[go: up one dir, main page]

0% encontró este documento útil (0 votos)
1K vistas20 páginas

Tutorial Aimara 2

Este documento presenta vocabulario y estructuras básicas del idioma aimara. Incluye una lista de pronombres personales, verbos y sustantivos comunes. También contiene ejemplos de diálogos sencillos y conjugaciones verbales en tiempo presente. Finalmente, propone ejercicios de completar diálogos y conjugar verbos de acuerdo a modelos lingüísticos dados.
Derechos de autor
© © All Rights Reserved
Nos tomamos en serio los derechos de los contenidos. Si sospechas que se trata de tu contenido, reclámalo aquí.
Formatos disponibles
Descarga como PDF, TXT o lee en línea desde Scribd
0% encontró este documento útil (0 votos)
1K vistas20 páginas

Tutorial Aimara 2

Este documento presenta vocabulario y estructuras básicas del idioma aimara. Incluye una lista de pronombres personales, verbos y sustantivos comunes. También contiene ejemplos de diálogos sencillos y conjugaciones verbales en tiempo presente. Finalmente, propone ejercicios de completar diálogos y conjugar verbos de acuerdo a modelos lingüísticos dados.
Derechos de autor
© © All Rights Reserved
Nos tomamos en serio los derechos de los contenidos. Si sospechas que se trata de tu contenido, reclámalo aquí.
Formatos disponibles
Descarga como PDF, TXT o lee en línea desde Scribd
Está en la página 1/ 20

NUR JACH’A YATIQAÑA UTA

AYMARA YATXATAWI

Suti lanti Pronombres personales

Naya yo Nanäka Nosotros (excluyente)


Juma tú Jumanaka Ustedes
Jupa él o ella Jupanaka Ellos o ellas
Jiwasa nosotros/a (Incluyente) Jiwasanaka Todos nosotros/as (Incluyente)

Arsuyaña Conjugar

Jichha pacha Tiempo presente/pasado

Jis siri Jiskhiri Jan siri


-ta -tti janiw -ktti
-ta -tati janiw -ktati
-i/u -iti/uti janiw -kiti
-tan -tanti janiw -ktanti

Anataña jikisiña arsuña

Jis siri Jiskhiri Jan siri


Nayax anatta Nayax anattti Nayax janiw anatktti

Jumax anatta Jumax anattati Jumax janiw anatktati

Jupax anati Jupax anatiti Jupax janiw anatkiti

Jiwasax anattan Jiwasax anattanti Jiwasax janiw anatktanti


II. T’AQA

KUNA
¿QUÉ?
1. Yatiqa.
KUNASA

¿QUÉ ES?

1. ARU Vocabulario

Amtayir panka Agenda Urpu Nube


Chililiri Celular Khunu Nieve
Chiqachiri Regla Thaya Frío
Laphi Hoja Wayra Viento
Tiwana - kumpurilla Mesa Chhullunkhaya Hielo
Panka Libro Qullu Cerro
Qillqañ pirqa Pizarrón Pampa Planicie
Q’ipi Bulto, mochila Jawira Río
Qunuña Asiento Thakhi Camino
Qillqañ panka Cuaderno Uta Casa
Wayaqa Cartera Quqa Árbol
Tinta qillqaña Bolígrafo Qala Piedra
Warawara Estrellas Ch’umi Malesa,Bosque
Willka (inti) Sol Wichhu Paja
Phaxsi Luna Uma Agua
Punku Puerta
2. ARUSKIPAWI Diálogo

A. Kunas akax? A. ¿Qué es esto?


B. Ukax mä phiskhuñawa. B. Esto es un borrador.

A. Kunas ukax? A. ¿Qué es eso?


B. Akax mä arichiriwa. B. Esto es un tajador.

A. Kunas khayax? A. ¿Qué es aquello?


B. Khayax mä atamiriwa. B. Aquello es una computadora.

A. Kunas khayax?

B. Khayax………………

1. CHIQA ARU Gramática

2.1 Arkir aru sufijos

- sa, -xa Sufijos oracionales de pregunta


- xa, -wa Sufijos oracionales de respuesta

2.2. Sutilanti Pronombre interrogativo

Kuna Pronombre interrogativo (qué o cuál)


4. QILLQAÑA Ejercicios

4.1 ARUSKIPAWI Diálogo

4.1.1. Sapa Aruskipaw aynachkam qillqt’añani Ecribamos diálogos

a)

………………………………….. …………………………………………
………………………………….. …………………………………………
………………………………….. …………………………………………
………………………………….. ……………………………………......
………………………………….. ………………………………………..
………………………………….. …………………………………………

b)
………………………………….. …………………………………..
………………………………….. …………………………………..
………………………………….. …………………………………..
………………………………….. …………………………………..
………………………………….. …………………………………..
………………………………….. …………………………………..
………………………………….. …………………………………..
………………………………….. …………………………………..

c)
………………………………….. …………………………………..
………………………………….. …………………………………..
………………………………….. …………………………………..
………………………………….. …………………………………..
………………………………….. …………………………………..
………………………………….. …………………………………..
………………………………….. …………………………………..
4.1.2. Aka jamuqanak uñxatas jaysañani Respondamos de acuerdos a las
imágenes.

A. Sonia, kunas akax? A. Kunas ukax?

B. Ukax …………………
B. Ukax …….…………

A. Kunas ukax? A. Kunas akax?

B. Ukax …….…………… B. Ukax …….………..

A. Kunas ukax? A. Kunas akax?

B. Ukax …….…………… B. Ukax …….…………

A. Kunas ukax? A. Kunas khayax?

B. Ukax …….…………… B. Khayax .….…………

A. Kunas khayax? A. Kunas khayax?

B. Khayax …….………..… B. Khayax …….…….…


2. Yatiqa
KUNAMPISA

¿CON QUÉ?

1. ARU Vocabulario

1.1. Aruchir aru Verbos

Ullaña /uñaña Leer Uñch’ukiña Mirar


Qillqaña Escribir Parlaña /arsuña Hablar
Lup’iña Pensar Apsuña Sacar
Irnaqaña Trabajar Uñjaña Ver, cuidar
Laruña Reír Uñch’ukiña Mirar detenidamente
Jachaña Llorar Ikiña Dormir
Anataña Jugar Kallaña Llevar (entre varios)
Qunuña Sentarse Ichuña Llevar en los brazos

2. ARUSKIPAWI Diálogo

A. Kunampis jumax kart qillqta? A. ¿Tú con qué escribes la carta?


B. Nayax lapisampiw kart qillqta. B. Yo escribo con lápiz la carta.
A. Kunampis nayax kart qillqta? A. ¿Yo con qué escribo la carta?
B. Jumax lapisampiw kart qillqta. B. Tú escribes con lápiz la carta.
A. Kunampis jupax kart qillqi? A. ¿Él con qué escribe la carta?
B. Jupax lapisampiw kart qillqi. B. Él escribe con lápiz la carta.
A. Kunampis jiwasax kart qillqtan? A. ¿Con qué escribimos la carta?
B. Jiwasax lapisampiw kart qillqtan B. Escribimos con lápiz la carta.
3. CHIQA ARU Gramática

3.1. Arkir aru sufijos


-mpi Sufijo instrumentativo (con)
-xa Sufijo enfático
-sa Sufijo interrogativo (¿?)
-aña, -iña, -uña Verbo infinitivo del aimara

3.2. Sutilanti Pronombre interrogativo

Kunampisa Pronombre interrogativo (con qué)

3.3. Arsuyaña Conjugar

Jichha pacha Tiempo presente/pasado

Jis siri Jiskhiri Jan siri


-ta -tti janiw -ktti
-ta -tati janiw -ktati
-i/u -iti/uti janiw -kiti
-tan -tanti janiw -ktanti

4. QILLQAÑA Ejercicios

4.1. ARUSKIPAWI Diálogo

4.1.1. Aka jamuqanak uñxatas jaysañani Respondamos a las preguntas

A. Kunampis jumax aymar qillqta?

B….……………………qillqta.
A. Kunampis jupax aymar qillqi?

B ………………………………qillqi.

A. Kunampis jiwasax aymar qillqtan?

B ………….………….………qillqtan.

A. Kunampis jupax anati?

B ………………………………anati.

4. Arsu Expresiones

4.1. Jis siri / jiskhiri / jan siri Forma afirmativa, interrogativa y negativa

Umaña Tomar, beber

Jis siri Jiskhiri Jan siri


Nayax junt’um umta Nayax junt’um umtti Nayax janiw junt’um umktti
Jumax junt’um umta Jumax junt’um umtati Jumax janiw junt’um umktati
Jupax junt’um umi Jupax junt’um umiti Jupax janiw junt’um umkiti
Jiwasax junt’um umtan Jiwasax junt’um umtanti Jiwasax janiw junt’um umktanti
4.2. Arsuyañani Conjuguemos

Ullaña Leer

Jis siri Jiskhiri Jan siri

…………………………… ………………………………. …………………………

……………………………… ……………………………….. …………………………

……………………………… ……………………………….. …………………………

……………………………… ……………………………….. …………………………

Laruña reir

Jis siri Jiskhiri Jan siri

……………………………… ……………………………….. …………………………

……………………………… ……………………………….. …………………………

……………………………… ……………………………….. …………………………

……………………………… ……………………………….. …………………………

Irnaqaña trabajar

Jis siri Jiskhiri Jan siri

……………………………… ……………………………….. …………………………

……………………………… ……………………………….. …………………………

……………………………… ……………………………….. …………………………

……………………………… ……………………………….. …………………………


4. Yatiqa
KUNARUSA
¿A QUÉ?

1. ARU Vocabulario

Saraña Ir, viajar Makhataña Subir


Saraqaña /maqaña Bajar Puriña Llegar, arribar
Sarnaqaña Caminar, pasear Jutaña Venir
Mantaña Entrar Kutiña Volver
Mistuña Salir, egresar T’ijuña Correr

2. ARUSKIPAWI Diálogo

a)

A. Kunarus jumax utar sarta? A. ¿A qué vas a la casa?

B. Nayax ikiriw utar sarta. B. Voy a dormir a la casa.

A. Kunarus jupax utar sari? A. ¿A qué va a la casa?

B. Jupax ikiriw utar sari. B. Va a la casa a dormir.

A. Kunarus jiwasax utar sartan? A. ¿A qué vamos a la casa?

B. Jiwasax ikiriw utar sartan B. Nosotros vamos a dormir a la casa.


b)

A. Kunarus jumax utar saräta? A. ¿A qué irás a la casa?

B. Nayax ikiriw utar sarä. B. Iré a dormir a la casa.

A. Kunarus jupax utar sarani? A. ¿A qué irá a la casa?

B. Jupax ikiriw utar sarani. B. Irá a la casa a dormir.

A. Kunarus jiwasax utar sarañani?A. ¿A qué iremos a la casa?

B. Jiwasax ikiriw utar sarañani. B. Iremos a dormir a la casa.

2. CHIQA ARU Gramática

2.1 Arkayir aru sufijos

-ru Sufijo locativo (a, hacia, a la) pregunta


-iri Sufijo locativo (a) respuesta

2.2. Arsuyaña Conjugaciones

Qhipa pacha Tiempo futuro

Jis siri Jiskhiri Jan siri


-ä(-ï,-ü) -äti (-ïti,-üti) janiw -käti
-äta (-ïta,-üta) -ätati (-ïtati,-ütati) janiw -kätati
-ani(-ini-uni) -aniti (-initi, -uniti) janiw -kaniti
-añani(-iñani,-uñani) -añaniti (-iñaniti,- janiw -kañaniti
uñaniti)
3. QILLQAÑA Ejercicios

3.1. ARUSKIPAWI Diálogo

3.1.1. Aka jiskt’anakar jaysañani Respondamos a las preguntas

A. Kunarus jumax utar saräta?

B. …………………………………..……. sarä

A. Kunarus jupax utar sarani?

B. …………………………………..…… sarani.

A. Kunarus jiwasax yatiñ utar sarañani?

B. …………………………………..……sarañani.

A. Kunarus jumax qhatur saräta?

B ………………………………sarä.

A. Kunarus jupax qhatur sarani?

B ………………………………sarani.
4. Aru Expresiones

4.1. Jis siri / jiskhiri / jan siri Forma afirmativa, interogativa y negativa

QHIPA PACHA Tiempo futuro

Yatiqaña aprender

Jis siri Jiskhiri Jan siri

Nayax Yatiqä Nayax Yatiqäti Nayax Yatiqkäti

Jumax Yatiqäta Jumax Yatiqätati Jumax Yatiqkätati

Jupax Yatiqani Jupax Yatiqaniti Jupax janiw Yatiqkaniti

Jiwasax Yatiqañani Jiwasax Yatiqañaniti Jiwasax janiw Yatiqkañaniti

4.2. Arsuyañani Conjuguemos

QHIPA PACHA Tiempo futuro


Jutaña venir

Jis siri Jiskhiri Jan siri


………………………… …………………………… ……………………………
………………………… …………………………… ……………………………
………………………… …………………………… ……………………………
………………………… …………………………… ……………………………

QHIPA PACHA Tiempo futuro


Kutiña volver

Jis siri Jiskhiri Jan siri


………………………… …………………………… ……………………………
………………………… …………………………… ……………………………
………………………… …………………………… ……………………………
………………………… …………………………… ……………………………
QHIPA PACHA Tiempo futuro
Mistuña salir

Jis siri Jiskhiri Jan siri

……………………………… ……………………………….. ………………………………..

……………………………… ……………………………….. ………………………………..

……………………………… ……………………………….. ………………………………..

……………………………… ……………………………….. ………………………………..

QHIPA PACHA Tiempo futuro


T’ijuña correr

Jis siri Jiskhiri Jan siri

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………

QHIPA PACHA Tiempo futuro


T’ijuña correr

Jis siri Jiskhiri Jan siri

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………


5. Yatiqa
KUNATAKISA

¿PARA QUÉ?

1. ARU Vocabulario

Yatiqaña Aprender Uskusiña Ponerse


Arsuña Hablar Isisiña Vestirse
Irnaqaña Trabajar Waxt’aña Regalar, obsequiar
Qillqaña Escribir Imaña Guardar
Alaña Comprar Thuqhuña Bailar
Aljaña Vender Turkaña Intercambiar

2. ARUSKIPAWI Diálogo

A. Kunatakis jumax aymar yatiqta? A. ¿Para qué aprendes aimara?

B. Nayax parlañatakiw aymar yatiqta. B. Aprendo aimara para hablar.

A. Kunatakis nayax aymar yatiqta? A. ¿Para qué aprendo aimara?

B. Jumax parlañatakiw aymar yatiqta. B. Aprendes aimara para hablar.

A. Kunatakis jupax aymar yatiqi? A. ¿Para qué aprende aimara?

B. Jupax parlañatakiw aymar yatiqi. B. Aprende aimara para hablar.

A. Kunatakis jiwasax aymar yatiqtan? A. ¿Para qué aprendemos aimara?

B. Jiwasax arsuñatakiw aymar yatiqtan. B. Aprendemos aimara para hablar.


3. CHIQA ARU Gramática

3.1 Arkir aru sufijos


-taki Sufijo destinativo (para)

3.2. Sañanaka Ejemplos


Kunataki Para qué
Manq’añataki Para comer

4. QILLQAÑA Ejercicios

4.1. ARUSKIPAWI Diálogo

2.1.1. .Aka jiskt’anakar jaysañani Respondamos a las preguntas

A. Kunatakis jumax t’ant’ alta?

B. ………………………….………………alta.

A. Kunatakis jupax ch’uq ali?

B. ………………………….………………ali.

A. Kunatakis jupax aymar yatiqi?

B. ………………………….………………yatiqi.

A. Kunatakis jiwasax aymar yatiqtan?

B. ………….………….………………yatiqtan.
A. Kunatakis jiwasax thuqhtan?

B. ………….………….………………thuqhtan.

4.2. Arsu Expresiones

4.2.1. Jis siri / jiskhiri / jan siri Tiempo futuro Forma afirmativa, interogativa y
negativa

QHIPA PACHA Tiempo futuro

Umaña tomar, beber

Jis siri Jiskhiri Jan siri


Nayax antä Nayax junt’um umäti Nayax janiw junt’um umkäti
Jumax junt’um umäta Jumax junt’um umätati Jumax janiw junt’um umkätati
Jupax junt’um umani Jupax junt’um umaniti Jupax janiw junt’um umkaniti
Jiwasax junt’um umañani Jiwasax junt’um Jiwasax janiw junt’um
umañaniti umkañaniti

QHIPA PACHA Tiempo futuro

Uskusiña Ponerse

Jis siri Jiskhiri Jan siri

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………


QHIPA PACHA Tiempo futuro

Waxt’aña Invitar

Jis siri Jiskhiri Jan siri

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………

QHIPA PACHA Tiempo futuro

Isisiña vestirse

Jis siri Jiskhiri Jan siri

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………

QHIPA PACHA Tiempo futuro


T’ijuña correr

Jis siri Jiskhiri Jan siri

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………

………………………… …………………………… ……………………………


Arunchirinaka

Anataña = jugar Sawuña = tejer, en telar qamaña = vivir

Armt’aña = olvidar Amuyaña = pensar Atiña = poder

Art’aña = gritar Apsuña = sacar Apaqaña = quitar, bajar

Awatiña = pastear Churaña = dar Ist’aña = escuchar

Chhaqaña = perder Samaraña = descansar Qallt’aña = comenzar

Irnaqaña = trabajar Samkaña = soñar Ullaña = leer

Jachaña = llorar Ch’ukuña = coser Ajlliña = escoger

Jamp’atiña = besar Ikiña = dormir Laruña = reir

Jariña = lavar P’ataña = morder Khuyuña = silbar

Jawsaña = llamar Jalaña = correr, volar Irpaña = guiar

Jiwaña = morir Ch’allaña = libar, brindar Yanapaña = ayudar

Mantaña = entrar Mistuña = salir Alaña = comprar

Manq’aña = comer Umaña = beber, tomar Yatiqaña = aprender

Mayiña = pedir Kutiña = volver Aljaña = vender

Munaña = querer, amar Thuquña = bailar Jikisiña = encontrarse

Phuqaña = llenar Qillqaña = escribir Tukuña = terminar

Phusaña = soplar Amukt’aña = callar Qunt’aña = sentarse

Saña = decir Luraña = hacer Yatichaña = enseñar

Saraña = ir Jutaña = venir Yatiña = saber

Sataña, = sembrar Apaniña = traer Apaña = llevar

Sayt’aña = pararse P’akiña = quebrar, romper Jakhuña = contar (número)

Tupuña = medir Waraña = verter líquido Katuña = agarrar

Uñjaña = ver, mirar Jaqsuña = expulsar, echar Jaquña = tirar, botar

Jiskt’aña = preguntar Thuqhuña = bailar Irnaqaña = trabajar

También podría gustarte