Dinorben
Bryngaer o faint anferthol ger arfordir gogledd Cymru oedd Dinorben (hefyd: Parc y Meirch, Pen y Parc a Pendinas).[1] Mae'n gorwedd ar fryn i'r de o bentref Llan Sain Siôr, ym mwrdeistref sirol Conwy, tua hanner ffordd rhwng Llanelwy ac Abergele. Cyfeirir ati weithiau fel 'Parc y Meirch', ar ôl yr ystâd gerllaw. Bellach, fe'i dinistrwyd yn llwyr gan waith Chwarel Parc-y-Meirch. Cyfeirnod OS: SH968757.
 Bryngaer Dinorben yn ystod gwaith archaeolegol yn 1922. | |
| Math | caer lefal, safle archaeolegol  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Conwy |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 53.2682°N 3.5488°W |
| Cod OS | SH968757 |
 | |
| Statws treftadaeth | Henebion Cenedlaethol Cymru |
| Manylion | |
Cafodd y fryngaer ei chloddio gan archaeolegwyr yn 1912-22 ac yn achlysurol ers 1955 er mwyn cofnodi'r safle cyn ei ddinistrio gan waith cloddio'r galchfaen gan Chwarel Parc y Meirch. Mewn canlyniad mae'n un o fryngaerau mwyaf adnabyddus y gogledd i archaeolegwyr. O fewn y gaer cafwyd hyd i olion 60 o gytiau llwyfan cymharol eu maint, tebyg i'r rhai ym Moel Hiraddug a Moel Fenlli.[2] Ceir 30 o fryngaerau yng ngogledd Cymru (yr hen Glwyd). O fewn rhai o'r cytiau, ac wrth y brif fynedfa, cafwyd hyd i olion penglogau dynol.[3]
Roedd yn amgáu tua 2 hectar. Fe'i amddiffynnir gan greigiau calchfaen y bryn (safle'r chwarel heddiw) i'r gogledd a chyfres o waith amddiffynnol anferth i'r de. Ar ei hanterth, roedd yr amddiffynfeydd hyn yn cynnwys clawdd anferth gyda dau arall, llai, y tu allan iddo. Yn ei ffurf derfynol roedd gan y porth fynedfa hir o gerrig 10 medr o hyd gyda siambrau i amddiffynwyr yn ei ben mewnol. Y grêd yw bod amddiffynfeydd cyntaf y gaer wedi ei chreu gyda chlawdd o glai a atgyfnerthwyd â phren, a hyn o gwmpas 10fed ganrif C.C.. Yn dilyn llosgi'r pren ar ryw adeg, fe'i hail-adeiladwyd gyda wal cerrig sych a ffos is-law, a hyn tua'r 5ed ganrif C.C..[4]
Disgrifiwyd y fryngaer cyn ei chwalu gan Gardner, archaeolegydd fel hyn: "Cododd y clawdd mewnol enfawr, a oedd eisioes wedi'i herydu, 7 metr llawn uwchben wyneb y tir a bron i 12m uwchben llawr y ffos allanol... Mae hyn yn ei osod yn gyfartal â Maiden Castle yn Dorset, gwersyll aruthrol."[5]
Cafwyd hyd i olion nifer o gytiau tu mewn i'r muriau. Ar sail tystiolaeth y cloddio yn y cytiau hyn, sy'n cynnwys crochenwaith a darnau pres o'r 3edd a'r 4g OC, tybir fod y gaer yn dyddio o gyfnod Oes yr Haearn ac iddi gael ei defnyddio trwy gyfnod y Rhufeiniaid ac iddi barhau fel un o ganolfannau llwythol lleol y Deceangli brodorol yn y cyfnod ôl-Rufeinig. Cafwyd nifer o esgyrn ceirw yn ystod y cloddio. Credir bod y safle wedi bod mewn defnydd ers 1000 C.C., gydag un darn o bren wedi ei ddyddio o 945 ± 95 (dyddio radiocarbon).[4]
Darganfuwyd olion gweithio plwm a haearn yn y gaer. Cafwyd hyd i ddau glust bwced efydd ar ffurf pennau teirw, sydd ar gadw yn Amgueddfa Cymru, Caerdydd.
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Gwefan Coflein; adalwyd 13 Tachwedd
- ↑ The Archaeology of Clwyd (Cyngor Sir Clwyd; 1991); t.
- ↑ intarch.ac.uk; adalwyd 13 Tachwedd 2024.
- ↑ 4.0 4.1 Savory, H. N. (1971). Excavations at Dinorben, 1965-9,. Cardiff,: National Museum of Wales. ISBN 0-7200-0048-3. OCLC 447777.CS1 maint: extra punctuation (link)
- ↑ intarch.ac.uk; adalwyd 13 Tachwedd 2024.
Darllen pellach
golygu- Davies, Jeffrey L. (1977). "Roman Arrowheads from Dinorben and the 'Sagittarii' of the Roman Army". Britannia 8: 257. doi:10.2307/525899. https://www.jstor.org/stable/525899?origin=crossref.
- W. Gardner & H. N. Savory, Dinorben (1964, 1971)
- Katherine Watson, North Wales yn y gyfres Regional Archaeologies (Llundain, 1965)