Narodna skupština Bosne i Hercegovine

Narodna skupština Narodne Republike Bosne i Hercegovine bila je najviše zakonodavno tijelo Federalne Države Bosne i Hercegovine (kasnije Narodne Republike Bosne i Hercegovine) ustanovljeno na Trećem zasjedanju ZAVNOBiH-a 26. aprila 1945. u Sarajevu. Sastojala se od dva doma (vijeća): Republičko vijeće sa 114 poslanika i Vijeće proizvođača sa 82 poslanika.

Narodna skupština Narodne Republike Bosne i Hercegovine
Spisak saziva
Grb NR Bosne i Hercegovine
Vrsta
Vrsta	Dvodomni sistem
Domovi	Republičko vijeće Vijeće proizvođača
Ograničenje mandata	4 godine
Historija
Osnovano	26. april 1945. (Treće zasjedanje ZAVNOBiH-a)
Raspušteno	10. april 1963.
Prethodnik	ZAVNOBiH
Sljedbenik	Skupština SR BiH
Početak saziva	26. april 1945.
Vodstvo
Predsjednik Prezidijuma Narodne skupštine	Vojislav Kecmanović (1943-1946) Đuro Pucar (1946-1948) Vlado Šegrt (1948-1953), KPJ
Predsjednik Narodne skupštine	Đuro Pucar (1953-1963), KPJ
Struktura
Pol. grupe – Republičko vijeće	NFJ: 114
Pol. grupe – Vijeće proizvođača	NFJ: 82
Izbori
Posljednji opći izbori	23. mart 1958.
Mjesto zasjedanja
Zgrada Skupštine, Sarajevo

Narodna skupština Bosne i Hercegovine naslijedila je ZAVNOBiH na Trećem zasjedanju održanom od 26. do 28. aprila 1945. Treće zasijedanje ZAVNOBiH-a bilo je ujedno i prva sjednica Narodne skupštine BiH gdje je, između ostalog, uspostavljena državna i predstavnička vlast u Bosni i Hercegovini.

Dana 10. aprila 1963. usvojen je Ustav Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine gdje je Narodna Republika Bosna i Hercegovina preimenovana u Socijalističku Republiku Bosnu i Hercegovinu čime službeno Narodnu skupštinu NR BiH naslijeđuje Skupština Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine.

Historija

Uvod

Glavni članci: Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije, Bosna i Hercegovina tokom Drugog svjetskog rata, Bosna i Hercegovina u Narodnooslobodilačkoj borbi, AVNOJ i ZAVNOBiH

Na Trećem zasjedanju ZAVNOBiH-a, održanom od 26. do 28. aprila 1945. u oslobođenom Sarajevu, kojem je od 176 prisustvovalo 155 članova, donesena je Odluka o izmjenama i dopunama Odluke o konstituiranju Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine u najviše zakonodavno i izvršno narodno predstavničko tijelo Federalne Države Bosne i Hercegovine, donesene 1. jula 1944, kojom se ZAVNOBiH konstituirao u Narodnu skupštinu Bosne i Hercegovine (NS BiH), a njegovo Predsjedništvo u Predsjedništvo Narodne skupštine Bosne i Hercegovine. To je značilo nastavak izgradnje vlasti poslije Drugog svjetskog rata pa su narodnooslobodilački odbori i skupštine, od mjesnih do oblasnih, promijenili naziv u narodne odbore i narodne skupštine mjesta, općina, srezova, okruga i oblasti, u zavisnosti od administrativno-teritorijalne podjele Bosne i Hercegovine. Usvajanjem ove odluke daljnji rad Trećeg zasjedanja ZAVNOBiH-a predstavljao je početak rada prve sjednice Narodne skupštine Bosne i Hercegovine. Svi vijećnici koji su imali vijećničko punomoćje za Treće zasjedanje ZAVNOBiH-a postali su prvi narodni poslanici Narodne skupštine, a zbog nemogućnosti izbora kooptirana su još 44 poslanika. Na osnovu toga, prvi saziv Narodne skupštine BiH imao je 220 narodnih poslanika, a Predsjedništvo Narodne skupštine brojalo je 25 članova. Za predsjednika skupštine imenovan je Vojislav Kecmanović, a za potpredsjednike Avdo Humo, Jakov Grgurić i Đuro Pucar.

Predsjedništvo, povremeno nazivano i Prezidij ili Prezidijum, taj naziv zvanično dobija tek u prvom Ustavu Narodne Republike Bosne i Hercegovine. Nakon formiranja Privremene vlade Demokratske Federativne Jugoslavije 7. marta 1945. stvorene su pretpostavke za formiranje i bosanskohercegovačke vlade. Na Trećem zasjedanju ZAVNOBiH-a donesen je i Zakon o Narodnoj vladi Bosne i Hercegovine, kao vrhovnom izvršnom organu državne vlasti u Bosni i Hercegovini. Narodna vlada bila je odgovorna Narodnoj skupštini koja je mandat za sastav prve vlade jednoglasno povjerila Rodoljubu Čolakoviću.

Narodna skupština izmijenila je Odluku ZAVNOBiH-a o stvaranju zakonodavnog odbora, od 1. jula 1944, donošenjem Zakona o izmjeni njenog člana 2., u kojem je odredila da Zakonodavni odbor čini predsjednik i deset članova koje je iz svog sastava birala Narodna skupština Bosne i Hercegovine. Prema tome, Trećim zasjedanjem ZAVNOBiH-a, odnosno istovremeno i prvim zasjedanjem Narodne skupštine Bosne i Hercegovine uspostavljena je državna i predstavnička vlast u Bosni i Hercegovini. Narodna vlada Bosne i Hercegovine donijela je ubrzo, 2. maja 1945, Deklaraciju sa programskom orijentacijom u vezi sa pitanjima značajnim za mirnodopski razvoj.

Izgradnja državne organizacije

Sljedeći korak u izgradnji jugoslavenske, a time i bosanskohercegovačke državne organizacije bilo je Treće zasjedanje AVNOJ-a 10. augusta 1945, koje se transformiralo u Privremenu narodnu skupštinu Jugoslavije. Federalnom ustrojstvu nove države najbolje je odgovarao dvodomni sistem, pa je skupština odlučila da Ustavotvorna skupština ima dva doma: Saveznu skupštinu i Skupštinu naroda.

Da bi se potvrdile sve do tada donesene odluke, Ustavotvorna skupština Jugoslavije organizovala je izbore za 11. novembar 1945. Izborni zakon omogućavao je aktivno i pasivno biračko pravo kao opće i jednako pravo glasa svim građanima Jugoslavije sa navršenih 18 godina života, bez obzira na spol, rasu, vjeroispovijest, obrazovanje i mjesto stanovanja. Međutim, široko postavljeno izborno pravo ograničeno je Zakonom o biračkim spiskovima kojim su brisani svi oni koji su se kompromitirali u odnosu na narodnooslobodilačku borbu i njene principe organiziranja revolucionarnog tipa vlasti. Na izborima su se pojavile dvije kutije. U jednu kutiju ubacivali su se glasovi za glavnu listu Narodnog fronta Jugoslavije čiji je nosilac bio Josip Broz Tito, koja je dobila 90,48% glasova birača, a druga je bila kutija bez liste sa 9,52% glasova. To su bili rezultati za Saveznu skupštinu, a slični rezultati bili su i za Skupštinu naroda. Od tog dana uvedena je jednopartijska komunistička vladavina koja je na vlasti ostala do prvih višestranačkih izbora 1990.

Narodna skupština Bosne i Hercegovine, koja je proizašla iz ZAVNOBiH-a, obavljala je zadatke učvršćivanja nove narodne vlasti, obnove zemlje i pripremanja uslova za izbor i saziv Ustavotvorne skupštine koja je, u skladu sa zakonodavstvom nove Jugoslavije, trebalo da donese novi ustav Bosne i Hercegovine. Poslanici za jednodomnu Ustavotvornu skupštinu birani su prema odredbama Zakona o izboru narodnih poslanika za Ustavotvornu skupštinu Narodne Republike Bosne i Hercegovine. Organizacija izbora bila je povjerena Zemaljskoj izbornoj komisiji Bosne i Hercegovine, a izbori su održani 13. oktobra 1946.

Na osnovu broja bosanskohercegovačkog stanovništva, prema popisu iz 1931, Zemaljska izborna komisija utvrdila je da se na svakih 15.000 stanovnika bira po jedan poslanik, prema tadašnjoj administrativno-teritorijalnoj podjeli na sedam okruga i posebno za grad Sarajevo. Na izborima se moglo glasati samo za jednu listu Narodnog fronta, mada je postojala i druga kutija, poznatija kao "ćorava", koja nije imala istaknutu listu. Glasalo je 82,21% upisanih birača, a apstiniralo 17,79%. Savezni i federalni zakoni o biračkim spiskovima naznačili su određene kategorije stanovništva koje su brisane iz biračkih spiskova.

Ustavotvorna skupština Bosne i Hercegovine sazvana je za 11. novembar 1946. Među prvim poslovima koje je uradila bilo je potvrđivanje svih akata koje su donijeli ZAVNOBiH i njegovo Predsjedništvo i Narodna skupština Bosne i Hercegovine i njeno Predsjedništvo. Ustavotvorna skupština je 31. decembra 1946. usvojila i svečano proglasila Ustav Narodne Republike Bosne i Hercegovine, a nakon toga nastavila je raditi pod imenom Narodna skupština Narodne Republike Bosne i Hercegovine. Tim činom zaokružena je izgradnja svih institucija potrebnih za funkcioniranje jedne od šest federalnih jedinica u Federativnoj Narodnoj Republici Jugoslaviji. U četvorogodišnjem mandatu Narodna skupština Narodne Republike BiH održala je osam redovnih i četiri vanredna zasjedanja. U periodu administrativnog socijalizma do 1950. uspostavljen je politički sistem, započeta obnova zemlje, usvojen prvi petogodišnji plan, odgovoreno je na sovjetski hegemonizam i čvrsto kontroliran ukupan društveni život. U tim burnim političkim događajima predsjednik Prezidija Narodne skupštine Bosne i Hercegovine, od novembra 1946. do septembra 1948., bio je Đuro Pucar, a u narednom periodu, do decembra 1953, tu funkciju obavljao je Vlado Šegrt.

Ustavne reforme

Nova faza u razvoju jugoslavenskog i bosanskohercegovačkog političkog sistema počela je usvajanjem Osnovnog zakona o upravljanju državnim privrednim preduzećima i višim privrednim udruženjima od strane radnih kolektiva, od 27. juna 1950. To je bio početak radničkog samoupravljanja, kao novog oblika upravljanja u društveno-ekonomskom i političkom sistemu, koji je svoj ustavni oblik dobio ustavnom reformom 1953. U skladu sa saveznim zakonima, donesen je Ustavni zakon o osnovama društvenog i političkog uređenja Narodne Republike Bosne i Hercegovine i republičkim organima vlasti. Pošto je promijenio ustavnopravni sistem Narodne Republike Bosne i Hercegovine u odnosu na prvi ustav, za njega se može reći da je novi.

Izbori za drugi poslanički saziv Narodne skupštine Narodne Republike Bosne i Hercegovine održani su 3. decembra 1950, prema Zakonu o izboru narodnih poslanika za Narodnu skupštinu Narodne Republike Bosne i Hercegovine. U odnosu na prethodni zakon, jedan narodni poslanik birao se na 10.000 stanovnika prema popisu stanovništva od 15. marta 1948, uz procjenu priraštaja do 1950. Ukupno je trebalo izabrati 270 poslanika po oblastima i za grad Sarajevo, prema tada važećoj administrativno-teritorijalnoj podjeli. Najveći broj poslanika biran je u Tuzlanskoj oblasti (81), zatim u Banjalučkoj (79), Sarajevskoj (57), Mostarskoj (41) i za grad Sarajevo 12 poslanika. Osim službene liste, Zakonom se propisivalo i daljnje postojanje "ćorave kutije", odnosno one druge, bez liste. Uvedena je novina u vezi s utvrđivanjem rezultata izbora, odnosno uvedena je apsolutna većina, a to znači da izabrani kandidat ima više glasova od svih ostalih zajedno. Ako se to ne ostvari u prvom krugu, glasa se u drugom, ali tada može pobijediti i kandidat s relativnom većinom, odnosno s najvećim brojem glasova u odnosu na ostale. Na ovim izborima ukupno je glasalo 97,08% upisanih glasača, od kojih je približno 98,5% glasalo za kandidate, a 1,5% u kutiju bez liste. Narodna skupština Narodne Republike Bosne i Hercegovine, izabrana na izborima 3. decembra 1950, održala je šest redovnih zasjedanja do 14. septembra 1953, kada je bila raspuštena.

Nakon Ustavnog zakona o osnovama društvenog i političkog uređenja FNRJ i saveznim organima vlasti, od 13. januara 1953, uslijedilo je donošenje republičkih ustavnih zakona. Tako je 29. januara 1953. u Bosni i Hercegovini usvojen Ustavni zakon o osnovama društvenog i političkog uređenja Narodne Republike Bosne i Hercegovine i republičkim organima vlasti. Ovim zakonima značajno se proširila struktura parlamentarnih tijela. Saveznim Ustavnim zakonom došlo je do promjene u formiranju saveznog parlamenta (Narodne skupštine FNRJ), tako što je umjesto Saveznog vijeća i Vijeća naroda uvedeno Savezno vijeće i Vijeće proizvođača. Da se ne bi potpuno izgubilo Vijeće naroda, u Savezno vijeće birale su se dvije grupe poslanika. Prvu grupu poslanika činili su oni koje su neposredno birali građani, i to po jedan na 60.000 stanovnika, a drugu poslanici koje su delegirale skupštine šest republika i dvije pokrajine. Ovi delegirani poslanici mogli su imati ulogu Vijeća naroda ako se govorilo o ustavnim pitanjima i ravnopravno su odlučivali u Saveznom vijeću. Prema republičkom Ustavnom zakonu, Narodna skupština Narodne Republike Bosne i Hercegovine dobila je dva doma: Republičko vijeće sa 114 poslanika i Vijeće proizvođača sa 82 poslanika. Ovakva skupštinska struktura ostala je do donošenja novog Ustava 1963. Skupštinski izbori održani su od 24. do 26. novembra 1953.

Na ovim izborima gumene kuglice bile su zamijenjene glasačkim listićima, na kojima se mogao zaokružiti samo redni broj ispred imena jednog kandidata. Rezultati na izborima utvrđivani su relativnom većinom za oba doma Narodne skupštine Narodne Republike Bosne i Hercegovine koja je radila od izbora 26. novembra 1953. do 6. januara 1958, kada je bila raspuštena. Izbori za narodne poslanike u Republičko vijeće i Vijeće proizvođača Narodne skupštine četvrtog saziva održani su 23. marta 1958. Za Republičko vijeće birano je 126 poslanika na svakih 25.000 stanovnika, a za Vijeće proizvođača 91 poslanik na 30.000 radnika.

Narodnoj skupštini NR BiH, izabranoj od 23. do 27. marta 1958, produžen je mandat na godinu dana, od 10. aprila 1962. do 10. aprila 1963. Dužnost predsjednika Narodne skupštine Bosne i Hercegovine, od decembra 1953. do juna 1963, obavljao je Đuro Pucar.

Ustav iz 1963.

Glavni članak: Ustav Jugoslavije iz 1963.

Nakon deset godina, u aprilu 1963, donesen je novi savezni ustav, a potom su usvajani republički ustavi. Ustav Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine usvojen je 10. aprila 1963, a dograđivan je ustavnim amandmanima 1967, 1969. i 1972. Novim ustavom Narodna Republika Bosna i Hercegovina preimenovana je u Socijalističku Republiku Bosnu i Hercegovinu čime se nastojao obilježiti početak socijalističke samoupravne demokratije za razliku od one prethodne, koja je definirana kao narodna demokratija. Ovaj Ustav SFRJ nazvan je i "poveljom samoupravljanja", jer se od tada model samoupravljanja proširio u sve sfere društvenog života. Ustavom su definirane društveno-političke zajednice u republici, a to su bile: općina, srez i republika. Novim ustavom obrazovana su gradska vijeća kao organ samoupravljanja u gradovima s više općina. Kao osnovna teritorijalna jedinica novog političkog sistema uvedena je mjesna zajednica kao samoupravna zajednica građana kojom je rukovodio savjet biran na zborovima birača. Sljedeća društveno-politička zajednica posebno definirana novim ustavom bila je srez. Skupštinu sreza čine odbornici izabrani na općinskim skupštinama srazmjerno broju stanovnika u njima.

Struktura

Narodna skupština Narodne Republike Bosne i Hercegovine sastojala se od dva doma (vijeća): Republičko vijeće sa 114 poslanika i Vijeće proizvođača sa 82 poslanika.

Spisak predsjednika

Glavni članak: Spisak predsjednika skupština Bosne i Hercegovine

#	Portret	Ime i prezime	Mandat		Saziv	Stranka
Predsjednik Prezidijuma Narodne skupštine BiH
1.		Vojislav Kecmanović (1881–1961)	25. novembar 1943.	11. novembar 1946.	I zasjedanje ZAVNOBiH II zasjedanje ZAVNOBiH III zasjedanje ZAVNOBiH I saziv	KP BiH (KPJ)
2.		Đuro Pucar (1899–1979)	11. novembar 1946.	septembar 1948.	II saziv III saziv
3.		Vlado Šegrt (1907–1991)	septembar 1948.	decembar 1953.	III saziv IV saziv	SK BiH (SKJ)
Predsjednik Narodne skupštine NR BiH
4.		Đuro Pucar (1899–1979)	decembar 1953.	juni 1963.	V saziv VI saziv	SK BiH (SKJ)

Također pogledajte

• Politika Bosne i Hercegovine
• ZAVNOBiH
• Skupština Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine
• Skupština Republike Bosne i Hercegovine
• Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine