Swdan

Swdan

Gweriniaeth Swdan جمهورية السودان (Arabeg) Jumhūriyyat as-Sūdān
Arwyddair	النصر لنا
Math	gweriniaeth, gwladwriaeth sofran, gwlad, gwlad a oedd unwaith yn enfawr
Prifddinas	Khartoum
Poblogaeth	40,533,330
Sefydlwyd	1 Ionawr 1956
Anthem	Nahnu Jund Allah Jund Al-watan
Pennaeth llywodraeth	Abdalla Hamdok
Cylchfa amser	UTC+2
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Arabeg, Saesneg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Gogledd Affrica, Affrica
Gwlad	Swdan
Arwynebedd	1,886,068 km²
Yn ffinio gyda	De Swdan, Tsiad, Gweriniaeth Canolbarth Affrica, Ethiopia, Eritrea, Yr Aifft, Libia, Cenia, Wganda, Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo, Bir Tawil, Y Dwyrain Canol
Cyfesurynnau	15°N 32°E
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaethol	Corff Deddfu Genedlaethol
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Cadeirydd y Cyngor Milwrol Trosiannol
Pennaeth y wladwriaeth	Abdel Fattah al-Burhan
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Prif Weinidog Swdan
Pennaeth y Llywodraeth	Abdalla Hamdok
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$34,230 million, $51,662 million
Arian	punt Swdan
Canran y diwaith	15 canran
Cyfartaledd plant	4.353
Mynegai Datblygiad Dynol	0.508
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Am y rhanbarth, gweler Sudan (rhanbarth).

Gwlad fawr yng ngogledd-ddwyrain Affrica yw Gweriniaeth Swdan neu Swdan (hefyd Sudan neu Siwdan). Mae'n ffinio â'r Aifft i'r gogledd, Eritrea ac Ethiopia i'r dwyrain, De Swdan i'r de, Gweriniaeth Canolbarth Affrica a Tsiad i'r gorllewin a Libia i'r gogledd-orllewin. Mae'r Môr Coch yn gorwedd i'r gogledd-ddwyrain ac mae Afon Nîl yn llifo trwy'r wlad. Yn y Cyfrifiad Cenedlaethol diwethaf, roedd poblogaeth Swdan yn 40,533,330 (2017).

Hanes

Cerfddelw brenin Nubia.

Hanes cynnar Swdan

Hyd at ddechrau'r 5ed ganrif, bron iawn, cefnogai'r Ymerodraeth Rufeinig dylwyth y Nobatae, a ddefnyddiai deyrnas Meroë fel amddiffynfa rhwng yr Aifft a thylwyth y Blemmyae. Tua'r flwyddyn 350 OC, daeth annibyniaeth Meroë i ben, pan ddinistriwyd y ddinas gan fyddin o Abyssinia.

Teyrnasoedd Cristnogol

Erbyn y 6ed ganrif, ymddangosodd tair gwladwriaeth newydd: Nobatia yn y gogledd, Muqurra yn y canolbarth, ac Alawa (oedd a'i phrifddinas ger safle Khartoum heddiw). Tua 540, anfonodd Theodora, ymerodres Bysantiwm, genhadwyr i hybu'r Efengyl Gristnogol yn Nobatia. Derbyniodd brenhinoedd Nubia awdurdod patriarchaid eglwys Goptig yr Aifft.

Dyfod Islam

Wedi sawl ymgais aflwyddiannus ar wladychiad milwrol, arwyddodd lluoedd Arabaidd o'r Aifft gyfres o gytundebau (AlBaqt) gyda'r Nubiaid. Bu'r cytundebau yn sail i berthynas yr Arabiaid a'r Nubiaid am gyfnod o dros 600 mlynedd. Lledaenodd Islam trwy'r ardal yn raddol iawn, trwy briodi a masnachu gyda mewnfudwyr a masnachwyr Arabaidd. Ym 1315, esgynodd tywysog o Fwslim o dras Nubiaidd i orsedd Dunqulah.

Ymddyngasodd dau grŵp Arabeg eu hiaith, y Jaali a'r Juhayna. Yn gorfforol, roeddynt yn ddi-dor gyda'r boblogaeth gyn-Islamaidd. Mae elfennau Arabaidd a Nubiaidd i ddiwylliant gogledd Swdan sydd ohoni.

Teyrnas Sinnar

Yn yr 17eg ganrif, ymddangosodd pobl y Funj yn neheubarth Nubia, gan gymryd lle adfeilion teyrnas Gristnogol, gan sefydlu As-Saltana az-Zarqa.

Rheolaeth o'r Aifft - 1821-1885

Yn 1820, daeth gogledd Swdan dan reolaeth Muhammad Ali, rhaglaw yr Ymerodraeth Otomanaidd yn yr Aifft. Gydag annogaeth o Brydain, ceisiodd Ismail Pasha, estyn y ddylanwad Eifftaidd tua'r de yn y blynyddoedd 1863-1879.

Gwrthryfel Mahdaidd

Ysgogwyd Muhammad ibn Abdalla i arwain wrthryfel oherwydd cam-lywodraeth Eifftaidd a dymuniad i burháu Islam yn Swdan. Ym 1885, lladdwyd y Cadfridog prydeinig Charles George Gordon, gadawodd yr Eifftiaid, a sefydlwyd wladwriaeth grefyddol Mahdaidd newydd.