[go: up one dir, main page]
Saltu al enhavo

Kvintociklo: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Browse history interactively
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Iru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
Nova paĝo: thumb|300px|erweiterter Transpositionsquintenzirkel La '''kvintociklo''' estas en la muzikteorio grafika montraĵo de la reciprokaj paren...
 
Neniu resumo de redakto
(43 mezaj versioj de 18 uzantoj ne montriĝas)
Linio 1: Linio 1:
[[dosiero:Expanded_circle_of_fifths-de.svg|thumb|300px|erweiterter Transpositionsquintenzirkel]]
[[Dosiero:Expanded_circle_of_fifths-de.svg|eta|300px|Pluigita kvintociklo]]

La '''kvintociklo''' estas en la [[muzikteorio]] grafika montraĵo de la reciprokaj parencorilatoj de la [[tonalo]]j. Ĝi fontas el la eŭropa [[Harmoniscienco|harmonikompreno]] kaj baziĝas sur la kompreno, ke tonalo estas plej proksima al tiuj tonaloj, kiuj staras en la distanco de [[kvinto]] (kvintona paŝo = la [[Intervalo (muziko)|intervalo]] de sep [[duontono]]paŝoj) al ĝi. Najbarajn tonalojn en la kvintociklo oni nomas ''kvintparencaj''.
La '''kvintociklo''' estas en la [[muzikteorio]] grafika montraĵo de la reciprokaj parencorilatoj de la [[tonalo]]j. Ĝi fontas el la eŭropa [[Harmoniscienco|harmonikompreno]] kaj baziĝas sur la kompreno, ke tonalo estas plej proksima al tiuj tonaloj, kiuj staras en la distanco de [[kvinto]] (kvintona paŝo = la [[Intervalo (muziko)|intervalo]] de sep [[duontono]]paŝoj) al ĝi. Najbarajn tonalojn en la kvintociklo oni nomas ''kvintparencaj''.


:{{Audio|Quinte auf.ogg|Aŭdekzemplo kvinto supren: C-G}}
:{{Audio|Quinte auf.ogg|Aŭdekzemplo kvinto supren: C-G}}
Linio 6: Linio 7:


== La kvintociklo ==
== La kvintociklo ==
La uzado de tonaloj laŭ la aranĝaĵo de la kvintociklo kaj la por tio necesa temperita [[agordoj (muziko)|agordo]] estas muzika kreitaĵo de la [[eŭropo|eŭropa]] kulturo, kiu ne ekzistas tiel konsekvenca en aliaj [[kulturo|kulturregionoj]] de la mondo. En la supra figuro oni vidas, ke kun ĉiu tonalo en kvintodistanco aldoniĝas unu [[Antaŭsigno (muziko)|antaŭsigno]]: je la kvintoj supren ĉiukaze plua ♯ ([[dieso]]), je la kvintoj malsupren plua [[bemolo|♭]].
<!--
Die Verwendung der Tonarten in der Anordnung des Quintenzirkels und die dazu notwendige temperierte [[Stimmung (Musik)|Stimmung]] sind schöpferische musikalische Leistungen der [[Abendland|abendländischen]] Kultur, die es in anderen [[Kulturkreis|Kulturen]] in dieser konsequenten Form nicht gibt.
{{Imagemap Quintenzirkel}}
Die nebenstehende Grafik zeigt im äußeren Kreis die [[Dur]]-Tonarten, die im Deutschen traditionell mit Großbuchstaben gekennzeichnet sind.


Dieso (♯) plialtigas la koncernan tonon je duontono (je G-maĵoro ekz. '''F''' fariĝas '''F♯'''); bemolo (♭) plimalaltigas la koncernan tonon je duontono (je E♭-maĵoro ekz. '''B''' fariĝas '''B♭''', '''E''' '''E♭''' kaj '''A''' '''A♭''').
Im Inneren des Kreises stehen die [[Moll]]-Tonarten, die entsprechend stets mit kleinen Buchstaben benannt werden.


=== La kvintociklo por la maĵortonaloj ===
Der Grafik ist zu entnehmen, dass mit jeder Tonart im Quintabstand ein [[Vorzeichen (Musik)|Vorzeichen]] hinzutritt: bei den Quinten aufwärts jedes Mal ein weiteres {{Musik|♯}} ([[Kreuz (Notenschrift)|Kreuz]]), bei den Quinten abwärts ein weiteres [[b (Notenschrift)|{{Musik|♭}}]].
La plialtigo aŭ plimalaltigo de certaj tonoj estas ŝuldata al la eŭopa kompreno de [[melodio]]. [[Maĵoro|Maĵor]][[gamo]]n kaj la tonalon baziĝantan sur tio oni sentas aparte belsona, se krom la plentonaj paŝoj ekzistas du duontonaj paŝoj: inter la 3-a kaj 4-a stupoj same kiel inter la 7-a kaj 8-a ŝtupoj. (Vidu pri to ankaŭ malsupre: ''[[#Fonoj|Fonoj]]''.)


[[Klavaro]] ilustras tion:
Das {{Musik|♯}} erhöht den von ihm betroffenen Ton um einen Halbtonschritt (bei G-Dur etwa wird '''F''' zu '''Fis'''); das {{Musik|♭}} erniedrigt den jeweiligen Ton um einen Halbtonschritt (bei Es-Dur etwa wird '''H''' zu '''B''', '''E''' zu '''Es''' und '''A''' zu '''As''').
<br clear=all />


[[Dosiero:Klaviatur.PNG]]
{{Quintenzirkel}}
[[Dosiero:Pianotocircle.jpg|eta|200px|Kvintociklo per klavaro]]


Krom la blankaj klavoj ekzistas alterne nigraj klavoduopoj resp. -triopoj same kiel du breĉoj inter '''E/F''' kaj '''B/C'''. Kaj la nigraj klavoj kaj la breĉoj igas la duontonajn paŝojn videblaj.


Sur piano oni ludas C-maĵoran gamon sen nigraj klavoj, ĉar la transiroj inter '''E/F''' kaj '''B/C''' estas la por tio necesaj duontonpaŝoj inter 3-a/4-a kaj 7-a/8-a ŝtupoj. C-maĵoro do komplete malbezonas alteraciilojn. Ĉiuj aliaj maĵortonaloj bezonas alteraciilojn.


=== Der Quintenzirkel für die Dur-Tonarten ===
=== La kvintociko por la minortonaloj ===
Por ĉiu maĵortonalo ekzistas minortonalo kun la samaj alteraciiloj. Tian tonaloparon oni nomas [[paraleltonalo]]j. Minortonalo havas tonikon je tercio (tri duontonaj paŝoj) pli malalta ol sia paralela maĵortonalo, t.s. la toniko de la paralela minortonalo situas sur la 6-a ŝtupo de la maĵortonalo. Tio validas por la ''naturaj'' minortonaloj, je kiu la duontonaj paŝoj situas inter la 2-a kaj 3- same kiel inter la 5-a kaj 6-a tono.


:La kontraŭdiro, ke oni trovas tamen ĉe tiel nomata ''harmonia'' a-minora tonalo G♯ kaj per tio ja dieson kaj ĉe tiel nomata ''melodia'' ĉikaze eĉ du diesojn, nome F♯ kaj G♯, estas komprenebla. Sed ĉi tiuj [[alteraciilo]]j ne rilatas al la alteraciiloj antaŭkondiĉitaj de la kvintociklo. Je tiuj ĉi tamen temas pri tiuj alteraciiloj, kiuj staras je la komenco de [[notliniaro]]. Unuopaj variigoj en la nototeksto ne estas tuŝataj de tio.
Die Erhöhung oder Erniedrigung bestimmter Töne in den Tonarten ist dem abendländischen [[Melodie]]verständnis geschuldet: Eine [[Dur]]-[[Tonleiter]] und damit die darauf aufbauende Tonart wird als besonders wohlklingend empfunden, wenn neben den Ganztonschritten zwei Halbtonschritte vorkommen: zwischen der 3. und der 4. Stufe sowie zwischen der 7. und der 8. Stufe. (Siehe hierzu auch unten: ''[[#Hintergründe|Hintergründe]]''.)


Kiom kaj kiajn alteraciilojn havas pura minortonalo, estas facile legebla helpe de la grafkio kaj la klarigoj pri la alteraciiloj en la maĵortonaloj.
Eine [[Klaviatur]] verdeutlicht dies:


<onlyinclude>{| class="wikitable" style="text-align:center;"
[[dosiero:Klaviatur.PNG]]
|+ [[Tonalo]]j kaj iliaj [[antaŭsigno (muziko)|antaŭsignoj ]]
[[dosiero:Pianotocircle.jpg|thumb|200px|Quintenzirkel]]
! style="text-align:left; font-weight:normal; min-width: 7em;"| [[antaŭsigno (muziko)|Antaŭsignoj]]:
!style="font-weight:normal"| 7 ♭<br />[[Dosiero:C-flat-major_a-flat-minor.svg|50px]]
!style="font-weight:normal"| 6 ♭<br />[[Dosiero : G-flat-major_e-flat-minor.svg|50px]]
!style="font-weight:normal"| 5 ♭<br />[[Dosiero:D-flat-major_b-flat-minor.svg|50px]]
!style="font-weight:normal"| 4 ♭<br />[[Dosiero:A-flat-major_f-minor.svg|50px]]
!style="font-weight:normal"| 3 ♭<br />[[Dosiero:E-flat-major_c-minor.svg|50px]]
!style="font-weight:normal"| 2 ♭<br />[[Dosiero:B-flat-major_g-minor.svg|50px]]
!style="font-weight:normal"| 1 ♭<br />[[Dosiero:F-major_d-minor.svg|50px]]
!style="font-weight:normal"| 0 (♭/♯)<br />[[Dosiero:C-major_a-minor.svg|50px]]
!style="font-weight:normal"| 1 ♯<br />[[Dosiero :G-major_e-minor.svg|50px]]
!style="font-weight:normal"| 2 ♯<br />[[Dosiero:D-major_b-minor.svg|50px]]
!style="font-weight:normal"| 3 ♯<br />[[Dosiero :A-major_f-sharp-minor.svg|50px]]
!style="font-weight:normal"| 4 ♯<br />[[Dosiero :E-major_c-sharp-minor.svg|50px]]
!style="font-weight:normal"| 5 ♯<br />[[Dosiero:B-major_g-sharp-minor.svg|50px]]
!style="font-weight:normal"| 6 ♯<br />[[Dosiero:F-sharp-major_d-sharp-minor.svg|50px]]
!style="font-weight:normal"| 7 ♯<br />[[Dosiero :C-sharp-major_a-sharp-minor.svg|50px]]
|-
!style="text-align:left; font-weight:normal;"| [[Maĵora|Maĵoraj gamoj]]:
|[[C♭-maĵoro|C♭ ]]
|[[G♭-maĵoro|G♭ ]]
|[[D♭-maĵoro|D♭ ]]
|[[A♭-maĵoro|A♭ ]]
|[[E♭-maĵoro|E♭ ]]
|[[B♭-maĵoro|B♭ ]]
|[[F-maĵoro|F ]]
|[[C-maĵoro|C ]]
|[[G-maĵoro|G ]]
|[[D-maĵoro|D ]]
|[[A-maĵoro|A ]]
|[[E-maĵoro|E ]]
|[[B-maĵoro|B ]]
|[[F♯-maĵoro|F♯ ]]
|[[C♯-maĵoro|C♯ ]]
|-
!style="text-align:left;font-weight:normal;" | [[minora|Minoraj gamoj]]:
|[[a♭-minoro|a♭ ]]
|[[e♭-minoro|e♭]]
|[[b♭-minoro|b♭]]
|[[f-minoro|f]]
|[[c-minoro|c]]
|[[g-minoro|g]]
|[[d-minoro|d]]
|[[a-minoro|a]]
|[[e-minoro|e]]
|[[b-minoro|b]]
|[[f♯-minoro|f♯ ]]
|[[c♯-minoro|c♯ ]]
|[[g♯-minoro|g♯ ]]
|[[d♯-minoro|d♯ ]]
|[[a♯-minoro|a♯ ]]
|-
|}</onlyinclude>
* Rimarko: Ĉiu tonalo estas la [[kvinto]] de la antaŭa tonalo, kaj la minora tonalo estas la suba [[trito]] de la responda maĵora tonalo.


== La ♯-tonaloj ==
Außer den weißen Tasten gibt es im Wechsel schwarze Zweier- bzw Dreier-Tastengruppen sowie zwei Lücken zwischen '''E/F''' und '''H/C'''. Sowohl die schwarzen Tasten wie auch die Lücken machen Halbtonschritte sichtbar.
La alteraciiloj ankaŭ alvenas en kvintodistanco, moviĝanta ''supren'' je la diesaj tonaloj.
La sinsekvo de la notoj ekipendaj per # (F, C, G, D, A, E, B...) estas pro la kvintodistanco ankaŭ legebla, se oni komencas je F kaj pluiras horloĝdirekten.
La diesoj (#) altigas la tonojn respektive je duontona paŝo:


* G-maĵoro: F♯
Auf dem Klavier spielt man eine C-Dur-Tonleiter ohne schwarze Tasten, denn die Übergänge zwischen '''E/F''' und '''H/C''' sind die dafür notwendigen Halbtonschritte zwischen 3./4. und 7./8. Stufe. C-Dur kommt also ganz ohne Vorzeichen aus. Alle anderen Dur-Tonarten brauchen Vorzeichen.
* D-maĵoro: F♯, C♯
* A-maĵoro: F♯, C♯, G♯
* E-maĵoro: F♯, C♯, G♯, D♯
* B-maĵoro: F♯, C♯, G♯, D♯, A♯
* F♯-maĵoro: F♯, C♯, G♯, D♯, A♯ E♯


Ĉi tio estus laŭplaĉe daŭrigebla: C♯-maĵoro kun sep ♯, G♯-maĵoro kun ok ♯ ĝis E♯-maĵoro kun dek unu ♯ ktp. Sed tio ne nur faras la notacion ege nesupervidebla; pluaj altigoj de jam altigitaj tonoj kondukas ankaŭ en la sonimago nur al jam estintaj tonoj.
=== Der Quintenzirkel für die Moll-Tonarten ===


Ekz. je E♯-maĵoro (dek unu ♯) alpaŝus krom la diesoj jam konataj el F♯-maĵoro „B♯“ (sonanta kiel C), „F♯♯“ (duobla altigo de F, sonanta kiel G), „C♯♯“ (sonanta kiel D), „G♯♯“ (sonanta kiel A), „D♯♯“ (sonanta kiel E) kaj „A♯♯“ (sonanta kiel B).
Die obige Grafik zeigt im inneren Kreis in roten Buchstaben die Anordnung der [[Moll]]-[[Tonart]]en, die im Deutschen mit kleinen Buchstaben bezeichnet werden. Dabei wird von den ''natürlichen'' Moll-Tonarten ausgegangen, bei denen die Halbtonschritte zwischen dem 2. und 3. sowie zwischen dem 5. und 6. Ton liegen.


La fenomenon, ke malsame nomataj tonoj sonas same, oni uzas por ''[[enharmonio|enharmonia intermikso]]'': anstataŭ la pli kaj pli komplikiĝantaj diesaj tonaloj oni uzas la analogajn, samsonajn bemolajn tonalojn, ekz. anstataŭ G♯-maĵoro (8 ♯) A♭-maĵoron (4 ♭). Aŭ, por resti ĉe la ekzemplo de la tonalo „E♯-maĵoro“: anstataŭ dek unu diesoj oni bezonas nur unu bemolon. La notobildo per tio fariĝas esence pli klara, laŭsone ĝi ne diferencas je la [[egalŝtupa agordo]].
Zu jeder Dur-Tonart gibt es eine Moll-Tonart mit denselben Vorzeichen. So ein Tonartenpaar wird [[Paralleltonart]]en genannt. Eine Moll-Tonart hat einen um eine kleine Terz (= drei Halbtonschritte) tieferen Grundton als ihre parallele Dur-Tonart, d.&nbsp;h. der Grundton der parallelen Moll-Tonleiter liegt auf der 6. Stufe der Dur-Tonleiter.


En la muzika praktiko je la transponado de unu tonalo en alian povas ekesti komplikaj tonaloj. Tre ofte oni indikas la antaŭsignojn de la komplika tonalo (por ke muzikisto pli bone povas postplenumi intervalojn). Poste tamen la komplika tonalo estas transigita per bekvadratoj kaj respektivaj alteraciiloj en la pli plaĉan enharmonian tonalon.
:Der Einwand, bei einer so genannten ''harmonischen'' a-Moll-Tonleiter würde man aber ein Gis und somit doch ein {{Musik|♯}} vorfinden und bei einer sog. ''melodischen'' in dem Fall sogar zwei {{Musik|♯}}, nämlich Fis und Gis, ist verständlich. Aber diese [[Versetzungszeichen]] haben nichts mit den vom Quintenzirkel vorgegebenen Vorzeichen zu tun. Die einzelnen Erhöhungen oder Erniedrigungen im Notentext heißen zwar gelegentlich auch „Vorzeichen“, aber bei der Vorgabe durch den Quintenzirkel geht es nur um jene Vorzeichen, die am Anfang eines [[Notensystem (Musik)|Notenystems]] stehen. Einzelne Abweichungen im Notentext werden davon nicht erfasst.


Por legantoj, kiuj interesiĝas pri [[pura agordo]], menciendas ke je modulado al la venonta tonalo en kvintodistanco krom unu tono - ekz. F al F♯ - plua tono altiĝas je sintona komo - ekz. A al A'. (A' estas la tono A altigita per la sintona komo). Oni tiam ricevas jenan tabelon:
Wie viele und welche Vorzeichen die jeweilige reine Moll-Tonart hat, lässt sich mit Hilfe der Grafik sowie der obigen Ausführungen zu den Vorzeichen in den Dur-Tonarten leicht ablesen.
* G-maĵoro : F♯ A'
* D-maĵoro : F♯ C♯ A' E'
* A'-maĵoro: F♯ C♯ G♯ A' E' B'
* E'--maĵoro: F♯' C♯ G♯ D♯ A' E' B'
* B'--maĵoro: F♯' C♯' G♯ D♯ A♯' E' B'
* F♯'-maĵoro: F♯' C♯' G♯' D♯ A♯' E♯' B'


Deflankiĝoj en la kvintociklo laŭ direkto al la dominanto efektiĝas per rimarkebla (pro ŝanĝo de antaŭsignoj) kaj apenaŭ sentebla altigo de la tonoj (je sintona komo) kaj kaŭzas per tio intensigon kaj heligon.
== Die {{Musik|♯}}-Tonarten ==


== La ♭-tonaloj ==
Die Vorzeichen treten ebenfalls im Quintabstand hinzu, bei den Kreuz-Tonarten ''aufwärts'' bewegend.
La moviĝo de la tonaloj same kiel la alveno de la antaŭsignoj en kvintodistanco, kiuj eldevigas malplialtigon de la tonoj, je bemolaj tonaloj okazas ''malsupren'':
Die Reihenfolge der mit einem {{Musik|#}} zu versehenden Noten (F, C, G, D, A, E, H...) ist aufgrund des Quintabstandes ebenfalls im Quintenzirkel ablesbar, wenn man bei F beginnt und im Uhrzeigersinn weiter geht.
Die Kreuze ({{Musik|#}}) erhöhen Töne um jeweils einen Halbtonschritt:


Ankaŭ jen legeblas la sinsekvo de la notoj ekipendaj per bemolo (B, E, A, D, G, C, F...) pro la kvintodistanco en la kvintociklo, se oni komencas je B kaj daŭrigas kontraŭ la senco de horloĝa montrilo.
*G-Dur: Fis
*D-Dur: Fis, Cis
*A-Dur: Fis, Cis, Gis
*E-Dur: Fis, Cis, Gis, Dis
*H-Dur: Fis, Cis, Gis, Dis, Ais ''(sprich: A-is)''
*Fis-Dur: Fis, Cis, Gis, Dis, Ais, Eis ''(sprich: E-is)''


* F-maĵoro: B♭
* B♭-maĵoro: B♭, E♭
* E♭-maĵoro: B♭, E♭, A♭
* A♭-maĵoro: B♭, E♭, A♭, D♭
* D♭-maĵoro: B♭, E♭, A♭, D♭, G♭
* G♭-maĵoro: B♭, E♭, A♭, D♭, G♭, C♭


Por legantoj, kiuj interesiĝas pri [[pura agordo]] menciendas ke je modulado al la venonta tonalo en kvintodistanco krom unu tono - ekz. B al B♭ - plua tono malaltiĝas je sintona komo - ekz. D al D°. (D° estas la tono D malaltigita per la sintona komo). Oni tiam ricevas jenan tabelon:
Dies ließe sich beliebig fortführen: Cis-Dur mit sieben&nbsp;{{Musik|♯}}, Gis-Dur mit acht&nbsp;{{Musik|♯}} bis hin zu Eis-Dur mit elf&nbsp;{{Musik|♯}} usw. Aber das macht nicht nur die Notation sehr unübersichtlich; weitere Erhöhungen bereits erhöhter Töne führen auch im Klangbild nur zu schon da gewesenen Tönen.
* F-maĵoro: B♭ D°
* B♭-maĵoro: B♭ E♭ D° G°
* E♭-maĵoro: B♭ E♭ A♭ D° G° C°
* A♭-maĵoro: B♭ E♭ A♭ D♭° G° C° F°
* D♭°-maĵoro: B♭° E♭ A♭ D♭° G♭° C° F°
* G♭°-maĵoro: B♭° E♭° A♭ D♭° G♭° C♭° F°


Deflankiĝoj en la kvintociklo laŭ direkto al la subdominanto efektiĝas per rimarkebla (pro ŝanĝo de antaŭsignoj) kaj apenaŭ sentebla malaltigo de la tonoj (je sintona komo) kaj kaŭzas per tio malintensigon kaj malheligon.
So würde bei Eis-Dur (elf&nbsp;{{Musik|♯}}) neben den aus Fis-Dur schon bekannten 6&nbsp;{{Musik|♯}} ein „His“ (klingend wie C), ein „Fisis“ (doppelte Erhöhung von F, klingend wie G), ein „Cisis“ (klingend wie D), ein „Gisis“ (klingend wie A), ein „Disis“ (klingend wie E) und ein „Aisis“ (klingend wie H) hinzutreten.


== Signifo por la harmoniscienco ==
Das Phänomen, dass unterschiedlich benannte Töne gleich klingen, nutzt man zur ''[[Enharmonische Verwechslung|enharmonischen Verwechslung]]'': statt der immer komplizierter werdenden Kreuztonarten benutzt man die entsprechenden, gleich klingenden {{Musik|♭}}-Tonarten, etwa statt Gis-Dur (8&nbsp;{{Musik|♯}}) As-Dur (4&nbsp;{{Musik|♭}}). Oder, um beim Beispiel der Tonart „Eis-Dur“ zu bleiben: Statt elf&nbsp;{{Musik|♯}} braucht es nur ein einziges&nbsp;{{Musik|♭}}. Das Notenbild wird dadurch wesentlich klarer, klanglich macht es (bei [[Gleichstufige Stimmung|Gleichstufiger Stimmung]]) keinen Unterschied.
La kvintociklo ne nur limiĝas je tio, figuri kiu tonalo havas kiom da antaŭsignoj. La proksimeco de la tonaloj al tiu, kiuj estas plej proksima al ili, ebligas samtempe prijuĝadon, kiuj [[Akordo (muziko)|akordoj]] estas harmonie parencaj. Jen ekzemplo:


Se oni deiras de C-maĵoro kiel [[Toniko (muziko)|toniko]], ĉirkaŭ ĝi grupiĝas G-maĵoro kiel [[dominanto]], F-maĵoro kiel [[subdominanto]], a-minoro kiel [[tonikoparalelo]], e-minoro kiel dominantoparalelo aŭ toniko-[[kontraŭparalelo]] kaj d-minoro kiel subdominanto-paralelo.
In der Musikpraxis kann es beim Transponieren von einer Tonart in eine andere leicht zu den komplizierten Tonarten kommen. Sehr oft werden die Vorzeichen der komplizierten Tonart angezeigt (damit der Musiker Intervalle leichter nachvollziehen kann). Danach aber wird die komplizierte Tonart durch Auflösungszeichen und entsprechende andere Vorzeichen in die gefälligere enharmonische Tonart überführt.


Per kombinado de ajna maĵortonalo en la kvintociklo kun ĝia dekstra kaj maldekstra najbaro oni ricevas la akordojn de la [[Kadenco (harmoniscienco)|maĵorkadenco]]. Kombinadoj kun pli malproksime situantaj tonoj bezonas [[Modulado (muziko)|moduladon]].
Für Leser, die an der [[Reine Stimmung|reinen Stimmung]] interessiert sind, sei noch erwähnt, dass bei einer Modulation zur nächsten Tonart im Quintabstand sich außer einem Ton um einen Halbton - zum Beispiel F zu Fis - sich ein weiterer Ton um ein syntonisches Komma - zum Beispiel A zu A' - erhöht. (Mit A' werde der um das syntonische Komma erhöhte Ton A bezeichnet). Man erhält dann folgende Tabelle:
*G-Dur : FIS A'
*D-Dur : FIS CIS A' E'
*A'-Dur: FIS CIS GIS A' E' H'
*E'-DUR: FIS' CIS GIS DIS A' E' H'
*H'-DUR: FIS' CIS' GIS DIS AIS' E' H'
*FIS'-DUR: FIS' CIS' GIS' DIS AIS' EIS' H'


Se oni do prenas iun ajn tonalon el la kvintociklo kiel elirtonalo kaj rigardas ĝiajn najbarojn, ĉi tiuj distingiĝas de ĝi nur per pokaze unu sola tono.
Abweichungen im Quintenzirkel in Richtung der Dominante wirken sich in einer merklichen (durch Vorzeichenwechsel) und unmerklichen (durch Erhöhung um ein syntonisches Komma) Erhöhung der Töne aus und bewirkt dadurch eine Steigerung und Aufhellung.


Ĉi tiu estas la 4-a ŝtupo de la elirtonalo, kiu estas altigita (per dieso aŭ delasado de bemolo), kaj la 7-a ŝtupo de la elirtonalo, kiu estas plimalatigita (per bemolo aŭ delasado de dieso).
== Die {{Musik|♭}}-Tonarten ==


Pro tio la du tonaloj staras en liga parenca interrilato.
Die Bewegung der Tonarten ebenso wie das Hinzutreten der Vorzeichen im Quintabstand, die eine Erniedrigung der Töne erzwingen, erfolgt bei den {{Musik|♭}}-Tonarten ''abwärts'':


Jen '''ekzemplo''' en '''E♭-maĵoro''':
Auch hier lässt sich die Reihenfolge der mit einem {{Musik|b}} zu versehenden Noten (H, E, A, D, G, C, F...) aufgrund des Quintabstandes im Quintenzirkel ablesen, wenn man bei H beginnt und gegen den Uhrzeigersinn weiter geht.


[[Dosiero:Quintenzirkelnachbarleitern.PNG]]
* F-Dur: B
* B-Dur: B, Es
* Es-Dur: B, Es, As
* As-Dur: B, Es, As, Des
* Des-Dur: B, Es, As, Des, Ges
* Ges-Dur: B, Es, As, Des, Ges, Ces


Se oni nun formas [[trisono]]n en najbara tonalo, kiu ''ne'' uzas la 4-an tonon aŭ en la alia la 7-an tonon, tiam ĉi tiu trisono samrajte povus aparteni al la elirtonalo.
Für Leser, die an der [[Reine Stimmung|reinen Stimmung]] interessiert sind, sei noch erwähnt, dass bei einer Modulation zur nächsten Tonart im Quintabstand sich außer einem Ton um einen Halbton - zum Beispiel H zu B - sich ein weiterer Ton um ein syntonisches Komma - zum Beispiel D zu D° - erniedrigt. (Mit D° werde der um das syntonische Komma erniedrigte Ton D bezeichnet). Man erhält dann folgende Tabelle:


[[Dosiero:Quintenzirkelnachbarklänge.PNG]]
* F-Dur: B D°
* B-Dur: B Es D° G°
* Es-Dur: B ES AS D° G° C°
* As-Dur: B ES AS DES° G° C° F°
* Des°-Dur: B° ES AS DES° GES° C° F°
* Ges°-Dur: B° ES° AS DES° GES° CES° F°


Aparte gravaj estas la trisonoj sur la unua tono (la unua „ŝtupo“) de la du najbartonaloj. Ankaŭ ili uzas nur gamoproprajn tonojn de la elirtonalo kaj staras en ĝi sur la 4-a kaj 5-a ŝtupoj. Krom tio ili entenas tamen la du tonojn, kiuj estis ŝanĝitaj por generado de la respektive alia najbartonalo. Per ĉi tiuj du trisonoj eblas dislimigo de la elirtonalo de siaj du najbartonaloj.
Abweichungen im Quintenzirkel in Richtung der Subdominante wirken sich in einer merklichen (durch Vorzeichenwechsel) und unmerklichen (um ein syntonisches Komma) Erniedrigung der Töne aus und bewirkt dadurch eine Abspannung und Verdunkelung.


En ĉi tiuj tri trisonoj (sur la respektive unuaj ŝtupoj de la tri gamoj) krome ''ĉiu'' tono de la baza tonalo estas almenaŭ unufoje reprezentata; oni bezonas por akompano de simpla melodio, kiu limiĝas nur je tonoj de la [[bazotonalo]], komence nur ĉi tiujn tri trisonojn.
== Bedeutung für die Harmonielehre ==


Okulfrapas krome, ke la ununura trisono en la elirtonalo, kiu ''ne'' aperas en la najbartonaloj
Der Quintenzirkel beschränkt sich nicht allein darauf, darzustellen, welche Tonart wie viele Vorzeichen hat. Die Nähe der Tonarten zu den ihnen am nächsten gelegenen ermöglicht zugleich die Beurteilung, welche [[Akkord]]e harmonisch miteinander verwandt sind. Ein Beispiel:
# estas nek maĵora nek minora trisono, sed tiel nomata ''[[diminuita]]'' trisono (du malgrandaj tercioj unu super la alia),
# per tio ankaŭ ne estas reprezentata en la kvintociklo.
# La trisono sur la 7-a ŝtupo tamen povas esti rigardata kiel kvarsono de la 5-a ŝtupo (dominanto), je kiu nur la baza tono ne estas ludata. Se oni komparas ĉi tiun trisonon kun diminuita akordo (kvarsono kun tri malgrandaj tercioj unu super la alia, ekz. G♯-B-D-F), oni konstatos, ke ambaŭ laŭsone preskaŭ ne surmontras parencecon. La ceteraj trisonoj sur la 1-a ĝis 6-a ŝtupo rezultigas ĝuste tiujn ses trisonojn, kiuj en la ciklo grupiĝas ĉirkaŭ la elirtonalo. En la supra ekzemplo tio ĉi estas A♭-maĵoro, f-minoro; E♭-maĵoro, c-minoro; B♭-maĵoro, g-minoro.


== Fonoj ==
Nimmt man C-Dur als [[Tonika]] an, gruppiert sich darum G-Dur als [[Dominante]], F-Dur als [[Subdominante]], a-Moll als [[Tonikaparallele]], e-Moll als Dominantparallele oder Tonikagegenklang und d-Moll als Subdominantparallele.
Kiel elirpunkto por la jena servu ekzemple la C-maĵora tonalo:


[[Dosiero:cdurtonleiter.PNG]]
Durch Kombination einer beliebigen Dur-Tonart im Quintenzirkel mit ihrem rechten und linken Nachbarn erhält man die Akkorde der [[Kadenz (Musik)|Durkadenz]]. Kombinationen mit entfernter liegenden Tönen bedürfen der [[Modulation (Musik)|Modulation]].


La maĵortonalon karakterizas ĝia strukturo, kiu rezultas el la sinsekvo de plen- kaj duontonoj.
Nimmt man also eine beliebige Tonart aus dem Quintenzirkel als Ausgangstonart und betrachtet ihre beiden Nachbarn, so unterscheiden sich diese von ihr nur durch jeweils einen einzigen Ton.


[[Dosiero:cdurtonleiterbau.PNG]]
Dabei ist dies die 4. Stufe der Ausgangstonart, die erhöht (durch {{Musik|♯}} oder Weglassen eines {{Musik|♭}}), und die 7. Stufe der Ausgangstonart, die erniedrigt (durch {{Musik|♭}} oder Weglassen eines {{Musik|♯}}) wird.


Ĝi havas do du idente strukturitajn alineojn, la tiel nomatajn [[tetrakordo]]jn (greke: tetra=kvar).
Damit stehen die beiden Tonarten in einem engen verwandtschaftlichen Verhältnis zueinander.


[[Dosiero:cdurtonleitertetra.PNG]]
Zum '''Beispiel''' in '''Es-Dur''':


=== Daŭrigo de la gamo supren ===
[[dosiero:Quintenzirkelnachbarleitern.PNG]]
Pro ĉi tiu egaleco la dua lineo povas esti ankaŭ la unua alineo de alia tonalo. Por ricevi kompletan, [[septoneco|septonan]] gamon, oni almetas supre kvar tonojn:


[[Dosiero:gmixo.PNG]]
Wenn man nun einen [[Dreiklang]] in einer Nachbartonart bildet, der ''nicht'' den 4. Ton oder in der anderen den 7. Ton benutzt, so könnte dieser Dreiklang genauso gut der Ausgangstonart angehören.


Kiel videblas, tamen la strukturo de la nova alineo ankoraŭ ne estas ĝusta. Ĝustigon kreas alteraciilo: en ĉi tiu kazo oni devas altigi la f kiel sepa tono al f♯, por ke oni ricevas veran maĵortonalon:
[[dosiero:Quintenzirkelnachbarklänge.PNG]]


[[Dosiero:gdurtonleiter.PNG]]
Besonders wichtig sind die Dreiklänge auf dem ersten Ton (der ersten „Stufe“) der beiden Nachbartonarten. Auch sie benutzten nur leitereigene Töne der Ausgangstonart und stehen in ihr auf der 4. oder 5. Stufe. Darüber hinaus sind in ihnen aber die beiden Töne enthalten, die zur Erzeugung der jeweils anderen Nachbartonart verändert wurden. Mit diesen beiden Dreiklängen ist eine Abgrenzung der Ausgangstonart zu ihren beiden Nachbartonarten möglich.


La tiamaniere ricevitan gamon oni povas denove dividi en du egale strukturitajn alineojn kaj alifunkciigi la duan alineon al la unua de plua, kompletigi, altigi la sepan tonon kaj ricevi la venontan maĵortonalon:
In diesen drei Dreiklängen (auf den jeweils ersten Stufen der drei Tonleitern) ist zudem ''jeder'' Ton der Grundtonart mindestens einmal vertreten; man benötigt zur Begleitung einer einfachen Melodie, die nur mit den Tönen der [[Grundtonart]] auskommt, zunächst nur diese drei Dreiklänge.


[[Dosiero:ddurtonleiter.PNG]]
Auffällig ist außerdem, dass der einzige Dreiklang in der Ausgangstonart, der ''nicht'' in den Nachbartonarten vorkommt
# weder ein Dur- noch ein Moll-Dreiklang ist, sondern ein so genannter ''verminderter'' Dreiklang (zwei kleine Terzen übereinander)
# dadurch auch nicht im Quintenzirkel repräsentiert ist
# Der Dreiklang auf der 7. Stufe kann aber als Dreiklang der 5. Stufe (Dominante) gesehen werden, bei dem lediglich der Grundton nicht gespielt wird. Wenn man diesen Dreiklang mit einem Verminderten Akkord vergleicht (Vierklang mit drei kleinen Terzen übereinander etwa Gis-H-D-F), so wird man feststellen, dass beide klanglich kaum eine Verwandtschaft aufweisen.
Die übrigen Dreiklänge auf der 1. bis 6. Stufe ergeben genau diejenigen sechs Dreiklänge, die sich im Zirkel um die Ausgangstonart gruppieren. Im obigen Beispiel sind dies As-Dur, f-Moll; Es-Dur, c-Moll; B-Dur, g-Moll.


Ĉi tiu procedo estas laŭplaĉe ripetebla. Oni observos je tio du aferojn:
== Hintergründe ==
# Ĉiufoje unu tono (nome la sepa) estas altigita per aldonado de plua [[dieso]].
# La nova tonalo staras, ĉar ĝi komencas sur la kvina tono de la malnova, kvinton pli alta ol la malnova.


Komencante per C-maĵoro oni nun starigi jenan skemon:
Als Ausgangspunkt für das Folgende diene beispielhaft die C-Dur-Tonleiter:


[[dosiero:cdurtonleiter.PNG]]
[[Dosiero:achseaufwärts.PNG]]


=== Daŭrigo de la gamo malsupren ===
Die Durtonleiter ist charakterisiert durch ihre Struktur, die sich aus der Reihenfolge der Ganz- und Halbtonschritte ergibt.
Analoge oni povas agi nun laŭ la mala direkto.<br />
Se oni prenas la ''unuan'' alineon de la C-maĵora tonalo kaj daŭrigas ĝin malsupren, oni ricevas jenans:


[[dosiero:cdurtonleiterbau.PNG]]
[[Dosiero:flydisch.PNG]]


Ankaŭ jen oni devas ŝanĝi unu tonon por krei la strukturon de maĵortonalo. Jen temas pri b, kiun oni devas plimalaltigi per bemolo al b♭:
Sie besitzt also zwei identisch gebaute Abschnitte, die so genannten [[Tetrachord]]e (griechisch: tetra=vier).


[[dosiero:cdurtonleitertetra.PNG]]
[[Dosiero:fdurtonleiter.PNG]]


Denove analoge al la daŭrigo supren oni povas laŭplaĉe apliki ĉi tiun procedon malsupren.<br />
=== Erweiterung der Tonleiter aufwärts ===
La observaĵoj estas konformaj:
Aufgrund dieser Gleichheit kann der zweite Abschnitt auch der erste Abschnitt einer anderen Tonleiter sein. Um eine komplette, [[Heptatonik|heptatonische]] Tonleiter zu erhalten, fügt man vier Töne oben an:
# Ĉiun fojon oni plimalaltigas unu tonon, aldonante unu bemolon.
# La nova tonalo komencas kvinton pli malalta ol la malnova.


Komencante je C-maĵoro oni povas starigi jenan skemon:
[[dosiero:gmixo.PNG]]


[[Dosiero:achseabwärts.PNG]]
Wie man sieht, stimmt aber die Struktur des neuen Abschnitts noch nicht. Abhilfe schafft ein Vorzeichen: in diesem Falle muss das f als siebter Ton der Leiter zum fis erhöht werden, damit man eine echte Dur-Tonleiter erhält:


Por unuigi la du skemojn, oni ŝovas C-maĵoron en la centron, kvazaŭ kiel spegulakso.
[[dosiero:gdurtonleiter.PNG]]


[[Dosiero:achsegesamt.PNG]]
Man kann die so gewonnene Tonleiter wiederum in zwei (gleich gebaute) Abschnitte teilen und den zweiten Abschnitt zum ersten einer weiteren umfunktionieren, komplettieren, den siebten Ton erhöhen und die nächste Dur-Tonleiter erhalten:


Pro la [[enharmonia intermikso]] de F♯ kaj G♭ ĉe la finaĵoj de ĉi tiu skemo ekestas la bildo de ciklo.
[[dosiero:ddurtonleiter.PNG]]


== Aplikado en la praktiko ==
Dieses Verfahren lässt sich beliebig wiederholen. Man beobachtet dabei zwei Dinge:
[[Dosiero:Quintenzirkel Transponieren.png|eta|maldekstra|200px|Kadenco por C-maĵoro (blua); E-maĵoro (ruĝa); E♭-Dur (flava) aŭ staranta ene de la kvintociklo: a-minoro (blua); c♯-minoro (ruĝa); c-minoro (flava)]]
# Jedes Mal wird ein Ton (und zwar der siebte) erhöht, indem ein Kreuz ({{Musik|♯}}) hinzugefügt wird.
# Die neue Tonleiter steht, da sie auf dem fünften Ton der alten beginnt, eine Quinte höher als die alte.


En la apuda figuro por jenaj tri tonaloj (nome: C-maĵoro, E-maĵoro samkiel E♭-maĵoro) tiu regiono ene de la kvintciklo havas koloran fonon, kiu estas grava por la respektiva tonalo.
Beginnend bei C-Dur kann man also folgendes Schema aufstellen:


Karakteriza por tonalo estas ĝia [[Kadenco (harmoniscienco)|kadenco]], do la sinsekvo de la trisonoj aŭ harmoniŝtupoj 1, 4, 5, 1. Aliavorte: toniko-akordo, subdominato-akordo, dominanto-akordo, toniko-akordo eksonas unu post la alia.
[[dosiero:achseaufwärts.PNG]]

=== Erweiterung der Tonleiter abwärts ===
Analog kann man nun in der anderen Richtung verfahren.<br />
Nimmt man den ''ersten'' Abschnitt der C-Dur-Tonleiter und erweitert ihn nach unten, erhält man folgendes:

[[dosiero:flydisch.PNG]]

Auch hier muss, um die charakteristische Struktur einer Dur-Tonleiter herzustellen, ein Ton verändert werden. Es handelt sich
hier um das h, das mittels Vorzeichen zum b erniedrigt werden muss:

[[dosiero:fdurtonleiter.PNG]]

Wiederum analog zur Erweiterung aufwärts kann dieses Verfahren beliebig abwärts angewandt werden.<br />
Die Beobachtungen entsprechen sich:
# Jedes Mal wird ein Ton (der vierte) erniedrigt, indem ein b hinzugefügt wird.
# Die neue Tonleiter beginnt eine Quinte tiefer als die alte.

Beginnend bei C-Dur kann man folgendes Schema aufstellen:

[[dosiero:achseabwärts.PNG]]

Um beide Schemata in einem zu vereinigen, rückt man C-Dur in die Mitte, sozusagen als Spiegelachse.

[[dosiero:achsegesamt.PNG]]

Durch die [[enharmonische Verwechslung]] von Fis und Ges an den Endpunkten dieses Schemas entsteht das Bild des Zirkels.

== Anwendung in der Praxis ==
[[dosiero:Quintenzirkel Transponieren.png|thumb|left|200px|Kadenz für C-Dur (blau); E-Dur (rot); Es-Dur (gelb) oder im Quintenzirkel innen stehend: a-Moll (blau); cis-Moll (rot); c-Moll (gelb)]]

In der nebenstehenden Abbildung ist für drei Tonarten (nämlich: C-Dur, E-Dur sowie Es-Dur) jeweils der Bereich im Quintenzirkel farbig unterlegt, der für die jeweilige Tonart von Bedeutung ist.

Charakteristisch für eine Tonart ist ihre [[Kadenz (Harmonielehre)|Kadenz]], also die Folge der Dreiklänge oder Harmoniestufen I, IV, V, I.
Mit anderen Worten: Tonika-Akkord, Subdominant-Akkord, Dominant-Akkord, Tonika-Akkord erklingen nacheinander.


{| border="1"
{| border="1"
|Tonalo
|Tonart
! Stufe I
! Ŝtupo 1
! Stufe IV
! Ŝtupo 4
! Stufe V
! Ŝtupo 5
! Stufe I
! Ŝtupo 1
|-
|-
|.
|.
| align="center" |<small>steht in der ''MITTE''</small>
| align="center" |<small>staras en la ''CENTRO''</small>
| align="center" |<small>steht ''LINKS'' von Stufe I</small>
| align="center" |<small>staras ''MALDEKSTRE'' de ŝtupo 1</small>
| align="center" |<small>steht ''RECHTS'' von Stufe I</small>
| align="center" |<small>staras ''DEKSTRE'' de ŝtupo 1</small>
| align="center" |<small>steht in der ''MITTE''</small>
| align="center" |<small>staras en la ''CENTRO''</small>
|- style="background:#BFEFFF;"
|- style="background:#BFEFFF;"
|C-Dur
|C-maĵoro
!C
!C
!F
!F
Linio 221: Linio 253:
!C
!C
|- style="background:#FFC1C1;"
|- style="background:#FFC1C1;"
|E-Dur
|E-maĵoro
!E
!E
!A
!A
Linio 227: Linio 259:
!E
!E
|- style="background:#FFFFE0;"
|- style="background:#FFFFE0;"
|Es-Dur
|E♭-Dur
!E♭
!Es
!A♭
!As
!B♭
!B
!E♭
!Es
|}
|}


Hilfreich ist die (farbige) "Strukturierung" des Quintenzirkels zudem zur Visualisierung der Harmoniestufen, die in einer ''[[Kadenz (Harmonielehre)|erweiterten Kadenz]]'' verwendet werden. Nachstehend ein Beispiel (erweiterte Kadenz für C-Dur): C&nbsp;–&nbsp;G&nbsp;–&nbsp;a&nbsp;–&nbsp;e&nbsp;–&nbsp;F&nbsp;–&nbsp;C&nbsp;–&nbsp;F&nbsp;–&nbsp;G&nbsp;–&nbsp;C
Helpas krome la kolora "strukturigo" de la kvintociklo por la videbligo de la harmonixtupoj, kiuj estas uzata en ''[[Kadenco (harmoniscienco)|plivastigita kadenco]]''. Sube jen ekzemplo (plivastigita kadenco por C-maĵoro): C&nbsp;–&nbsp;G&nbsp;–&nbsp;a&nbsp;–&nbsp;e&nbsp;–&nbsp;F&nbsp;–&nbsp;C&nbsp;–&nbsp;F&nbsp;–&nbsp;G&nbsp;–&nbsp;C


=== Bluso kaj rokenrolo ===
{{Hauptartikel|Kadenz (Harmonielehre)}}
{{Ĉefartikolo|Bluso}}


„La bluso baziĝas multkaze sur dekdu-takta skemo kaj la akordosinsekvo ([[Kadenco (harmoniscienco)|kadenco]]) 1-4-5. La nombroj indikas la ŝtupon de la pokaza gamo, kiu konsistigas la bazan tonon de la akordo. Ekzistas ja ankaŭ multaj variaĵoj, sed ĉi tiu skemo estas definitive normo je la bluso.“<ref name="wikibooks"> Laŭvorta citaĵo el: [[:wikibooks:de:Gitarre: Einstieg in den Blues| ''Gitarre: Einstieg in den Blues'']]</ref>
=== Blues und Rock ’n’ Roll ===


Por la tonalo E-maĵoro rezultas jena skemo:
{{Hauptartikel|Blues}}


Takto: |: 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 :|
„Der Blues basiert in vielen Fällen auf einem Zwölftaktschema und der Akkordfolge ([[Kadenz (Musik)|Kadenz]]) I-IV-V. Die Zahlen beziehen sich auf die Stufe der jeweiligen Tonleiter, die den Grundton des Akkords bildet. Es gibt zwar auch zahlreiche Variationen, aber dieses Schema ist definitiv ein Standard beim Blues.“<ref name="wikibooks"> Wörtliches Zitat aus: [[:wikibooks:de:Gitarre: Einstieg in den Blues| ''Gitarre: Einstieg in den Blues'']]</ref>
Ŝtupo: |: 1 | 1 | 1 | 1 | 4 | 4 | 1 | 1 | 5 | 4 | 1 | 5 :|
Akordo: |: E | E | E | E | A | A | E | E | B | A | E | B :|


„Oni povas enmeti la skemon ankaŭ en ĉiun ejn alian tonalon. Por elekti por tio la ĝustajn akordojn, denove estas bezonata la kvintociklo.“<ref name="wikibooks"/>
Für die Tonart E-Dur ergibt sich folgendes Schema:


::'''Aŭdekzemplo:''' [http://www.wholenote.com/default.asp?src=l&l=72&p=3 Lesson 72: Basic Blues Shuffle by Jim Burger] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20090210194324/http://www.wholenote.com/default.asp?src=l&l=72&p=3 |date=2009-02-10 }}; <small>multaj pluaj en la [[:en:Blues#Lyrics|anglalingva vikipedio]]</small>
Takt: |: 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 :|
Stufe: |: I | I | I | I | IV | IV | I | I | V | IV | I | V :|
Akkord: |: E | E | E | E | A | A | E | E | H | A | E | H :|


La supre priskribita dekdutakta blusformo troviĝas ankaŭ en [[rokenrolo]].
„Man kann das Schema auch in jeder anderen beliebigen Tonart einsetzen. Um dafür die richtigen Akkorde herauszusuchen, ist wieder der Quintenzirkel gefragt.“<ref name="wikibooks"/>


=== Helpo je la lernado de muzikado laŭ aŭdado ===
::'''Hörbeispiel:''' [http://www.wholenote.com/default.asp?src=l&l=72&p=3 Lesson 72: Basic Blues Shuffle by Jim Burger]; <small>zahlreiche weitere in der [[:en:Blues#Lyrics|englischen Wikipedia]]</small>
Je harmoniigo de peco (t.s. kompletigo de melodio per akompanaj [[Voĉo (kontrapunkto)|voĉoj]] aŭ [[Akordo (muziko)|akordoj]]) estas ege helpa, se oni povas limigi la elekton de la akordoj. Parencaj akordoj staras en la kvintociklo proksimaj unu apud la alia. Per tio elekto estas pli facila.


Horloĝdirekte venas komence tri maĵorakordoj (ekz. F-, C-, G-maĵoro). La meza akordo el ĉi tiuj triopoj (jen: C-maĵoro) samtempe indikas la respektivan maĵortonalon. Postsekvas plue horloĝdirekte tri minorakordoj (jen: d-, a-, e-minoro). La meza akordo ds ĉi tiu triopo indikas la paralelan minortonalon (jen: a-minoro). Eksperimentado ene de ĉi tiuj ses akordoj (male al la ceteraj eblecoj) pligrandigas la sukceskvotojn, trovi konvenajn akompanakordojn.
Die oben beschriebene zwölftaktige Bluesform findet man ebenfalls im [[Rock ’n’ Roll]].


La supre montrita sinsekvo denove estas turnebla ĉirkaŭ la centro de la ciklo.
=== Hilfe beim Erlernen des Spiels nach Gehör ===
Bei einer Harmonisierung eines Stückes (d.&nbsp;h. dem Ergänzen der Melodie mit begleitenden [[Stimme (Musik)|Stimmen]] oder [[Akkord]]en) ist es sehr hilfreich, wenn man die Auswahl der Akkorde eingrenzen kann. Verwandte Akkorde stehen im Quintenzirkel nahe beieinander. Dadurch lässt sich eine Auswahl leichter treffen.


=== Rapida akordserĉado ===
Im Uhrzeigersinn kommen zuerst drei Dur-Akkorde (etwa F-, C-, G-Dur). Der mittlere Akkord dieser Dreiergruppen (hier: C-Dur) gibt gleichzeitig die entsprechende Durtonart an. Es folgen weiter im Uhrzeigersinn drei Moll-Akkorde (hier: d-, a-, e-Moll). Der mittlere Akkord dieser Dreiergruppe gibt die parallele Molltonart an (hier: a-Moll). Ein Experimentieren innerhalb dieser sechs Akkorde (im Gegensatz zu den übrigen Möglichkeiten) erhöht die Erfolgsquoten, passende Begleitakkorde zu finden.
Helpe de la kvintociklo akordoj ankaŭ estas rapide konstrueblaj, se oni interpretas la tononomojn ne kiel tonaloj, sed kiel unuopaj tonoj. Se oni ligas ekz. la tonojn de la akordo C-maĵoro (C-E-G) en la kvintociklo per linioj, ili formas triangulon. Ĉi tiun triangulon oni nun povas turni je la ciklocentra punkto kaj ricevas ĉiam denove maĵorakordon. La sama esta farebla kun minorakordoj; la triangulo aspektas alie, lasas sin tamen ankaŭ turni. Diminuitaj akordoj formas en la kvintociklo kvadraton (ekz. F♯-A-C-E♭), aŭgmentitaj akordoj egalflankan triangulon (ekz. A♭-C-E). Se do la grafika formo de akordo esta konata, ĉiuj samspecaj akordoj esta facile eltroveblaj. Krome la septimo de dominant-septim-akordo estas tre facile eltrovebla per tio, ke oni tiras linion al la ekzakte kontraŭa minortono. Ĉi tiu tono estas la serĉata septimo.


;Ekzemplo:
Die oben gezeigte Folge lässt sich wiederum um den Mittelpunkt des Kreises verdrehen.

=== Schnelle Akkordsuche ===
Mithilfe des Quintenzirkels lassen sich auch schnell Akkorde konstruieren, wenn man die Tonnamen nicht als Tonarten, sondern als Einzeltöne interpretiert.
Verbindet man bspw. die Töne des C-Dur-Akkords (C-E-G) im Quintenzirkel mit Linien, bilden sie ein Dreieck. Dieses Dreieck kann man nun um den Kreismittelpunkt verdrehen und bekommt immer wieder einen Dur-Akkord. Das gleiche lässt sich mit Moll-Akkorden machen; das Dreieck sieht anders aus, lässt sich aber ebenfalls verdrehen. Verminderte Akkorde bilden im Quintenzirkel ein Quadrat (etwa Fis-A-C-Es), übermäßige Akkorde ein gleichseitiges Dreieck (etwa As-C-E). Wenn also die grafische Form des Akkordes bekannt ist, lassen sich alle gleichartigen Akkorde leicht herausfinden.
Außerdem lässt sich die Septime eines Dominant-Sept-Akkords sehr leicht ermitteln, indem vom letzten Punkt des oben genannten Dreiecks eine Linie zum exakt gegenüberliegenden Moll-Ton gezogen wird. Dieser Moll-Ton ist die gesuchte Septime.

;Beispiel:
C-Dur → C-E-G
C-Dur → C-E-G
→ kontraŭe situas D♭ kun minorparalelo b♭
→ gegenüber liegt Des mit der Moll-Parallele b
→ b ist die Septime.
→ b♭ estas la septimo.


=== Helpo je la lernado de diatonaj improvizogamoj ===
=== Hilfe beim Erlernen der diatonischen Improvisationsskalen ===
Por difini la tonojn de maĵor-[[Kvintona gamo|kvintoneco]], oni alprenas la venontajn kvar tonojn horloĝdirektajn.
Um die Töne einer Dur-[[Pentatonik]] zu bestimmen, nimmt man die nächsten vier Töne im Uhrzeigersinn hinzu.
:Beispiel C-Dur-Pentatonik: '''C''' – G – D – A – E
:Ekzemple C-maĵora kvintona gamo: '''C''' – G – D – A – E
Por minor-kvintoneco oni alprenas ekde la serĉata tonalo tri tonojn kontraŭ kaj unu tonon laŭ la senco de horloĝa montrilo.
Für eine Moll-Pentatonik nimmt man von der gesuchten Tonart ausgehend drei Töne gegen und einen Ton im Uhrzeigersinn hinzu.
:Beispiel a-Moll-Pentatonik: C – G – D – '''A''' – E
:Ekzemple a-minora kvintona gamo: C – G – D – '''A''' – E
Por kompleta maĵor- aŭ minortonalo oni devas kompletigi la respektivan kvintonan gamon per la du najbaroj (unu laŭ kaj unu kontraŭ la senco de horloĝa montrilo) ergänzen.
Für eine vollständige Dur- oder Molltonleiter muss man die entsprechende Pentatonik mit den beiden Nachbarn (einer mit und einer gegen den Uhrzeigersinn) ergänzen.
:Beispiel C-Dur- oder a-Moll-Tonleiter: F – '''<u>C</u> – G – D – <u>A</u> – E''' – H
:Ekzemplo C-maĵora aŭ a-minora gamoj: F – '''<u>C</u> – G – D – <u>A</u> – E''' – B


== La kvintospiralo ==
== Merksprüche für den Quintenzirkel ==
[[Dosiero:Spiral of fifths.gif|eta|160px|Kvintospiralo]]

<!--
Als Gedächtnisstütze für die Reihenfolge der Tonarten des Quintenzirkels existieren zahlreiche Merksprüche. Nachstehend je ein besonders gängiges Beispiel für die {{Musik|♯}}- und die {{Musik|♭}}-Tonarten:

* Für die Dur-Tonarten mit {{Musik|♯}}-Vorzeichen:<br />'''G'''eh '''D'''u '''A'''lter '''E'''sel '''H'''ole '''Fis'''che
* Für die Dur-Tonarten mit {{Musik|♭}}-Vorzeichen:<br />'''F'''rische '''B'''rötchen '''Es'''sen '''As'''se '''Des''' '''Ges'''angs
* Für die Moll-Tonarten mit {{Musik|♯}}-Vorzeichen:<br />'''E'''in '''H'''ai '''Fis'''ch '''Cis'''cht '''Gis'''ela '''Dis'''kret an
* Für die Moll-Tonarten mit {{Musik|♭}}-Vorzeichen:<br />'''D'''er '''G'''anze '''C'''hor '''F'''riert '''B'''eim '''Es'''sen

''Siehe auch:'' [[Liste der Merksprüche#Musik|weitere musikalische Merksprüche]], [[Anderssprachige Tonbezeichnungen]], [[Mnemotechnik]] („Gedächtniskunst“)

== Die Quintenspirale ==
[[dosiero:Spiral of fifths.gif|thumb|[[Quintenspirale]]]]
Mit der Verwendung einer [[Gleichstufige Stimmung|Gleichstufigen]] oder [[Wohltemperierte Stimmung|Wohltemperierten Stimmung]] wird die [[enharmonische Verwechslung]] möglich. Diese erlaubt die Anordnung der Tonarten in einem geschlossenen [[Kreis (Geometrie)|Kreis]] (daher die Bezeichnung Quinten''zirkel'').
Mit der Verwendung einer [[Gleichstufige Stimmung|Gleichstufigen]] oder [[Wohltemperierte Stimmung|Wohltemperierten Stimmung]] wird die [[enharmonische Verwechslung]] möglich. Diese erlaubt die Anordnung der Tonarten in einem geschlossenen [[Kreis (Geometrie)|Kreis]] (daher die Bezeichnung Quinten''zirkel'').


Bei Verwendung [[Quinte|reiner Quinten]] entsteht dagegen kein geschlossener Kreis. Die Anordnung der Tonarten lässt sich dann aber als Spirale darstellen, der [[Quintenspirale]].
Bei Verwendung [[Quinte|reiner Quinten]] entsteht dagegen kein geschlossener Kreis. Die Anordnung der Tonarten lässt sich dann aber als Spirale darstellen, der [[Quintenspirale]].

== Siehe auch ==
*[[II-V-I]]
-->
-->
En ne-temperita [[agordo]]sistemoj, la vico de kvintoj ne formas ciklon, uzatas spiralo prefere ol cirklo por prezenti ĝin.
== Ligoj eksteren ==

{{wiktionary|Quintenzirkel}}
== Eksteraj ligiloj ==
*[http://ultrachord.ultrafex.de/ La kvintociklo kiel programaro por la komputilo]
{{Projektoj}}
*[http://www.quintenzirkel.info/ Quintenzirkel.Info]
*[http://www.lehrklaenge.de/html/ubung_zum_quintenzirkel.html Ekzercoj pri kvintociklo]
* [http://ultrachord.ultrafex.de/ La kvintociklo kiel programaro por la komputilo]
* [http://www.quintenzirkel.info/ Quintenzirkel.Info]
*[http://www.lehrklaenge.de/html/ubung_-_tonarten_erkennen.html ekzerco por la ekkono de tonaloj]
* [http://www.lehrklaenge.de/html/ubung_zum_quintenzirkel.html Ekzercoj pri kvintociklo] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20090908091820/http://www.lehrklaenge.de/html/ubung_zum_quintenzirkel.html |date=2009-09-08 }}
* [http://www.lehrklaenge.de/html/ubung_-_tonarten_erkennen.html ekzerco por la ekkono de tonaloj]


== Referencoj ==
== Referencoj ==
{{Referencoj}}
<references/>
{{Tradukitaĵo|de|Quintenzirkel|revizio=81888594|enmetrevizio=3290777}}


[[Kategorio:Tonaloj]]
[[Kategorio:Tonaloj]]

{{Tradukitaĵo|de|Quintenzirkel|revizio=81888594|enmetrevizio=}}

[[ca:Cercle de quintes]]
[[cs:Kvintový kruh]]
[[da:Kvintcirkel]]
[[de:Quintenzirkel]]
[[en:Circle of fifths]]
[[es:Círculo de quintas]]
[[et:Kvindiring]]
[[fr:Cycle des quintes]]
[[he:מעגל הקווינטות]]
[[hu:Kvintkör]]
[[is:Fimmundahringurinn]]
[[it:Circolo delle quinte]]
[[ja:五度圏]]
[[lt:Kvintų ratas]]
[[lv:Kvintu aplis]]
[[nl:Kwintencirkel]]
[[nn:Kvintsirkel]]
[[no:Kvintsirkel]]
[[pl:Koło kwintowe]]
[[pt:Círculo de quintas]]
[[rm:Circul da quintas]]
[[ru:Квинтовый круг]]
[[simple:Circle of fifths]]
[[sr:Квинтни и квартни круг]]
[[sv:Kvintcirkeln]]
[[uk:Квінтове коло]]
[[vec:Sírcoło de quinte]]
[[zh:五度圈]]

Kiel registrite je 08:01, 15 apr. 2024

Pluigita kvintociklo

La kvintociklo estas en la muzikteorio grafika montraĵo de la reciprokaj parencorilatoj de la tonaloj. Ĝi fontas el la eŭropa harmonikompreno kaj baziĝas sur la kompreno, ke tonalo estas plej proksima al tiuj tonaloj, kiuj staras en la distanco de kvinto (kvintona paŝo = la intervalo de sep duontonopaŝoj) al ĝi. Najbarajn tonalojn en la kvintociklo oni nomas kvintparencaj.

Pri tiu ĉi sono Aŭdekzemplo kvinto supren: C-G
Pri tiu ĉi sono Aŭdekzemplo kvinto malsupren: C-F

La kvintociklo

La uzado de tonaloj laŭ la aranĝaĵo de la kvintociklo kaj la por tio necesa temperita agordo estas muzika kreitaĵo de la eŭropa kulturo, kiu ne ekzistas tiel konsekvenca en aliaj kulturregionoj de la mondo. En la supra figuro oni vidas, ke kun ĉiu tonalo en kvintodistanco aldoniĝas unu antaŭsigno: je la kvintoj supren ĉiukaze plua ♯ (dieso), je la kvintoj malsupren plua ♭.

Dieso (♯) plialtigas la koncernan tonon je duontono (je G-maĵoro ekz. F fariĝas F♯); bemolo (♭) plimalaltigas la koncernan tonon je duontono (je E♭-maĵoro ekz. B fariĝas B♭, E E♭ kaj A A♭).

La kvintociklo por la maĵortonaloj

La plialtigo aŭ plimalaltigo de certaj tonoj estas ŝuldata al la eŭopa kompreno de melodio. Maĵorgamon kaj la tonalon baziĝantan sur tio oni sentas aparte belsona, se krom la plentonaj paŝoj ekzistas du duontonaj paŝoj: inter la 3-a kaj 4-a stupoj same kiel inter la 7-a kaj 8-a ŝtupoj. (Vidu pri to ankaŭ malsupre: Fonoj.)

Klavaro ilustras tion:

Kvintociklo per klavaro

Krom la blankaj klavoj ekzistas alterne nigraj klavoduopoj resp. -triopoj same kiel du breĉoj inter E/F kaj B/C. Kaj la nigraj klavoj kaj la breĉoj igas la duontonajn paŝojn videblaj.

Sur piano oni ludas C-maĵoran gamon sen nigraj klavoj, ĉar la transiroj inter E/F kaj B/C estas la por tio necesaj duontonpaŝoj inter 3-a/4-a kaj 7-a/8-a ŝtupoj. C-maĵoro do komplete malbezonas alteraciilojn. Ĉiuj aliaj maĵortonaloj bezonas alteraciilojn.

La kvintociko por la minortonaloj

Por ĉiu maĵortonalo ekzistas minortonalo kun la samaj alteraciiloj. Tian tonaloparon oni nomas paraleltonaloj. Minortonalo havas tonikon je tercio (tri duontonaj paŝoj) pli malalta ol sia paralela maĵortonalo, t.s. la toniko de la paralela minortonalo situas sur la 6-a ŝtupo de la maĵortonalo. Tio validas por la naturaj minortonaloj, je kiu la duontonaj paŝoj situas inter la 2-a kaj 3- same kiel inter la 5-a kaj 6-a tono.

La kontraŭdiro, ke oni trovas tamen ĉe tiel nomata harmonia a-minora tonalo G♯ kaj per tio ja dieson kaj ĉe tiel nomata melodia ĉikaze eĉ du diesojn, nome F♯ kaj G♯, estas komprenebla. Sed ĉi tiuj alteraciiloj ne rilatas al la alteraciiloj antaŭkondiĉitaj de la kvintociklo. Je tiuj ĉi tamen temas pri tiuj alteraciiloj, kiuj staras je la komenco de notliniaro. Unuopaj variigoj en la nototeksto ne estas tuŝataj de tio.

Kiom kaj kiajn alteraciilojn havas pura minortonalo, estas facile legebla helpe de la grafkio kaj la klarigoj pri la alteraciiloj en la maĵortonaloj.

Tonaloj kaj iliaj antaŭsignoj
Antaŭsignoj: 7 ♭
 6 ♭
 5 ♭
 4 ♭
 3 ♭
 2 ♭
 1 ♭
 0 (♭/♯)
 1 ♯
 2 ♯
 3 ♯
 4 ♯
 5 ♯
 6 ♯
 7 ♯
Maĵoraj gamoj: C♭ G♭ D♭ A♭ E♭ B♭ F C G D A E B F♯ C♯
Minoraj gamoj: a♭ e♭ b♭ f c g d a e b f♯ c♯ g♯ d♯ a♯
  • Rimarko: Ĉiu tonalo estas la kvinto de la antaŭa tonalo, kaj la minora tonalo estas la suba trito de la responda maĵora tonalo.

La ♯-tonaloj

La alteraciiloj ankaŭ alvenas en kvintodistanco, moviĝanta supren je la diesaj tonaloj. La sinsekvo de la notoj ekipendaj per # (F, C, G, D, A, E, B...) estas pro la kvintodistanco ankaŭ legebla, se oni komencas je F kaj pluiras horloĝdirekten. La diesoj (#) altigas la tonojn respektive je duontona paŝo:

  • G-maĵoro: F♯
  • D-maĵoro: F♯, C♯
  • A-maĵoro: F♯, C♯, G♯
  • E-maĵoro: F♯, C♯, G♯, D♯
  • B-maĵoro: F♯, C♯, G♯, D♯, A♯
  • F♯-maĵoro: F♯, C♯, G♯, D♯, A♯ E♯

Ĉi tio estus laŭplaĉe daŭrigebla: C♯-maĵoro kun sep ♯, G♯-maĵoro kun ok ♯ ĝis E♯-maĵoro kun dek unu ♯ ktp. Sed tio ne nur faras la notacion ege nesupervidebla; pluaj altigoj de jam altigitaj tonoj kondukas ankaŭ en la sonimago nur al jam estintaj tonoj.

Ekz. je E♯-maĵoro (dek unu ♯) alpaŝus krom la diesoj jam konataj el F♯-maĵoro „B♯“ (sonanta kiel C), „F♯♯“ (duobla altigo de F, sonanta kiel G), „C♯♯“ (sonanta kiel D), „G♯♯“ (sonanta kiel A), „D♯♯“ (sonanta kiel E) kaj „A♯♯“ (sonanta kiel B).

La fenomenon, ke malsame nomataj tonoj sonas same, oni uzas por enharmonia intermikso: anstataŭ la pli kaj pli komplikiĝantaj diesaj tonaloj oni uzas la analogajn, samsonajn bemolajn tonalojn, ekz. anstataŭ G♯-maĵoro (8 ♯) A♭-maĵoron (4 ♭). Aŭ, por resti ĉe la ekzemplo de la tonalo „E♯-maĵoro“: anstataŭ dek unu diesoj oni bezonas nur unu bemolon. La notobildo per tio fariĝas esence pli klara, laŭsone ĝi ne diferencas je la egalŝtupa agordo.

En la muzika praktiko je la transponado de unu tonalo en alian povas ekesti komplikaj tonaloj. Tre ofte oni indikas la antaŭsignojn de la komplika tonalo (por ke muzikisto pli bone povas postplenumi intervalojn). Poste tamen la komplika tonalo estas transigita per bekvadratoj kaj respektivaj alteraciiloj en la pli plaĉan enharmonian tonalon.

Por legantoj, kiuj interesiĝas pri pura agordo, menciendas ke je modulado al la venonta tonalo en kvintodistanco krom unu tono - ekz. F al F♯ - plua tono altiĝas je sintona komo - ekz. A al A'. (A' estas la tono A altigita per la sintona komo). Oni tiam ricevas jenan tabelon:

  • G-maĵoro : F♯ A'
  • D-maĵoro : F♯ C♯ A' E'
  • A'-maĵoro: F♯ C♯ G♯ A' E' B'
  • E'--maĵoro: F♯' C♯ G♯ D♯ A' E' B'
  • B'--maĵoro: F♯' C♯' G♯ D♯ A♯' E' B'
  • F♯'-maĵoro: F♯' C♯' G♯' D♯ A♯' E♯' B'

Deflankiĝoj en la kvintociklo laŭ direkto al la dominanto efektiĝas per rimarkebla (pro ŝanĝo de antaŭsignoj) kaj apenaŭ sentebla altigo de la tonoj (je sintona komo) kaj kaŭzas per tio intensigon kaj heligon.

La ♭-tonaloj

La moviĝo de la tonaloj same kiel la alveno de la antaŭsignoj en kvintodistanco, kiuj eldevigas malplialtigon de la tonoj, je bemolaj tonaloj okazas malsupren:

Ankaŭ jen legeblas la sinsekvo de la notoj ekipendaj per bemolo (B, E, A, D, G, C, F...) pro la kvintodistanco en la kvintociklo, se oni komencas je B kaj daŭrigas kontraŭ la senco de horloĝa montrilo.

  • F-maĵoro: B♭
  • B♭-maĵoro: B♭, E♭
  • E♭-maĵoro: B♭, E♭, A♭
  • A♭-maĵoro: B♭, E♭, A♭, D♭
  • D♭-maĵoro: B♭, E♭, A♭, D♭, G♭
  • G♭-maĵoro: B♭, E♭, A♭, D♭, G♭, C♭

Por legantoj, kiuj interesiĝas pri pura agordo menciendas ke je modulado al la venonta tonalo en kvintodistanco krom unu tono - ekz. B al B♭ - plua tono malaltiĝas je sintona komo - ekz. D al D°. (D° estas la tono D malaltigita per la sintona komo). Oni tiam ricevas jenan tabelon:

  • F-maĵoro: B♭ D°
  • B♭-maĵoro: B♭ E♭ D° G°
  • E♭-maĵoro: B♭ E♭ A♭ D° G° C°
  • A♭-maĵoro: B♭ E♭ A♭ D♭° G° C° F°
  • D♭°-maĵoro: B♭° E♭ A♭ D♭° G♭° C° F°
  • G♭°-maĵoro: B♭° E♭° A♭ D♭° G♭° C♭° F°

Deflankiĝoj en la kvintociklo laŭ direkto al la subdominanto efektiĝas per rimarkebla (pro ŝanĝo de antaŭsignoj) kaj apenaŭ sentebla malaltigo de la tonoj (je sintona komo) kaj kaŭzas per tio malintensigon kaj malheligon.

Signifo por la harmoniscienco

La kvintociklo ne nur limiĝas je tio, figuri kiu tonalo havas kiom da antaŭsignoj. La proksimeco de la tonaloj al tiu, kiuj estas plej proksima al ili, ebligas samtempe prijuĝadon, kiuj akordoj estas harmonie parencaj. Jen ekzemplo:

Se oni deiras de C-maĵoro kiel toniko, ĉirkaŭ ĝi grupiĝas G-maĵoro kiel dominanto, F-maĵoro kiel subdominanto, a-minoro kiel tonikoparalelo, e-minoro kiel dominantoparalelo aŭ toniko-kontraŭparalelo kaj d-minoro kiel subdominanto-paralelo.

Per kombinado de ajna maĵortonalo en la kvintociklo kun ĝia dekstra kaj maldekstra najbaro oni ricevas la akordojn de la maĵorkadenco. Kombinadoj kun pli malproksime situantaj tonoj bezonas moduladon.

Se oni do prenas iun ajn tonalon el la kvintociklo kiel elirtonalo kaj rigardas ĝiajn najbarojn, ĉi tiuj distingiĝas de ĝi nur per pokaze unu sola tono.

Ĉi tiu estas la 4-a ŝtupo de la elirtonalo, kiu estas altigita (per dieso aŭ delasado de bemolo), kaj la 7-a ŝtupo de la elirtonalo, kiu estas plimalatigita (per bemolo aŭ delasado de dieso).

Pro tio la du tonaloj staras en liga parenca interrilato.

Jen ekzemplo en E♭-maĵoro:

Se oni nun formas trisonon en najbara tonalo, kiu ne uzas la 4-an tonon aŭ en la alia la 7-an tonon, tiam ĉi tiu trisono samrajte povus aparteni al la elirtonalo.

Aparte gravaj estas la trisonoj sur la unua tono (la unua „ŝtupo“) de la du najbartonaloj. Ankaŭ ili uzas nur gamoproprajn tonojn de la elirtonalo kaj staras en ĝi sur la 4-a kaj 5-a ŝtupoj. Krom tio ili entenas tamen la du tonojn, kiuj estis ŝanĝitaj por generado de la respektive alia najbartonalo. Per ĉi tiuj du trisonoj eblas dislimigo de la elirtonalo de siaj du najbartonaloj.

En ĉi tiuj tri trisonoj (sur la respektive unuaj ŝtupoj de la tri gamoj) krome ĉiu tono de la baza tonalo estas almenaŭ unufoje reprezentata; oni bezonas por akompano de simpla melodio, kiu limiĝas nur je tonoj de la bazotonalo, komence nur ĉi tiujn tri trisonojn.

Okulfrapas krome, ke la ununura trisono en la elirtonalo, kiu ne aperas en la najbartonaloj

  1. estas nek maĵora nek minora trisono, sed tiel nomata diminuita trisono (du malgrandaj tercioj unu super la alia),
  2. per tio ankaŭ ne estas reprezentata en la kvintociklo.
  3. La trisono sur la 7-a ŝtupo tamen povas esti rigardata kiel kvarsono de la 5-a ŝtupo (dominanto), je kiu nur la baza tono ne estas ludata. Se oni komparas ĉi tiun trisonon kun diminuita akordo (kvarsono kun tri malgrandaj tercioj unu super la alia, ekz. G♯-B-D-F), oni konstatos, ke ambaŭ laŭsone preskaŭ ne surmontras parencecon. La ceteraj trisonoj sur la 1-a ĝis 6-a ŝtupo rezultigas ĝuste tiujn ses trisonojn, kiuj en la ciklo grupiĝas ĉirkaŭ la elirtonalo. En la supra ekzemplo tio ĉi estas A♭-maĵoro, f-minoro; E♭-maĵoro, c-minoro; B♭-maĵoro, g-minoro.

Fonoj

Kiel elirpunkto por la jena servu ekzemple la C-maĵora tonalo:

La maĵortonalon karakterizas ĝia strukturo, kiu rezultas el la sinsekvo de plen- kaj duontonoj.

Ĝi havas do du idente strukturitajn alineojn, la tiel nomatajn tetrakordojn (greke: tetra=kvar).

Daŭrigo de la gamo supren

Pro ĉi tiu egaleco la dua lineo povas esti ankaŭ la unua alineo de alia tonalo. Por ricevi kompletan, septonan gamon, oni almetas supre kvar tonojn:

Kiel videblas, tamen la strukturo de la nova alineo ankoraŭ ne estas ĝusta. Ĝustigon kreas alteraciilo: en ĉi tiu kazo oni devas altigi la f kiel sepa tono al f♯, por ke oni ricevas veran maĵortonalon:

La tiamaniere ricevitan gamon oni povas denove dividi en du egale strukturitajn alineojn kaj alifunkciigi la duan alineon al la unua de plua, kompletigi, altigi la sepan tonon kaj ricevi la venontan maĵortonalon:

Ĉi tiu procedo estas laŭplaĉe ripetebla. Oni observos je tio du aferojn:

  1. Ĉiufoje unu tono (nome la sepa) estas altigita per aldonado de plua dieso.
  2. La nova tonalo staras, ĉar ĝi komencas sur la kvina tono de la malnova, kvinton pli alta ol la malnova.

Komencante per C-maĵoro oni nun starigi jenan skemon:

Daŭrigo de la gamo malsupren

Analoge oni povas agi nun laŭ la mala direkto.
Se oni prenas la unuan alineon de la C-maĵora tonalo kaj daŭrigas ĝin malsupren, oni ricevas jenans:

Ankaŭ jen oni devas ŝanĝi unu tonon por krei la strukturon de maĵortonalo. Jen temas pri b, kiun oni devas plimalaltigi per bemolo al b♭:

Denove analoge al la daŭrigo supren oni povas laŭplaĉe apliki ĉi tiun procedon malsupren.
La observaĵoj estas konformaj:

  1. Ĉiun fojon oni plimalaltigas unu tonon, aldonante unu bemolon.
  2. La nova tonalo komencas kvinton pli malalta ol la malnova.

Komencante je C-maĵoro oni povas starigi jenan skemon:

Por unuigi la du skemojn, oni ŝovas C-maĵoron en la centron, kvazaŭ kiel spegulakso.

Pro la enharmonia intermikso de F♯ kaj G♭ ĉe la finaĵoj de ĉi tiu skemo ekestas la bildo de ciklo.

Aplikado en la praktiko

Kadenco por C-maĵoro (blua); E-maĵoro (ruĝa); E♭-Dur (flava) aŭ staranta ene de la kvintociklo: a-minoro (blua); c♯-minoro (ruĝa); c-minoro (flava)

En la apuda figuro por jenaj tri tonaloj (nome: C-maĵoro, E-maĵoro samkiel E♭-maĵoro) tiu regiono ene de la kvintciklo havas koloran fonon, kiu estas grava por la respektiva tonalo.

Karakteriza por tonalo estas ĝia kadenco, do la sinsekvo de la trisonoj aŭ harmoniŝtupoj 1, 4, 5, 1. Aliavorte: toniko-akordo, subdominato-akordo, dominanto-akordo, toniko-akordo eksonas unu post la alia.

Tonalo Ŝtupo 1 Ŝtupo 4 Ŝtupo 5 Ŝtupo 1
. staras en la CENTRO staras MALDEKSTRE de ŝtupo 1 staras DEKSTRE de ŝtupo 1 staras en la CENTRO
C-maĵoro C F G C
E-maĵoro E A H E
E♭-Dur E♭ A♭ B♭ E♭

Helpas krome la kolora "strukturigo" de la kvintociklo por la videbligo de la harmonixtupoj, kiuj estas uzata en plivastigita kadenco. Sube jen ekzemplo (plivastigita kadenco por C-maĵoro): C – G – a – e – F – C – F – G – C

Bluso kaj rokenrolo

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Bluso.

„La bluso baziĝas multkaze sur dekdu-takta skemo kaj la akordosinsekvo (kadenco) 1-4-5. La nombroj indikas la ŝtupon de la pokaza gamo, kiu konsistigas la bazan tonon de la akordo. Ekzistas ja ankaŭ multaj variaĵoj, sed ĉi tiu skemo estas definitive normo je la bluso.“[1]

Por la tonalo E-maĵoro rezultas jena skemo: 

Takto:    |: 1  | 2  | 3  | 4  | 5  | 6  | 7  | 8  | 9  | 10 | 11 | 12 :|
Ŝtupo:   |: 1  | 1  | 1  | 1  | 4 | 4 | 1  | 1  | 5  | 4 | 1  | 5  :|
Akordo:  |: E  | E  | E  | E  | A  | A  | E  | E  | B  | A  | E  | B  :|

„Oni povas enmeti la skemon ankaŭ en ĉiun ejn alian tonalon. Por elekti por tio la ĝustajn akordojn, denove estas bezonata la kvintociklo.“[1]

Aŭdekzemplo: Lesson 72: Basic Blues Shuffle by Jim Burger Arkivigite je 2009-02-10 per la retarkivo Wayback Machine; multaj pluaj en la anglalingva vikipedio

La supre priskribita dekdutakta blusformo troviĝas ankaŭ en rokenrolo.

Helpo je la lernado de muzikado laŭ aŭdado

Je harmoniigo de peco (t.s. kompletigo de melodio per akompanaj voĉoj aŭ akordoj) estas ege helpa, se oni povas limigi la elekton de la akordoj. Parencaj akordoj staras en la kvintociklo proksimaj unu apud la alia. Per tio elekto estas pli facila.

Horloĝdirekte venas komence tri maĵorakordoj (ekz. F-, C-, G-maĵoro). La meza akordo el ĉi tiuj triopoj (jen: C-maĵoro) samtempe indikas la respektivan maĵortonalon. Postsekvas plue horloĝdirekte tri minorakordoj (jen: d-, a-, e-minoro). La meza akordo ds ĉi tiu triopo indikas la paralelan minortonalon (jen: a-minoro). Eksperimentado ene de ĉi tiuj ses akordoj (male al la ceteraj eblecoj) pligrandigas la sukceskvotojn, trovi konvenajn akompanakordojn.

La supre montrita sinsekvo denove estas turnebla ĉirkaŭ la centro de la ciklo.

Rapida akordserĉado

Helpe de la kvintociklo akordoj ankaŭ estas rapide konstrueblaj, se oni interpretas la tononomojn ne kiel tonaloj, sed kiel unuopaj tonoj. Se oni ligas ekz. la tonojn de la akordo C-maĵoro (C-E-G) en la kvintociklo per linioj, ili formas triangulon. Ĉi tiun triangulon oni nun povas turni je la ciklocentra punkto kaj ricevas ĉiam denove maĵorakordon. La sama esta farebla kun minorakordoj; la triangulo aspektas alie, lasas sin tamen ankaŭ turni. Diminuitaj akordoj formas en la kvintociklo kvadraton (ekz. F♯-A-C-E♭), aŭgmentitaj akordoj egalflankan triangulon (ekz. A♭-C-E). Se do la grafika formo de akordo esta konata, ĉiuj samspecaj akordoj esta facile eltroveblaj. Krome la septimo de dominant-septim-akordo estas tre facile eltrovebla per tio, ke oni tiras linion al la ekzakte kontraŭa minortono. Ĉi tiu tono estas la serĉata septimo.

Ekzemplo

C-Dur → C-E-G → kontraŭe situas D♭ kun minorparalelo b♭ → b♭ estas la septimo.

Helpo je la lernado de diatonaj improvizogamoj

Por difini la tonojn de maĵor-kvintoneco, oni alprenas la venontajn kvar tonojn horloĝdirektajn.

Ekzemple C-maĵora kvintona gamo: C – G – D – A – E

Por minor-kvintoneco oni alprenas ekde la serĉata tonalo tri tonojn kontraŭ kaj unu tonon laŭ la senco de horloĝa montrilo.

Ekzemple a-minora kvintona gamo: C – G – D – A – E

Por kompleta maĵor- aŭ minortonalo oni devas kompletigi la respektivan kvintonan gamon per la du najbaroj (unu laŭ kaj unu kontraŭ la senco de horloĝa montrilo) ergänzen.

Ekzemplo C-maĵora aŭ a-minora gamoj: F – C – G – D – A – E – B

La kvintospiralo

Kvintospiralo

En ne-temperita agordosistemoj, la vico de kvintoj ne formas ciklon, uzatas spiralo prefere ol cirklo por prezenti ĝin.

Eksteraj ligiloj

Referencoj

  1. ↑ 1,0 1,1 Laŭvorta citaĵo el: Gitarre: Einstieg in den Blues
Ĉi tiu artikolo estis redaktita tiel ke ĝi entenas tutan aŭ partan tradukon de « Quintenzirkel » el la germanlingva Vikipedio. Rigardu la historion de la originala paĝo por vidi ties aŭtoroliston. (Ĉi tiu noto koncernas la version 3290777 kaj sekvajn de ĉi tiu paĝo.)
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Kvintociklo&oldid=8702868"