
Israel Torres Moreno
Francisco Villa Vargas
ATSAJTSILISTLE se terminó de imprimir en los
 talleres de Navegantes de la Comunicación Gráfica
  S. A. de C. V., en Antiguo Camino a Cuernavaca
    No. 14 San Miguel Topilejo, Tlalpan, C.P. 14500,
      Ciudad de México, en el mes de diciembre
       de 2019 con un tiro de 1,500 ejemplares.
        En esta edición se utilizó papel couche
          mate de 110 g para los interiores
           y cartulina sulfatada blanca para
        los forros. La familia que se utilizó para
        la formación fue Roboto Light 14/18.