Niĝero (rivero)
| Niĝero | |
|---|---|
 | |
| rivero | |
| Bazaj informoj | |
| Longeco | 4 184 km |
| Akvokolekta areo | 2 262 000 km² |
| Averaĝa trafluo | 600 m³/s |
| Fluo | |
| Deveno | Gvineaj Altaj Teroj |
| - Alteco super marnivelo | 850 m |
- Koordinatoj 
|
9° 5′ 50″ N, 10° 40′ 58″ U (mapo)9.0972222222222-10.682777777778 |
| Enfluejo | Gvinea Golfo, Atlantiko |
| - Alteco | 0 m |
- Koordinatoj 
|
5° 19′ 20″ N, 6° 28′ 9″ O (mapo)5.32222222222226.4691666666667 |
| Geografio | |
| Alfluantoj | vidu apude |
 Niĝero | |
| Rivero en Afriko | |
Tiu ĉi artikolo estas pri rivero Niĝero. Ekzistas ankaŭ landoj Niĝero kaj Niĝerio.
Niĝero (angle Niger River [ˈnaɪdʒər]; france fleuve Niger [flœv niʒɛʁ]) estas la ĉefa rivero en Okcidenta Afriko. Ĝi longas 4 184 km kaj estas la tria plej longa rivero de Afriko, post Nilo kaj Kongo. Ĝia baseno grandas je 1 900 000 km² aŭ 2 117 700 km² depende de la fonto.[1]
Ĝi fontas en la Gvineaj Altaj Teroj en sudoriento de Gvineo, nur ĉirkaŭ 300 km de Atlantiko, sed malproksimiĝas de la oceano nord-orienten ĝis distanco de ĉirkaŭ 1.300 km. Fluante kiel duonluno tra Malio ĝi atingas Timbuktuon kaj iom poste abrupte turniĝas sud-orienten. En la lando Niĝero, kiu estis nomita laŭ ĝi, ĝi preteras urbon Niameo; poste ĝi formas je 150 km la limon inter Niĝero kaj Benino. Laste ĝi fluas tra Niĝerio, same nomita laŭ ĝi, kaj tra granda delto nomita Niĝera Delto aŭ Oleriveroj fluas en la Gvinean Golfon, parton de Atlantiko. En la Gvinea Golfo la niĝera delto estas la limo inter la Golfo de Benino okcidente kaj la Golfo de Biafro oriente. Ĉefa alfluanto de la Niĝera Rivero estas la Benue.
Niĝero fluas proksimume laŭ la mallongaj flankoj de granda triangulo kun lateroj de 1.500, 1.600 kaj 1.900 km. Ene de tiu triangulo troviĝas Benino, Ganao, Togolando, Burkina Faso kaj Ebur-Bordo kaj partoj de Malio, Niĝero kaj Niĝerio.
Etimologio
[redakti | redakti fonton]La Niĝero estas nomita Jeliba aŭ Joliba nome "granda rivero" en mandinga; Orimiri aŭ Orimili laŭnome "granda akvo" en igba; Egerew n-Igerewen aŭ "rivero de riveroj" en tuarega; Isa Ber aŭ "granda rivero" en songhaja lingvo; Kwara en haŭsa; kaj Oya en joruba. La origino de la nomo Niĝero,, kiu origine kandidatiĝis nur por la mezaj atingoj de la rivero, estas necerta. La plej verŝajna ebleco estas ŝanĝo, de influo de latina Niĝerio - "nigrulo", de la tuarega nomegerew n-igerewen, kiu estas uzita laŭ la mezaj atingoj de la rivero ĉirkaŭ Timbuktuo.[2][3] Ĉar Timbuktuo estis la suda fino de la ĉefa tra-sahara komercitinero al la okcidenta Mediteraneo, ĝi estis la fonto de plej multe de la eŭropa kono de la regiono.
Mezepokaj eŭropaj mapoj aplikis la nomon Niĝero, al la mezaj atingoj de la rivero, en moderna Malio, sed Quorra (Kworra) al la pli malaltaj atingoj en moderna Niĝerio, kiam tiuj ne estis rekonitaj kiel la sama rivero. Kiam eŭropaj koloniaj potencoj komencis kunsendi ŝipojn al la okcidenta marbordo de Afriko en la 16-a kaj 17-a jarcentoj, la Senegala Rivero ofte estis postulita kiel almara fino de Niĝerio. La Niĝera Delto, verŝanta en Atlantikon tra mangrovaj marĉoj kaj miloj da distribuaĵoj laŭ pli ol cent mejloj, laŭsupoze estis ne pli ol marbordaj malsekaj regionoj. Ĝi estis nur kun la 18-a-jarcentaj vizitoj de Mungo Park, kiu vojaĝis laŭ la Niĝero kaj vizitis la grandajn sahelan imperiojn de sia epoko, kiam eŭropanoj ĝuste identigis la kurson de la Niĝero, kaj etendis ties nomon en ĝia tuta kurso.
La modernaj ŝtatoj de Niĝero kaj Niĝerio prenas siajn nomojn de la rivero, markante konkurencajn naciajn asertojn de koloniaj potencoj pri la "Supra", "Pli malalta" kaj "Meza" Niĝeraj rivervaloj dum la Disdivido de Afriko ĉe la fino de la 19-a jarcento.
Geografio
[redakti | redakti fonton]
La Niĝero estas relative "klara" rivero, portante nur dekonon da sedimento kion transportas la Nilo ĉar la fontoj de la Niĝero situas en malnovegaj ŝtonaj kuŝejoj kiuj disponigas nur malmulte da silto.[4] Kiel ĉe la Nilo, la Niĝeraj inundas ĉiujare; tio komenciĝas en septembro, pintas en novembro, kaj finiĝas antaŭ majo.[4]
Nekutima kvalito de la rivero estas la Interna Niĝera Delto, kiu formiĝas kie ĝia gradienta volumo subite malpliiĝas.[4] La rezulto estas regiono de plektitaj riveretoj, marĉoj, kaj lagoj de la grandeco de Belgio; la laŭsezonaj inundoj igas la Delton ekstreme produktiva por kaj fiŝkaptado kaj agrikulturo.[5]
La rivero "perdas" preskaŭ du trionojn de ĝia ebla fluo en la Interna Delto inter Ségou kaj Timbuktuo pro elfluado kaj vaporiĝo. La tuta akvo de la Bani Rivero, kiu fluas en la Delto ĉe Mopti, ne kompensas por la "perdoj". La meza "perdo" estas taksita je 31 km³/jaro, sed varias konsiderinde inter jaroj.[6] La rivero tiam estas enirita de diversaj alfluantoj, sed ankaŭ perdas pli da akvo al vaporiĝo. La kvanto de akvo envojaĝanta Niĝerion mezuritan en Jola estis taksita je 25 km³/jaro antaŭ la 1980-aj jaroj kaj ĉe 13.5 km³/jaro dum la 1980-aj jaroj. La plej grava alfluanto de la Niĝero en Niĝerio estas la Benue Rivero kiu kunfalas kun la rivero ĉe Lokoja en Niĝerio. La totala volumeno de alfluantoj en Niĝerio estas ses fojojn pli alta ol la enfluo en Niĝerion, kun fluo proksime de la maralfluo de la rivero ĉe 177.0 km³/jaro antaŭ la 1980-aj jaroj kaj 147.3 km³/jaro dum la 1980-aj jaroj.[6]
Nekutima itinero
[redakti | redakti fonton]
La Niĝero prenas unu el la plej nekutimaj itineroj de iu grava rivero, kun bumeranga formo kiu surprizis eŭropajn geografojn dum du jarmiloj. Ĝia fonto estas nur 240 km (150 mejl.) enlandinterna for de Atlantiko, sed la rivero (anstataŭ iri al la oceano) forkuras rekte de la maro en la Saharan Dezerton, tiam faras subitan dekstran turniĝon proksime de la praa urbo Timbuktuo (Tombouctou) kaj iras sudorienten al la [[Gvinea {{}}Golfo]].
Tiu stranga geografio ŝajne okazas ĉar la Niĝero estas du praaj riveroj interligitaj kune. La supra Niĝero, de la fonto okcidente de Timbuktuo al la kurbo en la nuna rivero proksime de Timbuktuo, post kiam malpleniĝas en nune sekan lagon en la oriento-nordoriento de Timbuktuo, dum la pli malsupra Niĝero komencis en Suda Timbuktuo kaj fluas sude en la Gvinean Golfon. Dum tempo kontraŭflua erozio de la pli malsupra Niĝero rezultigis en riverkapto de la supra Niĝero fare de la pli malsupra Niĝero.[7]
La norda parto de la rivero, konata kiel la Niĝera kurbo, estas grava areo ĉar ĝi estas la plej grava rivero kaj fonto de akvo en tiu parto de la Sahara-dezerto. Tio igis ĝin la fokuso de komerco trans la okcidenta Saharo, kaj la centro de la Sahelaj regnoj de Malio kaj Gao.
La ĉirkaŭa Niĝera Riverbaseno estas unu el la apartaj fiziografiaj sekcioj de Sudana provinco, kiu en victurno estas parto de la pli granda afrika masiva fiziografia dividaĵo.
Historio
[redakti | redakti fonton]
Fine de la Afrika malseka periodo ĉirkaŭ 5 500 jarojn antaŭ la nuntempo, la nuna Sahara Dezerto, tiam savano, suferis procezon de dezertiĝo. Dum plantospecioj akrr malpliiĝis,[8] homoj migris al la pli fekunda regiono de la Niĝera rivero, kun abundaj rimedoj inklude plantojn por paŝtado kaj fiŝkaptadon.[9] Kiel ĉe la fekunda duonluno, multaj manĝorikoltoj estis aldomigitaj en la regiono de la Niĝera rivero, kiel la ignamo, Afrika rizo (Oryza glaberrima), kaj peniseto.[10] La Sahara aridiĝo eble helpis, aŭ almenaŭ akcelis, tiujn aldomigojn.[8] Agrikulturo, same kiel fiŝkaptado kaj brutobredado, kondukis al la starigo de setlejoj kiel Djenné-Djenno en la Interna Delto, nuntempe Monda heredaĵo de Unesko.[11]
La regiono de la Niĝera bendo, en Sahelo, estis ŝlosila deveno kaj destino por Tra-sahara komerco, helpante la riĉon de grandaj imperioj kiel la Ganaa, la Malia, kaj la Sonhaja. Gravaj komercaj hevenoj laŭlonge de la rivero, kiel Timbuktuo kaj Gao, iĝis centroj de lernado kaj kulturo. La komerco al la Niĝera zonregiono ankaŭ portis Islamon al la regiono ĉirkaŭ la 14-a jarcento. Multo de la norda Niĝerbaseno restas islama nuntempe, kvankam la sudaj partoj de la riverbaseno tendencas al kristanismo.
Eŭropa esplorado
[redakti | redakti fonton]
La origino de la nomo de la rivero restas neklara. Kio estas klara estas ke "Niĝero" estis nomo uzita en la mediteranea mondo de minimume la klasika epoko, kiam kono de la areo fare de eŭropanoj estis nur iomete pli bona ol fablo. Zorgema studado de klasikaj skribaĵoj pri la interno de la Saharo komenciĝas kun Ptolemeo, kiu mencias du riverojn en la dezerto: la "Gir" kaj pli for sude, la "Ni-Gir".[12][13] La unua estis ekde loge identigita kiel la Ueda Ghir sur la nordokcidenta rando de la Tuat, laŭ la limoj de modernaj Maroko kaj Alĝerio.[12][14] Tio verŝajne estintus tiom pri kio Ptolemeo havintus koherajn informojn. La Ni-Ger estis verŝajna konjekto, kvankam la nomo algluiĝis kiel tiu de rivero sude de la konata mondo el la Mediteranea Maro. Suetonio informas pri romianoj vojaĝantaj al la "Ger", kvankam en raportado la nomo de ajna rivero derivita el berbera lingvo, en kiu "gher" signifas "akvofluo", konfuzo povis facile ekesti.[15] Plinio ligis tiujn du riverojn kiel unu longa akvofluo kiu fluis (tra lagoj kaj subteraj sekcioj) en Nilon,[16] nocio kiu daŭris en la arabaj kaj eŭropaj mondoj - kaj plue oni aldonis la Senegalan Riveron kiel la "Ger" - ĝis la 19-a jarcento. La ligo al la Nila Rivero estis farita ne simple ĉar tio tiam estis konata kiel la granda rivero de "Aethiopia" (laŭ kiu termino ĉiuj teroj sude de la dezerto estis nomitaj fare de klasikaj verkistoj), sed ankaŭ ĉar Nilo inundis ĉiun someron. En Eŭropo kaj Sud-Okcidenta Azio, inundoj estas atendataj en la fonto, sekvante neĝfandadon. Klasikaj verkintoj klarigis la somerinundon kalkulante la tempon kiun ĝi prenis pri inundakvoj por prezenti proponon laŭ rivero, kaj kalkulante kiom longa Nilo estas laŭ la akvoj kiuj vojaĝus de montara sistemo en la fonto. Tamen la ciklo de Nilo estas influita per tropika pluvpadronoj anstataŭe de degela neĝo, karakterizaĵo malkonata al la klasika Mediteranea mondo.[17] Tra la priskriboj fare de Leo Afrikano kaj eĉ de Ibn Batuta - malgraŭ lia vizito al la rivero - la mito liganta la Niĝeron al Nilo daŭris.
Demografio
[redakti | redakti fonton]La bozoj estas etna grupo en okcidenta Afriko, kiu ekloĝis precipe laŭlonge la rivero Niĝero. La nomo devenas verŝajne de la bambara vorto bo-so kiu signifas domo el bambuo. Al la etno apartenas pluraj klanoj. Tradicie la bozoj vivas de fiŝkaptado kaj estas nomataj ankaŭ "majstroj de la rivero".
Laŭ la direkto de la akvoj malsupren, la rivero tuŝas la jenajn urbojn: Bamako (la ĉefurbo de Malio, kun 1 690 471 loĝ. en 2006), Kulikoro (118 686 loĝ.), Seguo (102 000 loĝ.), Ĝenneo (14 196 loĝ.), Mopti (115 000 loĝ.), Timbuktuo (54 453 loĝ. ĉirkaŭkalkulitaj en 2009), Gao (38 190 loĝ. ĉirkaŭkalkulitaj en 2005), Tilaberi (16 000 loĝ. en 2001), Niameo (707 591 loĝ. en 2001), Onitsha (561 106 loĝ. en 2005) kaj Port Harcourt (2 667 435 loĝ. en 2007).
Administrado kaj disvolvigo
[redakti | redakti fonton]La akvokvanto en la baseno de la Niĝera Rivero estas parte regulata pere de akvorezervejoj. En Malio la Akvorezervejo Selingé super la rivero Sankarani estas ĉefe uzata por produkti hidroelektron sed ebligas irigacion. Du apartigaj akvorezervejo, unu ĉe Sotuba ĝuste malsupren laŭ la riverfluo el Bamako, kaj alia ĉe Markala, ĝuste malsupren laŭ la riverfluo el Ségou, estas uzata por irigacii ĉirkaŭ 54 000 hektarojn.[6] En Niĝerio la Akvorezervejoj Kainji, Ŝiroro, Zungeru kaj Ĝebba estas uzataj por generi hidroelektron. La akvofontoj de la Niĝera rivero suferas premon pro pliigita akvelprenado por irigacio. La konstruado de akvorezervejoj por produkti hidroelektron estas jam farata aŭ planita por mildigi la kronikan malabundon de elektro en la landoj de la basebo de la Niĝera rivero.[18] La FAO ĉirkaŭkalkulas la irigacian potencialon de ĉiuj landoj en la Niĝera riverbaseno je 2.8 milionoj da hektaroj. Nur 0.93m hektaroj (ha) estis irigaciataj fine de la 1980-aj jaroj. La irigacia potencialo estis ĉirkaŭkalkulita en 1.68m ha en Niĝerio 0.56m ha en Malio, kaj la fakta irigaciita areo estis 0.67m ha kaj 0.19m ha respektive.[6]
Interna Niĝera Delto
[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Interna Niĝera Delto.Tiu delto konsistas el la meza fluejo de la Niĝera Rivero, inter la disigita Niĝero kaj ties alfluanto, nome la Bani, kiu el tie fluas norden al la dezerto. Urboj kiaj la havenurboj Mopti, Sévaré kaj Djenné, kun ties kot-brika Granda Moskeo de Djenné kuŝas ĉe la 400 km-longa regiono. La Fulanoj kaj Dogonoj loĝas en la Macina regiono kaj en la ĉirkaŭa areo, kiu havas ĉirkaŭ 500 000 loĝantojn. Plej el la jaro la areo havas malvarman kaj sekan klimaton, kun varmaj ventoj el proksima Saharo kio altigas la temperaturon ĝis 40°C. Dum la malseka sezono, kiu daŭras el julio al septembro sed daŭras plie en la sudo, kie la marĉo inundas kiel lago kaj nature irigacias la teron. Kiam venas la seka sezono, Macina iĝas reto de lagoj kaj kanaloj. Brutobredado, peniseto, kaj rizo estas ties ĉefaj agrikulturaj produktoj. La Macina interna delto havigas ankaŭ akvon kaj fiŝon por la malianoj kiuj loĝas tie kaj dum la malseka sezono estas hejmo por grandaj nombroj de birdoj, inter kiuj endemioj de la regiono: kiel la estrildo cinama kulikoro (Lagonosticta virata) kaj la Rivera prinio (Prinia fluviatilis). En tiu areo estas hejmo de la plej granda populacio de la minacata afrika manato (Trichechus senegalensis) kaj trapasejo por milionoj de migrobirdoj. Pro sia proksimeco al la larĝe pliiĝanta Sahelo, oni studas, ke eble la Macina povas iĝi malpli pluva ĉiujare.
Alfluantoj
[redakti | redakti fonton]
La fluejo de la rivero povas esti dividata en kvar frakcioj, nome la jenaj:
Supra Niĝero
[redakti | redakti fonton]- Tinkisso; tiu rivero havas sian fonton en la areo de Futa-Ĝalon, fluas nordorienten kaj orienten. Kun longo de ĉirkaŭ 270 kilometroj, la Tinkisso kuniĝas al la rivero Niĝero proksime de Sigiri. La akvokvanto de la rivero estis observita dum 25 jaroj (1954-1978) en Ŭaran, situa je 25 kilometroj de la kunfluejo de Tinkisso kun la Niĝero, sep kilometrojn laŭrivere supren de la urbo Siguiri.[19] En Ŭaran, la averaĝa jara fluo nome "modulo" observita en tiu periodo estis de 181 m³/sekundo por zono konsiderata pli malpli de 18 700 km², preskaŭ la tuta drenbaseno de la rivero. La akvofluo laŭlonge de la tuta baseno atingis la ciferon de 306mm jare. La Tinkisso estas akvabunda rivero kaj tre bone nutrita, averaĝe, kvankam tre ofte en la plej malaltaj akvoniveloj en marto-april-majo la monata averaĝo observita en aprilo (kiam la akvo malaltiĝas ĝis minimumo) alvenis al 11,4 m³/sekundo, tio estas 55 fojojn malpli ol la mediana akvokvanto de septembro, kio klare indika ĝian malregulecon. En la periodo de observado de 25 jaroj, la minimuma monata akvokvanto estis de 1 m³/sekundo, kio lasis la riveron preskaŭ seka, dum la maksimuma monata akvokvanto estis de 1150 m³/sekundo.
- Niandan ekfluas en Gvineo sur la nordaj montetoj de la landlimo kun Liberio kaj estas unu el plej gravaj riveroj de Sieraleono. Ties longo estas pli malpli 190 km. Ekde ties ekfluejo, ĝi fluas en norda direkto, tamen farante multnombrajn meandrojn ĝis la fino de sia fluejo. Finfine ĝi enfluas en la riveron Niĝero, en ties dekstran bordon, ĉirkaŭ 24 km sub la urbo Kurusa. La akvokvanto de la rivero estis observata dum 33 jaroj (1947-1979) en Baro, la loĝloko plej proksima al la kunfluejo de Niandan kun la rivero Niĝero.[20] En Baro, la averaĝa jara fluo nome "modulo" observita en tiu periodo estis de 251 m³/sekundo por zono konsiderata pli malpli de 12 770 km², nome preskaŭ la tuta drenbaseno de la rivero. La alfluo al la baseno laŭlonge de la tuta baseno atingis la ciferon de 620 mm jare. Niandan estas rivero abunda kaj tre bone nutrita, sed tre malregula. La monata averaĝo observita en aprilo (kiam la akvo malaltiĝas ĝis minimumo) alvenis al 20,4 m³/sekundo, tio estas 38 fojojn malpli ol la mediana akvokvanto de septembro, kio montras grandan variadon laŭsezone. En la periodo de observado de 33 jaroj, la minimuma monata akvokvanto estis de 2 m³/sekundo, nome nivelo, en kiu la rivero malpliiĝas ĝis sia minimuma kvanto, dum la maksimuma monata akvokvanto estis de 1109 m³/sekundo.
- Milo
- Sankarani ekfluas en Gvineo sur la montoj Futa Ĝalon. Ties longo estas pli malpli de 400 km. Ekde sia ekfluo, la rivero fluas norden, kaj tuj venas al la landlimo de Eburbordo, kiun ĝi ne trapasas, sed ĝi estas unu el ties partoj, kaj sekve, ĝi revenas al la teritorio de Gvineo kie ĝi fluas ekskluzive. Ĝi trapasas la landimon kun Malio en la lasta parto de sia fluejo. Ĝi poste sekvas dum cento da kilometroj - inklude sektoron kie ĝi formas la landlimon inter Gvineo kaj Malio. Tuj antaŭ sia kunfluejo kun Niĝero, ĝi alvenas al la konstruita granda Akvorezervejo Selingeo. Finfine ĝi enfluas en la riveron Niĝero, ĉe la dekstra bordo, inter la urbetoj Kangaba kaj Kenieroba. La akvokvanto de la rivero estis observata dum 27 jaroj (1964-1990) en Selingeo, situa proksime de la kunfluejo de Sankarani kun la Niĝero.[21] En Selingeo, la averaĝa jara fluo nome "modulo" observita en tiu periodo estis de 286 m³/sekundo por zono konsiderata pli malpli de 34 200 km², nome preskaŭ la tuta drenbaseno de la rivero. La akvokvanto laŭlonge de la tuta baseno atingis la ciferon de 264 mm jare. Sankarani estas rivero abunda kaj tre bone nutrita dum la tuta jaro. La monata averaĝo observita en marto (kiam la akvo malaltiĝas ĝis minimumo) alvenis al 53 m³/sekundo, tio estas 18 fojojn malpli ol la mediana akvokvanto de septembro, kio estas sufiĉe klarigebla. En la periodo de observado de 27 jaroj, la minimuma monata akvokvanto estis de 14 m³/sekundo, dum la maksimuma monata akvokvanto estis de 1800 m³/sekundo.
Interna Delto
[redakti | redakti fonton] Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Interna Niĝera Delto.La interna delto de la Niĝero estas natura regiono de Malio kiu atingas 64.000 km², inter Timbuktuo kaj Léré. Tiu areo estas trairita de la rivero Niĝero kaj de ties alfluanto nome la Bani kaj de la Kanalo de Sahelo. Estas multaj lagoj en tiu regiono: nome la lagoj Korientzé, He, Niangay, Do, Haribongo, Kabara, Tanda, la Fati, Horo kaj Figibine.
La biodiverseco de la regiono estas tre grava, kaj pro la flaŭro kaj pro la faŭno. En la areo estas nombritaj ĉirkaŭ 130 specioj de fiŝoj kaj ĉirkaŭ 350 specioj de fiŝoj, kaj nemigrantaj kaj migrantaj kiel la marĉanaso, la pintvostanaso aŭ la kuleranaso. La Interna Niĝera Delto estas la zono por fiŝkaptado plej granda de Malio, kio produktas inter 80 kaj 90% de la tutlanda produktado.
- Bani ekfluas el la kunfluejo de la riveroj Baoulé kaj ties alfluanto Bagoé, ambaŭ de Eburbordo. El tie ĝis la fino de ĝia fluejo, ties longo estas de 430 km. Tamen, suminte la longon de Baoulé, kiu estas konsiderata supra fluejo de Bani, la totala longo de Bani estas pli malpli 775 kilometroj. Ĝi elfluas en la dekstra bordo de Niĝero, ĉe Mopti. Antaŭe, en Djenné, la rivero Bani kreas serion de brakoj kiujn ĝi lasas ĉe la maldekstra bordo kaj helpas nutri la internan delton de la Niĝero. La akvokvanto de la rivero estis observata dum 63 jaroj (1922-1984) en Douna, urbo situa proksimume je 150 kilometroj de la kunfluejo kun la ĉefrivero Niĝero ĉe Mopti.[22] En Douna, la averaĝa jara fluo nome "modulo" observita en tiu periodo estis de 513 m³/sekundo por baseno de pli malpli 101 600 kvadrataj kilometroj, nome pli ol 95% de la totalo de tiu lasta. La alfluo laŭlonge de la tuta baseno atingis la ciferon de 159 mm jare. La rivero Bani estas de fluo suriĉe abunda, sed ĝi estas tre malregula kaj suferas longajn periodojn de somera sekego. En la periodo de observado de 63 jaroj, la minimuma monata akvokvanto estis de 0 m³/sekundo (tio estas rivero tute seka), dum la maksimuma monata akvokvanto estis de 4090 m³/sekundo.
Meza Niĝero
[redakti | redakti fonton]- Gorouol ekfluis en Burkino en la regiono Dori, oriente de la lando. Ĝi tuj sekvas la direkton de sudoriento al nordoriento al teritorio de Niĝero. Post preterpasi la urbeton Falaguntu, ĝi trapasas la landlimon de Niĝero, kaj poste sekvas en direkto al la nordo. Ĝi pasas ĉe la loĝlokoj Fatatako, Borobon, Gountiéna kaj Ouanzerbé kaj poste ĝi al venas al Yatakala. Tie, ĝi adoptas la direkton al oriento, ĉe Bangou Bossé, Alcongui kaj Kolman, kaj finfine ĝi enfluas en la riveron Niĝeron en Fanfara, je ĉirkaŭ cent kilometrojn laŭrivere supren de la urbo Tillabéry. Temas pri intermita fluaĵo kiu fluas nur dum la pluvsezono. La akvokvanto de la rivero estis observita dum 32 jaroj (1957-1989) ĉe Alcongui, situa je ĉirkaŭ kvar dek kilometroj de la kunfluejo kun la rivero Niĝero.[23]
En Alcongui, la mediana jara akvokvanto aŭ "modulo" observita en tiu periodo estis de 9 m³/sekundo por zono ĉirkaŭkalkulita je pli malpli de 44 900 km², nome preskaŭ la tuta drenbaseno de la rivero. La alfluo al la baseno estas tre malgranda, de 6 mm jare. La rivero Gorouol estas intermita fluaĵo, tre malabunda kaj tre malregula. Ĝi estas tute seka el Januaro ĝis Majo, ambaŭ inklude, kaj nur dum la monatoj de Julio ĝis Septembro havigas certecon, ke ne estos seka.
- Goroubi estas rivero kiu ekfluas de la kuniĝo de du riveroj: nome Digabari kaj Tyenitiengal. Ĝi ekfluas en Burkino kaj direktas sin ĝenerale de sudoriento al nordoriento. Temas pri intermita akvofluo kiu fluas nur dum la pluvsezono. Ĝi kuniĝas al la rivero Niĝero je 80 kilometroj sudoriente de Niameo. Ties tuta baseno estas ĉirkaŭkalkulita inter 14 kaj 18 000 kvadrataj kilometroj, laŭ la diversaj fontoj, la averaĝa precipitaĵo mediana estas de inter 400 kaj 800 mm jare. En la riverbaseno, la vaportranspirado konsumas 66% de la totala precipitaĵo, la filtrado al la subgrundo absorbus 29% el la totala precipitaĵo, kaj restus nur 5% por surgrunda fluado.
- Diamangou
- Mékrou estas 410 kilometrojn longa situa norde de Benino kaj formas parton de la landlimo kun Niĝero. Temas pri alfluanto de la rivero Niĝero ĉe la dekstra bordo.
- Alibori
- Sota ekfluas en la nordorienta urbo Ndali en la teritorio de la Benina Departemento Borgou. Ties longo proksimume estas de 250 kilometroj. Ekde sia ekfluejo, ĝi fluas nord-nordorienten kaj ĝi tiun direkton retenas laŭlonga de sia tuta fluejo. Fine de la fluado ĝi enfluas al la dekstra bordo de la rivero Niĝero ĉe Malanville. La riverkvanto estis observita dum 40 jaroj (1953-1992) ĉe Couberi situa proksime de ties kunfluejo kun la rivero Niĝero ĉe Malanville.[24] En Couberi, la jara averaĝa flukvanto nome "modulo" observita en tiu periodo estis de 31 m³/sekundo por kalkulita areo inter 9.111 kaj 13.410 kvadrataj kilometroj depende de la diversaj fontoj,[25] en la plej granda parto de la areo de la baseno de la rivero. La alfluo al la baseno atingis ĝis 72-106 mm jare, kio estas tre for disde malgrandeco kaj povas esti konsiderata tre bona konsiderinte la tre sekan klimaton kiu hegemonias en la medio de la plej parto de la baseno. Sota estas tre modera abunda fluaĵo, sed ankaŭ tre malregula. Oni konis periodojn de somera sekego tre akraj, sed ĝi neniam alvenis al totala sekeco. La monata mediano de la fluo observita el februaro ĝis aprilo (de minimuma malalta fluo) estas de 3,7-3,9 m³/sekundo, kio estas srufiĉe notinda en Afriko, kompare kun aliaj riveroj de la sama regiono de la sabano, kiuj ege malaltiĝas dum la sekega sezono. Tamen la precipitaĵo de 900 ĝis 1200 mm jare estas tre regula. En la periodo de observado de 40 jaroj, la minimuma monata akvokvanto estis de 2 m³/sekundo (malsuprenvenas malmulta akvo), dum la maksimuma monata akvokvanto ascendis ĝis 358 m³/sekundo (pli ol la mediana akvokvanto de la rivero Sejno ĉe Parizo kiel ekzemplo).
Malsupra Niĝero
[redakti | redakti fonton]- Rivero Sokoto
- Rivero Kaduna
- La rivero Benue estas la ĉefa alfluanto de la rivero Niĝero. Tiu rivero estas ĉirkaŭ 1 400 km longa. Ĝi ekfluas en la Masivo de Adamaŭa norde de Kameruno, okcidente kaj poste ĝi sekvas al Niĝerio tra la urbo Garoua antaŭ enflui en la riveron Niĝeron ĉe Lokoja, sude de Abuĝo. Enirinte en Adamaŭa, la fluado estis elfosinta interkrutejon el la ravino, sekve ĝi trapasas la teritorion de la Nacia Parko Bouba Njida kaj alvenas al la regiono de Garoua. La flaŭro de tiu areo estas pli simila al tiu de lokoj de tropikaj arbaroj kiuj estas pli sude, kontraste kun la flaŭro de la altebenaĵo kiu estas savano de arboj kaj flaŭro propra de ebenaĵo, de naturo de arboj kaj arbustoj. La Nacia Parko Benue estas ankoraŭ tre esplorota.
Fosiliaj alfluantoj
[redakti | redakti fonton]- Azawagh, Azaouagh aŭ Azawak estas la fosilia alfluanto de la rivero Niĝero en ties maldekstra bordo, kun longo de proksimume 1600 km. Ties baseno kovras areon de proksimume 420 000 km², inkludante Air, Ahaggar kaj Adrar des Ifoghas, ĉe la limo inter Niĝero kaj Malio. Tiu fosilia rivero nomas geografian areon sur la nordo de Malio, nome Azavado.
Notoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Gleick, Peter H. (2000), The World's Water, 2000-2001: The Biennial Report on Freshwater, Island Press, p. 33, (ISBN 1-55963-792-7); rete ĉe Google Books
- ↑ La arablingva nomo Nahr al-anhur estas rekta traduko el la tuarega.
- ↑ Online Etymological Dictionary
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Reader 2001, p. 191
- ↑ Reader 2001, paĝoj 191–192
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 FAO:Irrigation potential in Africa: A basin approach, The Niger Basin, 1997
- ↑ Tom L. McKnight. (2005) “16, "The Fluvial Processes"”, Physical Geography: A Landscape Appreciation, 8‑a eldono, Upper Saddle River, New Jersey: Pearson, Prentice Hall. ISBN 0-13-145139-1.
- ↑ 8,0 8,1 (2018) “The Rise and Fall of African Rice Cultivation Revealed by Analysis of 246 New Genomes”, Current Biology 28 (14), p. 2274‐2282. doi:10.1016/j.cub.2018.05.066.
- ↑ Ceramic Traditions and Ethnicity in the Niger Bend, West Africa. University of Geneva.
- ↑ (2019) “Yam genomics supports West Africa as a major cradle of crop domestication”, Science Advances 5 (5), p. eaaw1947. doi:10.1126/sciadv.aaw1947. Bibkodo:2019SciA....5.1947S.
- ↑ (Oct 1979) “Initial Perspectives on Prehistoric Subsistence in the Inland Niger Delta (Mail)”, World Archaeology 11 (2 Food and Nutrition), p. 227–243. doi:10.1080/00438243.1979.9979762.
- ↑ 12,0 12,1 C. K. Meek, The Niger and the Classics: The History of a Name. The Journal of African History. Vol. 1, No. 1 (1960), pp. 1-17
- ↑ Law, R. C. C. (1967), "The Garamantes and Trans-Saharan Enterprise in Classical Times", The Journal of African History 8 (2): 181–200, doi:10.1017/S0021853700007015. Law singarde alligas kune la klasikajn fontojn pri tio, kaj klarigas la miksaĵon de triamanaj informoj kaj mitologio kio estis kutimaj en kaj la eŭropaj kaj la arabaj mondoj.
- ↑ Edward Herbert Bunbury, William H. Stahl. A History of Ancient Geography Among the Greeks and Romans: From the Earliest Ages Till the Fall of the Roman Empire J. Murray, London (1879) pp.626–627
- ↑ Thomson 1948, paĝoj 258–259
- ↑ Thomson 1948, p. 258
- ↑ Law (1967) pp.182–4
- ↑ "In the Niger Basin, Countries Collaborate on Hydropower, Irrigation and Improved Water Resource Management", World Bank. (angle)
- ↑ [GRDC http://www.grdc.sr.unh.edu/html/polygons/p1634600.html Arkivigite je 2016-03-03 per la retarkivo Wayback Machine - El Tinkisso en Ouaran]
- ↑ GRDC - El Niandan en Baro. Arkivita el la originalo je 2019-12-28. Alirita 2021-12-10.
- ↑ [GRDC http://www.grdc.sr.unh.edu/html/polygons/p1134050.html Arkivigite je 2020-02-25 per la retarkivo Wayback Machine - El Sankarani en Sélingué]
- ↑ GRDC - El Douna Bani. Arkivita el la originalo je 2017-04-17. Alirita 2021-12-10.
- ↑ GRDC grdc.sr.unh.edu/html/polygons/p1234080.html - El Gorouol en Alcongui
- ↑ GRDC .edu/html/Polygons/P1734600.html - El Sota en Couberi[rompita ligilo]
- ↑ Hidrografia baseno estas foje tre malfacila difinebla kiam ĝi inkludas tre ampleksajn areojn, kia estas la kazo de multaj basenoj en la zonoj de sabano aŭ stepo. Tiu estas partikulare la kazo de la Baseno Lora
Bibliografio
[redakti | redakti fonton]- Reader, John (2001), Africa, Washington, D.C.: National Geographic Society, ISBN 0-620-25506-4
- Thomson, J. Oliver (1948), History of Ancient Geography, Biblo & Tannen Publishers, ISBN 0-8196-0143-8
- Welcomme, R.L. (1986), "The Niger River System", in Davies, Bryan Robert; Walker, Keith F., The Ecology of River Systems, Springer, pp. 9–60, ISBN 90-6193-540-7
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Informaro kaj mapo de la Niĝera baseno Arkivigite je 2004-10-27 per la retarkivo Wayback Machine
- Mapo de la Niĝera baseno ĉe Water Resources eAtlas Arkivigite je 2006-11-11 per la retarkivo Wayback Machine
- Niger Currents: Exploring life and technology along the Niger River Arkivigite je 2013-06-16 per la retarkivo Wayback Machine
- Pierre Maas and Geert Mommersteeg, Fishing in the Pondo, 1990, Saudi Aramco World Arkivigite je 2014-10-18 per la retarkivo Wayback Machine
- Aŭtoritato de la Baseno de Niĝero (ABN)
- L'eau et le droit international (akvo kaj internacia juro): elektita bibliografio Arkivigite je 2011-02-09 per la retarkivo Wayback Machine, Biblioteko de la Palais de la Paix
- Fabio Spadi, « The ICJ Judgment in the Benin-Niger Border Dispute: the interplay of titles and 'effectivités' under the uti possidetis juris principle », 2005 Leiden Journal of International Law Arkivigite je 2006-09-29 per la retarkivo Wayback Machine 18: 777-794
- T. C. Boyle, Water Music, 1981 : romano pri la skota esploristo Mungo Park.
