Smak

Grupa Smak je jugoslavenska i srbijanska rock grupa, koja je vrhunac svoje popularnosti dostigla 1970-ih. U to vrijeme bila je jedna od najznačajnijih muzičkih sastava jugoslavenske rock scene, predvođena Radomirom Mihailovićem Točkom koji je bio jedan od najutjecajnijih rock gitarista u bivšoj Jugoslaviji. Instrumentalna pjesma "Ulazak u harem", koja je bila nadahnuta jugoslavenskom narodnom muzikom bila je izdata kao hit-singl 1975. godine, a Točak se tada predstavio kao jedan od gitarskih heroja bivše jugoslavenske muzičke scene 1970-ih. Muzički albumi "Crna dama" i "Stranice našeg vremena" su bili visoko proslavljeni među ljubiteljima progresivne rock muzike u tadašnjoj Jugoslaviji, a čak su objavljeni i na engleskom jeziku za zapadno tržište. Smak je bio proslavljen po virtuoznom sviranju njihovog gitariste u stilu Jimi Hendrixa i Jimi Pagea, uz zanimljivu i uspješnu mješavinu hard rocka, progresivnog rock-a, jazz-a sa snažnim utjecajem blues-a. Grupa Smak je uz nekoliko razilaženja, te ponovnog objedinjavanja bila muzički aktivna od 1971. do 2015. godine.

Spomenik grupi Smak u Kragujevcu, otkriven 2023

Biografija i muzičko stvaralaštvo

Rana karijera (1971-1975)

Grupa je osnovana decembra 1971. godine u Kragujevcu u sastavu: Radomir Mihailović Točak (gitara), Slobodan Stojanović Kepa (bubnjevi), Zoran Milanović (bas gitara), pjevač Slobodan Kominac i orguljaš Miša Nikolić. Grupa Smak je dobila ime po dramskom kolažu pod nazivom "Smak", posvećen strijeljanju đaka u Drugom svjetskom ratu koji se u to vrijeme izvodio u Kragujevcu. U početku njihove muzičke karijere najčešće su nastupali po Šumadiji, svirajući svjetske rock hitove na igrankama. Ljeto 1972. godine Smak provodi svirajući koncerte u Herceg Novom, a po povratku nastavljaju da nastupaju po Srbiji. Aprila 1973. godine na Gitarijadi u Požarevcu dijele prvo mesto sa lokalnom grupom Dijamanti, koja je ujedno i organizovala to takmičenje. U ljeto iste godine pobjeđuju na Festivalu pop muzike u banatskom selu Sanad. Krajem 1973. godine u grupu dolazi novi pjevač Boris Aranđelović, koji je prije toga prošao na audiciji kod grupe Smak, zahvaljujući svom visokom tenoru, kada je uspješno otpjevao poznatu pjesmu "Child In Time" britanske rock grupe Deep Purple. Period od nastanka do 1973. godine proveli su u aktivnom komponiranju vlastitih pjesama. Tada Točak pravi serijal od 22 instrumentalna muzička djela, od "Biska 2" do "Biska 23", a pjesme su posvećene njegovom prijatelju Biski iz Čačka. U tim pjesmama postavljaju osnovu svog zvuka, svirajući progresivni rock sa blues i jazz elementima. Prva prava prilika da se muzički predstave ukazala se u Beogradu 10. novembra 1974. godine povodom godišnjice nastanka emisije "Veče uz radio." Tada su nastupili u Domu sindikata zajedno sa Bijelim dugmetom, Pop mašinom i drugim grupama. Nekoliko dana kasnije trijumfuju na samostalnom koncertu na beogradskom Filološkom fakultetu. Tada prvi put sa njima kao gost nastupa orguljaš Laza Ristovski iz Kraljeva, a redovan član grupe Smak postaje u januaru 1975. godine.

Proboj na muzičkoj sceni i komercijalni uspjeh (1975-1978)

Krajem januara 1975. godine Smak svira sa mađarskom rock grupom Omega u Domu sindikata. U februaru iste godine nastupaju na rock večeri Opatijskog festivala. Polovinom marta sviraju kao predgrupa na koncertu britanske rock grupe Deep Purple u Beogradu. Nakon toga nastupaju u Zagrebu na smotri najboljih rock gitarista pod nazivom Kongres rock majstora, što ih je uzdiglo u status kult rock grupe zajedno sa njihovim gitaristom Radomirom Mihajlovićem Točkom. Ovo potvrđuje i njihova uspješna koncertna turneja i tronedjeljni nastupi po Istočnoj Nemačkoj aprila 1976. godine. Nakon ove turneje su objavili maksi singl sa tada veoma popularnom pjesmom Satelit. U junu mjesecu iste godine imaju veoma uspješan koncertni nastup na BOOM festivalu u Beogradu. Promocija maksi singla "Satelit" organizovana je od strane RTV LJubljana u julu 1976. godine, gdje je bilo pozvano dvadesetak novinara na let od Beograda do New York Citya, pa je ploča improvizovanom svirkom predstavljena u avionu. Grupa Smak boravi u SAD-a sedmicu dana, a nakon povratka u Jugoslaviju u oktobru iste godine objavljuju singl ploču sa pjesmama "Ljudi nije fer" i "El du-mo". Tim povodom na jugoslavenskoj televiziji prikazuje se jednočasovni dokumentarni film snimljen u New York City-u. U to vrijeme Laza Ristovski prelazi u u Bijelo dugme, a novembra 1976. godine novi član grup Smak postaje klavijaturista Miki Petkovski iz Skoplja. U proljeće 1977 godine u Londonu snimaju ambiciozan album pod nazivom Crna dama. Album je opremljen luksuznim omotom Dragana S. Stefanovića, dok je produkciju uradio Martin Levan. Muzički kritičari su dali dobru ocjenu albumu Crna dama, a jedina primjedba je bila upućena slabom kvalitetu tekstova u pjesmama. Zatim polaze na veliku muzičku turneju, na kojoj sviraju u prepunoj koncertnoj dvorani Pionir u Beogradu, nastupaju na novosadskom BOOM festivalu, a album dostiže zlatan tiraž. Na osnovu te ploče, potpisali su ugovor sa njemačkom izdavačkom kućom Bellaphon Records, koja je za evropsko tržište objavila album pod nazivom "Black Lady" sa tekstovima na engleskom jeziku. U godišnjoj anketi najvažnijeg jugoslavenskog rock magazina Džuboks dobijaju priznanja: kao grupa godine, za najbolji album, singl ploču, omot ploče, a i muzičari iz grupe Smak su pojedinačno osvojili prva mjesta. Januara 1978 godine nastupaju na Midem festivalu u Cannesu, a album "Crna dama" otkupljuju američka izdavačka kuća Fantasy Records i španski ogranak izdavačke kuće RCA. U maju iste godine gostuju na međunarodnom festivalu rock muzike u poljskom gradu Poznanju, a nakon toga sa engleskim ton majstorima u beogradskom Studiju V snimili su maksi singl sa pjesmama "Nevidljive terazije" i "Hitopadeza".

Grupa je tokom narednih godina njegovala sopstveni stil ne obazirući se mnogo na kasnije promjene u svijetu muzike koje su bile popularne kod publike. Kompozicije su bile satkane od motiva koji su se ciklično ponavljali i nadovezivali tako da je njihov aranžmanski oblik bio avangardan. Pjevačke linije su bile tretirane kao ravnopravan dio instrumentarija, a njihov pjevač Boris Aranđelović često je koristio falsetto način pjevanja u visokom registru, što je zajedno dovodilo do toga da tekst često nije bio razumljiv. Zbog toga se sticao utisak da se njegovo pjevanje koristilo više kao muzički instrument nego kao pjevanje. S druge strane, to je dodatno pojačavalo interes ljubitelja ove grupe za samu njihovu muziku, tako da je Smak ubrzo stekao status kultne grupe. Zbog odsluženja obaveznog vojnog roka u JNA iz grupe Smak odlazi Miki Petkovski, a na mjesto klavijaturiste dolazi Tibor Levaj koji je tada svirao u orkestru RTV Novi Sad.

Muzička karijera od 1978-1981

Godine 1978. grupa Smak je počela pisati materijal za novi album, te su ubrzo otputovali u engleski grad Chipping Norton blizu Oksforda. U tamošnjem lokalnom zamku članovi grupe su instalirali svoj muzički studio i započeli snimanje svog trećeg studijskog albuma. Snimili su progresivni rok album pod nazivom Stranice našeg vremena, kojeg je grupa Smak producirala sa producentom Barry Hammondom. Radomir Mihajlović Točak se predstavio sa muzikom i dijelom tekstova na ovom albumu. Kao gost muzičar pojavljuje se bubnjar David Moss, a na ovom albumu se nalazi i pjesma Ulazak u harem. Stranice našeg vremena je izdala njemačka izdavačka kuća Bellaphon za zapadno tržište, a PGP RTB za jugoslavensko tržište. Nakon izlaska albuma, Tibor Levaj je napustio grupu, a uskoro za njim to isto čini i Radomir Mihailović Točak, nezadovoljan prigovorom članova grupe Smak zbog njegovog neuspješnog pisanja tekstova. Smak je nastavio sa koncertnim nastupima sa bivšim gitaristom grupe Mirni Ljudi Srđanom Miodragovićem, kao i bivšim članovima grupe Time Dadom Topićem i Chrisom Nicholsom. Početkom 1979. godine, Radomir Mihajlović Točak i Laza Ristovski se vraćaju u grupu, nakon čega Smak snima maksi singl ploču sa pjesmama "Na Balkanu" i "Gore dole", na tekstove Marine Tucaković. U to vrijeme sporazumno prekidaju ugovor sa njemačkom izdavačkom kućom Bellaphon nezadovoljni njihovim propagandnim radom na evropskim izdanjima ploča grupe Smak. Bellaphon je također bio nezadovoljan, jer su očekivali da će Smak postići veći uspjeh i prihvatiti planirane koncertne turneje.

U produkciji Dade Topića 1980. godine grupa snima ploču Rock Cirkus. Ovaj muzički album je bio snimljen u hard rock maniru, na kojem je trebalo da se ostvari kompromisno viđenje muzike svih članova grupe. Sviračku vještinu iz njihove ranije faze u karijeri pokazuju u pjesmama: "Instrumental Baby", "Hirošima" i "Ogledalo". Ploča izlazi u vreme smrti Josipa Broza Tita, tako da koncertne promocije gotovo i da nije bilo. U junu 1981. godine članovi grupe Smak odlučuju da prestanu sa radom. Na Kalemegdanu u Rockoteci drže oproštajni koncert na kojem je prisustvovalo oko 6 000 slušalaca. Na koncertu su izveli dio muzičkog materijala sa tada tek snimljenog albuma "Zašto ne volim sneg", a u pjesmi "Na Balkanu" pridružio im se Dado Topić. Grupa Smak prestaje sa radom septembra 1981. godine, a članovi grupe se posvećuju samostalnim muzičkim projektima.

Ponovno okupljanje 1986. pa do danas

Polovinom oktobra 1986. dolazi do ponovnog okupljanja starih članova grupe Smak, ali bez Laze Ristovskog koji je odbio da im se pridruži. U početku su vježbali u prostorijama Univerziteta u Kragujevcu. Nakon nekog vremena objavili su novi album pod nazivom Smak86., koji nije dobio dobre ocjene od strane muzičkih kritičara. Osim starih članova grupe Smak, na snimanju su kao gosti učestvovali Miša Komnenić i Vlada Nikodijević. Nakon toga krenuli su na kraću koncertnu turneju, da bi se ubrzo zatim ponovo sporazumno razišli. Međutim, povremeno održavaju tradiciju da u maju mjesecu sviraju na ponoćnim koncertima u Kragujevcu. Radomir Mihailović je 1987. godine osnovao svoj R.M. Točak band, sa Lolom Andrejićem na bas gitari i Davidom Mossom na bubnjevima, sa kojim se pojavio na koncertu Legende YU Rocka, održanog 22. maja 1987. godine. Koncert je bio organizovan od strane Radio 101 u zagrebačkom Domu Sportova. Nakon njihovog tradicionalnog koncerta u kragujevcu 1990., već naredne godine u maju mjesecu se ponovo okupljaju zajedno sa Borisom Aranđelovićem i Lazom Ristovskim kada su ponovo svirali na istom mjestu. Ubrzo nakon toga, slijedila su 2 koncerta u beogradskom Sava Centru poslije 6 godina odsustva. Muzički materijal sa ovih koncerata snimljen je na uživo albumu pod nazivom OdLIVEno. Godine 1991. objavljuju album Smak: Perspektiva na kojem se nalaze neke od njihovih najznačajnijih pjesama, a malo kasnije i ponovno izdanje albuma na engleskom jeziku The Pages Of Our Time. Nakon beogradskih koncertnih nastupa, članovi grupe Smak su održali sastanak u Kragujevcu, gdje su odlučili da nastave raditi i počeli da planiraju puni povratak na muzičku scenu sa novim albumom. Nakon toga, njihov pjevač Boris Aranđelović odlazi u Amsterdam gdje će ostati da živi za stalno i samo povremeno će dolaziti u Kragujevac da nastupa na godišnjim koncertima grupe Smak. Basista Zoran Milanović i klavijaturista Laza Ristovski nisu se pojavljivali na zakazanim vježbama pred koncertne nastupe, te zbog toga nije bilo očekivanog povratka ove grupe na koncertnu scenu. Godine 1993. Radomir Mihajlović Točak zajedno sa svojom grupom TEK snima muziku za film "Vizantijsko plavo", reditelja Dragana Marinkovića. Osim njegovih pjesama, na albumu se nalazi i nekoliko obrada narodnih melodija među kojima i Zajdi zajdi.

Od 1994. u grupi Smak se mijenja koncept postave grupe uslovljenog djelimičnim ili potpunim povlačenjem pojedinih članova sa muzičke scene. Tako umjesto klavijatura u zvuku ove grupe učestvuje još jedna gitara koju je svirao Milan Milosavljević, a iste godine pridodan je još jedan komplet bubnjeva koje je svirao Dejan Stojanović - Kepa mlađi sin prvog bubnjara grupe Smak. Na basu se pojavljuju Vlada Samardžić, a nakon njega Slobodan Marković, a pjevač je bio Dejan Najdanović. U ovoj postavi grupa Smak snima CD pod nazivom Bioskop Fox koji je producirao Točak. On je bio i autor muzike za svih četrnaest pjesama, a napisao je dio tekstova za pjesme na ovom albumu. Po objavljivanju ploče grupa svira seriju koncerata, prvo u Čačku 9. septembra 1995., a zatim slijedi nekoliko nastupa u Kragujevcu. Ovim nastupima članovi grupe Smak nisu ostvarili očekivani uspjeh zbog malog broja posjetilaca na njihovim koncertima. Tokom 1996. godine RTV Slovenija objavljavljuje njihov kompilacijski album pod nazivom The Best of Smak, a u proljeće naredne godine sviraju koncertnu turneju po Sloveniji. U maju iste godine, u kino dvorani Šumadija, grupa Smak je eksperimentalno izvela cijeli koncert bez publike, a snimak koncerta objavljen je na duplom uživo albumu Live Without Audience, na kojem su odsvirali 22 pjesme iz raznih perioda njihove karijere. Godine 1998. u knjizi koju su uredili Duško Antonić i Danilo Štrbac pod nazivom YU 100: Najbolji albumi jugoslovenske rok i pop muzike, album Crna dama pojavio se na 40. mjestu, a grupa Smak na 63. mjestu. Inovativni pristup muzici je i dalje bio prisutan. Kompozitor muzike grupe Smak u to vrijeme je bio Radomir Mihailović Točak. On je istrajavao na originalnosti u pogledu dizajniranja muzičkih ideja koje su bile postavljene na osnovici koju su sačinjavale dvije gitare i poliritmički odnos dva bubnja koji su im parirali. Godine 1999. grupa Smak objavljuje album Egregor u izdanju PGP RTS. Na njemu se nalaze pjesme poput: 5. maj posvećena britanskoj rock grupi Led Zeppelin, te muzička tema SOS sa izvodom iz govora Josipa Broza Tita iz 1948 i isječci pjevanja starije generacije narodnih pjevača Vuka Šeherović i Mijat Mijatović. Nakon koncerta grupe Smak u kragujevačkom muzičkom klubu Le Cinema 3. marta 2000. objavljen je njihov koncertni album Live - Le Cinema Club. Naredne godine u izdanju PGP RTS objavljen je njihov kompilacijski album Istorija sa pjesmama ove grupe iz svih perioda njihovog muzičkog djelovanja. Godine 2002. dolazi do prestanka rada grupe Smak, a nakon 8 godina prekida ponovo počinju sa aktivnim muzičkim djelovanjem. Osim starih članova na gitari i bubnjevima, grupi se pridružuju novi članovi: Milan Milosavljević (gitara), Miloš Petrović (bas gitara), Dejan Najdanović (pjevanje), Dejan "Kepa Junior" Stojanović (bubnjevi). Tokom ljeta i jeseni 2010. snimili su 4 pjesme: Delfin, Ispiranje, Rapsodija o lepom i instrumentalnu verziju pjesme Cigansko srce. Ove pjesme su bile premijerno izvedene na zvaničnom You Tube kanalu grupe Smak, a kasnije objavljene i na njihovom Extended Play albumu pod nazivom Delfin. 29. decembra 2012. grupa Smak nastupa pred 18. 000 slušatelja u Štark areni (Beogradska arena), a koncert je bio dobro propraćen u srbijanskim medijima. 23. juna 2013. slijedi koncert na ljetnom festivalu Arsenal Fest u Kragujevcu, njihovom prvom koncertnom nastupu pred njihovom publikom nakon 1997. godine. Godine 2014. za njihov zvanični You Tube kanal ponovno snimaju pjesmu iz 1978. pod nazivom Nebo je samo drum bez dna. 20. juna 2015. sviraju koncert na beogradskom Ušće parku pred 20. 000 slušatelja, a na kojem je svoj posljednji koncertni nastup imao njihov stari pjevač Boris Aranđelović.

Diskografija

Albumi

Smak (1975)
Crna dama (1977)
Stranice našeg vremena (1978)
Rock cirkus (1980)
Zašto ne volim sneg (1981)
Smak '86. (1986)
Bioskop Fox (1995)
Egregor (1999)

Singlovi

Živim ja / Biska 16 (PGP RTB 1974.)
Ulazak u harem / Sto ptica (Suzy 1975.)
Ulazak u harem / Epitaf (RTV LJubljana 1975.)
Ljudi nije fer / El dumo (RTV LJubljana 1976.)
Satelit / Šumadijski bluz / Čoveče ti si mlad / Slikar sa Pikadilija (RTV LJubljana 1976. maksi singl)
Crna dama / Plava pesma (PGP RTB 1977.)
Alo / Daire (PGP RTB 1977.)
Nevidljive terazije / Hitopadeza (PGP RTB 1978.)
Na Balkanu / Gore dole (PGP RTB 1979.)
Rok cirkus / Hirošima (PGP RTB 1980.)

Kompilacije, uživo albumi

Plava pesma - Best of (RTV LJubljana 1977. kompilacija)
Smak retrospektiva (PGP RTB 1992. kompilacija)
OdLIVEno (Sorabia disk 1992. kaseta)
The Best Of Smak (RTV S 1996. kompilacija)
Live without audience (1997. dupli koncertni CD)
Istorija (PGP RTS 2000.)
3. mart 2000. Kragujevac, klub "La Cinema" (2000.)

Literatura

Petar Janjatović: EX YU ROCK enciklopedija 1960-2006, ISBN 978-86-905317-1-4
Jakovljević, Mirko. Nevidljive terazije Slobodana Stojanovića Kepe. ISBN 86-83525-67-8.

Vanjski linkovi

Portal SFRJ