Agrikultura
 | Kining maong panid/bahin nanginahanglang limpyohan. Palihug panindota kini kon mahimo nimo. Alang sa mga tip unsaon pagpanindot niining artikulo, basaha ang "unsaon pag-usab sa mga panid" ug ang "Manwal sa Estilo". |
- Ang Ingles nga bersiyon ning maong panid mahimo mong mahubad ngadto sa Binisayang Sinugboanon.
Ang agrikultura (nga naglakip sa panguma) mao ang arte ug siyensya sa pagprodyus og pagkaon ug uban pang mga produkto pinaagi sa sistematikong pagpatubo sa mga tanom ug pagpamuhi og hayopan.
Ang pulong "agrikultura" misulod sa pinulongang Sinugboanon pinaagi sa Kinatsilang "agricultura". Ang agri gikan sa Linatin nga ager ("usa ka uma"), ug ang kultura gikan sa Linatin nga cultura ("pagpatubo" kun "kultibasyon").
Sa aktuwal nga paggamit, ang agrikultura nagpasabot sa mga aktibidad nga gikinahanglan alang sa produksiyon sa pagkaon ug mga materyal, lakip na ang tanang paagi sa pagpadako og hayopan.
Ang padayong pag-ugmad sa mga paagi sa panguma maoy usa sa mga yawe sa espesyalisasyon sa trabaho sa tawo. Daghan niining maong mga trabaho dili direktang may kalabotan sa panguma (pananglitan ang mga sayantista, imbentor, ug mga enhinyero).
Sa banabana sa tuig 2002, 42% sa tibuok populasyon sa kalibotan anaa sa panguma, apan kini naghatag lamag 4.4% (2005 nga banabana) sa gross world product (sumatotal sa tanang gross domestic product).[1] Archived 2007-05-09 at the Wayback Machine
Heneral
[usba | usba ang wikitext]Ang agrikultura mahimong ginagmay lamang (pananglitan, usa ka pamilya magtikad sa yuta alang sa kaugalingong panginahanglan) o dinagko (pananglitan, mga asyenda, manokan ug baboyan).
Nagkaanam na usab kadako ang porsiyento ning maong mga espesyalisasyon sa agrikultura:
- pagpananom og bulak
- pagprodyus og abono
- pagprodyus og mga industriyal nga kemikal (tayubong, etanol, kamay, alkool ug plastik)
- pagpananom og gapas
- produksiyon sa sugnod (pananglitan metano gikan sa bayomas, bayodisel)
- mga droga (legal man kun ilegal): tabako, mariwana, opyo, kokaina
Kaagi
[usba | usba ang wikitext]- Palihog ihubad ang Ingles nga bersiyon ning maong seksiyon.
- Levant
- Edad sa Bronse
- Sumer
- Ehipto
- Agrikultura sa Nile
Agrikultura panahon sa Tungatungang Edad
[usba | usba ang wikitext]- Muslims
- patubig (irigasyon)
- Columbian Exchange
Mga abot
[usba | usba ang wikitext]Produksiyon sa tuig 2004
[usba | usba ang wikitext]| Seryal | 2,264 | |
| Utanon ug melon | align="right
" | 866 | |
| Mga lagutmon | align="right" | 715 |
| Gatas | 619 | |
| Prutas | 503 | |
| Karne | 259 | |
| Oil crops | align="right
" | 133 | |
| [[Isda] (banabana sa 2001) | align="right" | 130 |
| Itlog |
63 | |
| Pulse (klase sa legume) | align="right" | 60 |
| Fiber crop | align="right
" | 30 | |
| Gibasehan: [[UN Food & Agriculture Organisation]] (FAO)[2] Archived 2006-06-19 at the Wayback Machine | ||
| Tubo | 1,324 |
| Mais | 721 |
| Trigo | 627 |
| Humay | 605 |
| Patatas | 328 |
| Sugar beet | 249 |
| Soya | 204 |
| Prutas sa oil palm | 162 |
| Barley | 154 |
| Tamatis | 120 |
| Source: UN Food & Agriculture Organisation (FAO)[3] Archived 2006-06-19 at the Wayback Machine | |
Mga problema sa kalikopan
[usba | usba ang wikitext]- Taas nga lebel sa nitroheno ug posporus sa mga sapa ug lanaw.
- Makadaot nga epekto sa herbisidyo, fungicide, insecticides, ug ubang biocide.
- Kombersiyon sa natural nga ekosistema ngadto sa mga uma.
- Pagkahurot sa ubang klase sa tanom ug mananap.
- Erosyon sa yuta.
- Pagkahurot sa mga mineral sa yuta.
- Ang amonya ug amonyum gikan sa hugaw sa hayop nakakontribyut sa polusyon sa hangin.
- Mga sagbot.
- Baho gikan sa hugaw.
- Pakhaminong asinon sa yuta (salination).
May ubang molakip sa nanghitabong kalibotanong pagpanginit.
Palisiya
[usba | usba ang wikitext]Mga rebolusyon agrikultural
[usba | usba ang wikitext]Mga paagi
[usba | usba ang wikitext]- pag-usab-usab sa pananom (crop rotation)
- paghimo og kompost
- abono
- pag-ani
- patubig (irigasyon)
Mga pakisayran
[usba | usba ang wikitext]Artz, F. B, (1980), ‘The Mind of the Middle Ages’; Third edition revised; The University of Chicago Press
Bolens, L. (1997), `Agriculture’ in Encyclopaedia of the history of Science, technology, and Medicine in Non Western Cultures, Editor: Helaine Selin; Kluwer Academic Publishers. Dordrecht/Boston/London, pp 20-2
Collinson, M. (editor): A History of Farming Systems Research. CABI Publishing, 2000. ISBN 0-85199-405-9
Crosby, Alfred W.: The Columbian Exchange : Biological and Cultural Consequences of 1492. Praeger Publishers, 2003 (30th Anniversary Edition). ISBN 0-275-98073-1
Davis, Donald R., and Hugh D. Riordan (2004) Changes in USDA Food Composition Data for 43 Garden Crops, 1950 to 1999. Journal of the American College of Nutrition, Vol. 23, No. 6, 669-682.
Friedland, William H. and Amy Barton (1975) Destalking the Wily Tomato: A Case Study of Social Consequences in California Agricultural Research. Univ. California at Sta. Cruz, Research Monograph 15.
Watson, A.M (1974), ‘The Arab agricultural revolution and its diffusion’, in The Journal of Economic History, 34.
Watson, A.M (1983), ‘ Agricultural Innovation in the Early Islamic World’, Cambridge University Press
Wells, Spencer: The Journey of Man : A Genetic Odyssey. Princeton University Press, 2003. ISBN 0-691-11532-X
Wickens, G.M.(1976), ‘What the West borrowed from the Middle east’, in Introduction to Islamic Civilisation, edited by R.M. Savory, Cambridge University Press, Cambridge
Tan-awa usab
[usba | usba ang wikitext]Mga sumpay sa gawas
[usba | usba ang wikitext]- www.fao.org — Food and Agriculture Organization of the United Nations World Agricultural Information Centre
- www.fao.org Archived 2008-05-09 at the Wayback Machine — Ang UN Statistical Databases
- www.fao.org/faostat — Ang FAOSTAT Statistical Databases
- www.fao.org/es/ess — Ang FAO Statistics Division
- FAO Agriculture Department Archived 2011-08-01 at the Wayback Machine ug ang State of Food and Agriculture 2003-2004
- GM Crops in Agriculture – sumarya sa FAO report sa taas alang sa mga dili espesyalista, gikan sa GreenFacts.
- Agriculture: Demon Engine of Civilization by John Zerzan
- Agriculture Network Information Center
- Food Security and Ag-Biotech News Archived 2006-06-15 at the Wayback Machine