Urdd yr Ymerodraeth Brydeinig
Mae "CBE", "DBE", "MBE" ac "OBE" i gyd yn ail-gyfeirio yma.
Urdd marchogion Brydeinig ydy Urdd Dra Ardderchog yr Ymerodraeth Brydeinig (Saesneg: The Most Excellent Order of the British Empire) a sefydlwyd ar 4 Mehefin 1917 gan Siôr V, brenin y Deyrnas Unedig. Mae'r urdd yn cynnwys pum dosbarth o raniadau dinesig a milwrol; yn nhrefn y pwysicaf gyntaf:
- Marchog (neu Fonesig) y Groes Fawr (Saesneg: Knight (or Dame) of the Grand Cross (GBE)
- Marchog (neu Fonesig) Cadlywydd (Saesneg: Knight (or Dame) Commander (KBE neu DBE)
- Cadlywydd (Saesneg: Commander) (CBE)
- Swyddog (Saesneg: Officer) (OBE)
- Aelod (Saesneg: Member) (MBE).
Dim ond y ddau ddosbarth uchaf sy'n galluogi i'r derbynnydd ddod yn aelod o'r urdd marchogion, gan roi'r hawl iddynt ddefnyddio'r teitl 'Syr' (gŵr) neu 'Bonesig' (benyw) o flaen eu henwau, cyn belled â'u bod yn enedigol o wlad y mae Siarl III, brenin y Deyrnas Unedig yn bennaeth y wladwriaeth arni. Os nad ydynt, gallent ddefnyddio enw'r urdd yn eu henwau ond nid y teitlau.
Mae hyn yn berthnasol hefyd i Fedal yr Ymerodraeth Brydeinig, nid yw derbynwyr o'r fedal honno yn aelodau o'r urdd, ond mae perthynas gyda'r urdd. Ni wobrwyir y fedal hon bellach yn y Deyrnas Unedig na'i gwledydd dibynadwy, ond mae'r Ynysoedd Cook a rhai Gwledydd y Gymanwlad yn dal i'w gwobrwyo.
Arwyddair yr urdd yw I Dduw a'r Ymerodraeth. Hon yw'r urdd leiaf pwysig Brydeinig, ac mae ganddi fwy o aelodau nac unrhyw urdd arall.
Hanes
[golygu | golygu cod]Sefydlodd Siôr V, brenin y Deyrnas Unedig yr urdd i lenwi gwagle yng gyfundrefn anrhydeddau'r Deyrnas Unedig: The Most Honourable Order of the Bath a wobrwywyd i swyddogion uwch filwrol yn unig a gweinyddion dinasol; The Most Distinguished Order of St Michael and St George a anrhydeddodd llysgenaid; a Threfn Frenhinol Fictoraidd a anrhydeddodd pobl a oedd wedi gweinyddu'r Teulu Brenhinol yn bersonol. Bwriad pennaf y brenin oedd anrhydeddu'r miloedd o bobl a weinyddodd o fewn sawl ffurf answyddogol yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf. Dim ond un dosbarth oedd gan yr urdd yn wreiddiol, ond yn 1918, yn fuan wedi ei sefydliad, rhannwyd hi'n swyddogol i raniadau Milwrol a Dinesig.
Mae trefn y Marchogion yn fwy gweriniaethol na threfnau anghynhwysol Bath neu San Michael a San Siôr, ac yn ei dyddiau cynnar, ni ddaliwyd hi mewn cyfrifiaeth uchel. Newidiodd hyn dros y blynyddoedd.
Cyfansoddiad
[golygu | golygu cod]Pen-arglwydd yr urdd yw brenin (neu frenhines) y Deyrnas Unedig, sy'n rheoli pob aelod arall yr urdd (yn arferol, ar gyngor y llywodraeth).
Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu at yr adran hon.
Gwisgoedd ac offer
[golygu | golygu cod]
Mae aelodau'r urdd yn gwisgo gwisgoedd llafurfawr ar ddigwyddiadau arbennig (megis gwasanaethau quadrennial a choroni), sy'n newid o ran dosbarth (gwnaethpwyd newidiadau mawr i ddyluniad y gwisgoedd yn 1937)
Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu at yr adran hon.
Capel
[golygu | golygu cod]Capel yr urdd yw crypt dwyreiniol Prifeglwys San Paul, ond deilir y gwasanaethau mawr ym mhrif gorff y brifeglwys. (Mae'r brifeglwys hefyd yn gartref i gapel Trefn San Michael a St Siôr.) Deilir gwasanaethau crefyddol yr urdd pob pedair blynedd, yn y gwasanaethau hyn gweinyddir Marchogion a Boneddigesau newydd, neilltuwyd y capel yn 1960.
Blaenoriaeth a Breintiau
[golygu | golygu cod]
Gwobrwyir aelodau'r urdd safle yn y drefn blaenoriaeth. Mae gwragedd dynion yr urdd hefyd yn ymddangos yn y flaenoriaeth, yn ogystal â meibion, merched a merched-yng-nghyfraith Marchog y Groes Fawr a Marchog Cadlywydd; ni ddengys perthnasau merched yr urdd unrhyw flaenoriaeth arbennig. Gall perthnasau ennill blaenoriaeth, fel rheol gyffredin, gan eu tadau a'u gwyr, ond nid gan eu mamau a'u gwragedd.
Diddymiadau
[golygu | golygu cod]- 1921: Cymerwyd anrhydedd OBE Cecil Malone oddiarno (gwobrwywyd 1919), yn dilyn ei gyhuddiaeth yn ôl Deddf Amddifyniaeth y Deyrnad (Caffaeliad Tir) 1920 ''The London Gazette''.[1]
- 1940: Cymerwyd anrhydedd CBE Vidkun Quisling oddiarno (gwobrwywyd 1929), yn dilyn ei gydweithrediad â'r Yr Almaen Naziaidd yn eu meddiant o Norwy.
- 1949: Cymerwyd anrhydedd OBE Man Wai Wong oddiarno (gwobrwywyd 1947), yn dilyn ei gyhuddiaeth am ymddygiad anghyfreithlon ym Malaya.[2]
- 1965: Cymerwyd anrhydedd OBE Kim Philby oddiarno (gwobrwywyd 1946), yn dilyn ei amlygiad fel asiant ddwbl.[3]
- 1975: Cymerwyd anrhydedd MBE William Spens oddiarno (gwobrwywyd 1954), yn dilyn ei gyhuddiaeth am ddwyn.[4]
- 1980: Cymerwyd anrhydedd KBE Albert Henry oddiarno (gwobrwywyd 1974), yn dilyn ei gyhuddiaeth o dwyll etholaethol.[5]
- 1988: Cymerwyd anrhydedd OBE Lester Piggott oddiarno (gwobrwywyd yn 1975), yn dilyn ei gyhuddiaeth o dwyll treth tax fraud.[6]
- 2006: Cymerwyd anrhydedd MBE Michael Eke oddiarno (gwobrwywyd yn 2003) yn dilyn ei gyhuddiaeth am ddwyn a thwyllo.[7]
- 2006: Cymerwyd anrhydedd MBE Naseem Hamed oddiarno (gwobrwywyd yn 1999) yn dilyn ei gyhuddiaeth o yrru'n beryglus.[8]
Beirniadaeth
[golygu | golygu cod] Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu at yr adran hon.
Beirniadodd John Lennon naws milwrol yr urdd yn hallt gan ddweud:
- Saesneg: "Lots of people who complained about us receiving the MBE received theirs for heroism in the war - for killing people. We received ours for entertaining other people. I'd say we deserve ours more."
Mae nifer o bobl wedi cael cynnig ond wedi gwrthod anrhydeddau'r Frenhines dros y blynyddoedd. Mae'n wybyddus fod rhai Cymry wedi gwrthod, yn cynnwys Carwyn James, Hywel Gwynfryn, Beti George[9], Grace Williams, T. E. Lawrence, Augustus John, E. Tegla Davies, James Griffiths a Roald Dahl.[10]
Derbyniodd yr actor Michael Sheen OBE yn 2009 ond fe'i ddychwelodd yn 2017.[11]
Nodiadau
[golygu | golygu cod]- ↑ , 24 Mehefin 1921.
- ↑ The London Gazette, 20 Rhagfyr 1949.
- ↑ The London Gazette Archifwyd 2007-09-29 yn y Peiriant Wayback, 10 Awst 1965. Retrieved 28 Chwefror 2007.
- ↑ The London Gazette Archifwyd 2007-09-29 yn y Peiriant Wayback, 18 Gorffennaf 1975. Retrieved 28 Chwefror 2007.
- ↑ The London Gazette Archifwyd 2007-09-27 yn y Peiriant Wayback, 11 Ebrill 1980. Retrieved 28 Chwefror 2007.
- ↑ The London Gazette Archifwyd 2007-09-27 yn y Peiriant Wayback, 6 Mehefin 1981.
- ↑ "MBE conman is stripped of honour", BBC News
- ↑ "'Prince' Naseem stripped of MBE after time in jail for car crash", The Guardian
- ↑ Beti George: 'Dyw byw eich hun yn ystod pandemig ddim yn sbort' , BBC Cymru Fyw, 21 Ionawr 2021.
- ↑ Anrhydeddau'r Frenhines: Diolch, ond dim diolch , BBC Cymru Fyw, 30 Rhagfyr 2017. Cyrchwyd ar 31 Rhagfyr 2020.
- ↑ Michael Sheen reveals he gave back OBE as he didn't want to be branded a 'hypocrite' , WalesOnline, 29 Rhagfyr 2020.
Ffynonellau
[golygu | golygu cod]- www.honours.gov.uk Archifwyd 2009-03-13 yn y Peiriant Wayback
- Cambridge University Heraldic and Genealogical Society. (2002). The Most Excellent Order of the British Empire.
- Peter Galloway, The Order of the British Empire, Cyhoeddwyr: Central Chancery of the Orders of Knighthood Cyhoeddwyd: 1996 ISBN 0-907605-65-6
- "Knighthood and Chivalry." (1911). Encyclopædia Britannica, 11th ed. London: Cambridge University Press.
- Velde, F. R. (2003). "Order of Precedence in England and Wales.