Brwydr Wakefield

Brwydr Wakefield
Enghraifft o'r canlynol	brwydr
Dyddiad	30 Rhagfyr 1460
Rhan o	Rhyfeloedd y Rhosynnau
Lleoliad	Wakefield
Gwladwriaeth	Teyrnas Lloegr
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Ymladdwyd Brwydr Wakefield yn Sandal Magna ger Wakefield, yng Ngorllewin Swydd Efrog yng Ngogledd Lloegr ar 30 Rhagfyr 1460. Roedd yn un o frwydrau pwysicaf Rhyfel y Rhosynnau.^[1] Ar y naill law roedd uchelwyr Lancastraidd a oedd yn deyrngar i Harri VI, brenin Lloegr ac ar y llaw arall roedd byddin Rhisiart Plantagenet, 3ydd dug Efrog. Lladdwyd Rhisiart a chwalwyd ei fyddin.

Wakefield

St. Albans

Ludford Bridge

Mortimer's Cross

Northampton

Llundain

Harlech

Kingston upon Hull

Berwick upon Tweed

Worksop

Efrog

Calais

Coventry

Caer

Lleolir:

– Brwydr Wakefield;

– brwydrau eraill;

– mannau eraill

Cefndir

Roedd y frydr hon yn dilyn Brwydr Blore Heath, 23 Medi 1459 a Brwydr Northampton, 10 Gorffennaf 1460 pan laddwyd Siôn Talbot, ail iarll Amwythig ac un o noddwyr Guto'r Glyn.

Gyda Richard, dug Iorc yn ôl yn Lloegr yn Hydref 1460 i hawlio'r Goron unwaith eto, cytunwyd y câi Harri VI barhau'n frenin am weddill ei oes; wedi ei farwolaeth, Richard fyddai'r brenin nesaf. Tybiai llawer y byddai hyn yn dod â'r rhyfeloedd i ben; fodd bynnag, ni chytunodd y Frenhines Marged o Anjou, gan y byddai hyn yn dietifeddu ei mab, Edward o Lancastr.

Y frwydr

Hefyd yn bresennol, wrth ochr y brenin roedd ei wraig y frenhines Marged o Anjou a'u mab saith oed: Edward of Westminster, Tywysog Cymru.

Richard oedd un o uchelwyr cyfoethocaf Lloegr ac roedd ganddo diroedd ym mhobman,^[2] ac roedd yn ddisgynnydd (ar y ddwy ochr) i Edward III, a mynnai nifer o bobl dylanwadol y dylai gael ei ddyrchafu'n frenin yn lle Harri VI a oedd yn ddi-blentyn.^[3] Un o deulu Beaufort oedd ei wrthwynebydd, Somerset.

Honnodd un cofnodydd a fu'n fyw ychydig o flynyddoedd wedi'r frwydr, Gregory's Chronicle, i 2,500 o Iorciaid farw a 200 o Lancastriaid. Ond mae ffynonellau eraill yn dra gwahanol yn honni i rhwng 700 a 2,200 o Iorciaid farw. Wedi'r frwydr hon, ym mhob brwydr yn Rhyfel y Rhosynnau, fe ddaeth yn arferiad i'r fyddin lwyddiannus ddileu pob un copa walltog o'r fyddin anfuddugol, gan greu'r ysfa am ddialedd yn beth melys a chwerw.^[4]

Cyfeiriadau

↑ Hanes Cymru gan John Davies; Cyhoeddiad Penguin (1990); tud 206.
↑ Rowse, p.109
↑ Seward, p.35
↑ Hicks, Michael (2012). The Wars of the Roses. Yale University Press. t. 160.

Llyfryddiaeth

H.T. Evans, Wales and the Wars of the Roses (1915)
David Rees, The Son of Prophecy (argraffiad newydd, Rhuthun, 1997)
Rowse, A.L. (1966). Bosworth Field & the Wars of the Roses. Wordsworth Military Library. ISBN 1-85326-691-4.

[1] Hanes Cymru gan John Davies; Cyhoeddiad Penguin (1990); tud 206.

[2] Rowse, p.109

[3] Seward, p.35

[4] Hicks, Michael (2012). The Wars of the Roses. Yale University Press. t. 160.

[1]

[2]

[3]

[4]