[go: up one dir, main page]
Wikipedia

Camarines Sur

An Camarines Sur sarò sa mga probinsya kan Republika kan Filipinas na namumugtak sa Rehiyon Bikol sa Luzon. An banwaan nin Pili an kapitolyo kaini. Nasa norte-sulnopan kan probinsya iyo an Quezon sagkod Camarines Norte asin sa sur an Albay. Sa subangan kaini mananagpoan an islang probinsya kan Catanduanes, sa ibong kan Maqueda Channel. Gikan sa mga pag-adal an gobyerno lokal kan probinsiya kan Camarines Sur naitindog kan Mayo 27, 1579.[2] Sosog sa sensus kan 1 Mayo 2020, igwa ining 2,068,244 katawong nag-eerok digdi sa 396,642 kaharongan. An designadong area code kaini iyo an +63 (0)54.

Camarines Sur
Probinsya kan Filipinas
Bandera kan Camarines Sur
Bandera
Kinamumugtakan kan Camarines Sur
Kinamumugtakan kan Camarines Sur
Map
Tagboan: 13°40′12″N 123°19′48″E Tagboan: 13°40′12″N 123°19′48″E
NasyonFilipinas
Pigtugdas1829
KapitolyoPili
Barangay1063
Pamamahala
 • Lista nin mga nagin gobernador kan Camarines SurMiguel Luis Villafuerte
 • Electorado1,199,609 votantes (9 Mayo 2019)
Hiwas
 • Kabuuhan5,497.03 km2 (2,122.42 sq mi)
Populasyon
(Mayo 1, 2020)[1]
 • kabuuhan2,068,244
 • Densidad380/km2 (970/sq mi)
 • Saro
396,642
Economia
 • Klaseprimero klaseng probinsya
 • Ingresos₱3,172,454,770.78 (2020)
 • Activos₱13,203,550,929.504,427,396,678.03 (2020)
 • Pasivos₱4,916,144,113.1013,785,847.82 (2020)
 • Gastos₱2,296,252,922.96 (2020)
PSGC
051700000
Kodigo telefonico54
TataramonBikol Sentral
Rinconada Bikol
Buhi Bikol
Tataramon na Inagta Partido
Tataramon na Bukid Iraya Agta
Tataramon na Bukid Iriga Agta
Websityocamarinessur.gov.ph
An kapitolyo kan Camarines Sur
An Sangguniang panlalawigan kan Camarines sur

An Camarines Sur igwa nin kahiwasan na 5,497.03 kilometro kwadrado asin iyo an pinakamahiwas pinakamahiwas na probinsya sa Rehiyon Bikol. Siring man, ini an may pinakadakol na populasyon (2015 senso: 1,952,544) sa anom na probinsya. An kabesera kaini dati iyo an syudad nin Naga. Alagad, kan Hunyo 8, 1955 huli sa pwersa kan Akta Republika Nu. 1336, napili nang kabesera kaini an banwaan nin Pili.

An teritoryo kan Camarines Sur sinasakop an duwang syudad: Naga, sarong chartered city, asin an syudad kan Iriga. An syudad kan Naga iyo an sentro komersyal, industryal, pinansyal asin kultural kan probinsya manta an syudad kan Iriga, sarong katakin na syudad, iyo man an sentro kan Rinconada. An pinakahalangkaw na punto sa probinsya iyo an Bukid Isarog. An Danaw Buhi iyo an pinaghahalean kan pinakasadit na sira na pambenta, an tabyos (o, sinarapan) (Mistichthys luzonensis).

Mga Residente asin Kultura

baguhon

Segun sa senso kan 2007, igwa ini nin 1,693,821 residente asin nin huli kaini ini an may pinakadakulang populasyon sa rehiyon. Iyo man ini an ika-15ng pinaka-matawong lugar sa bilog na nasyon. Kan sensong 2000, nagluwas na igwang 288,172 na pagharongon igdi na an kasyahan na bilang nin kag-erok naabot sa 5.37 na persona, bagay na mas halangkaw sa nasyonal na bilang, 4.99 na persona. An pagtalubo kan populasyon nagaabot sana sa 1.86% taon-taon, hababa na gayo kun ibabaing sa rata nin pagtatalubo kan nasyon, na naabot sa 2.36%. Sa rata nin pagtalubo kan probinsya, ginagaom na madoble an saiyang populasyon sa laog nin 38 taon.

Tataramon

baguhon

An mayor na lenggwaheng tinataram sa Camarines Sur iyo an Bikol partikularmente an diyalektong tinataram sa Syudad kan Naga asin palibot kaini na madaling masabotan kan kadaklan kan mga Bikolano. An ibang mga tataramon digdi iyo an Buhi-non na ginagamit sa parteng habagatan kan probinsya sa tungod kan Danaw Buhi asin an Rinconada Bikol na lakop sa Syudad nin Iriga asin pagtaraid na banwaan. Sarong diyalekto kan Bikol Naga iyo an Partido Bikol na tinataram sa paralibot kan Golpo nin Lagonoy. Kadaklan kan mga habitante digdi nakasabot man kan Tagalog asin kan Ingles.

Lumang Uusipon

baguhon

Dating parte an probinsya kan lumang Camarines o Ambos Camarines.

Giyerang Pilipino asin Kolonyalistang Amerikano

baguhon

Panahon kan pagsakop kan mga Amerikano

baguhon

An politika asin economiya kan provincia kontrolado kan mga Amerikano asin saindang mga local na mga kasurog na kadaklan mga lokal na elitista.

Panahon kan pagsakop kan mga Hapon

baguhon

Kan Mayo 1942, naglaog an mga puwersang guerilya sa munisipyo kan Naga. Pinabuhian an mga prisonero kan mga hapon hali sa lumang kapitolyo. Kaiba sa mga binuhian ang nagkapirang mga dayuhan na nagtatrabaho sa mga kumpanyang dayuhan lalu na sa mga minahan sa rehiyong bicol.

Sa mga panahon man na ini ginibong garison kan mga Hapon an Ateneo de Naga campus.

Pagkatapos kan panduwang giyerang pangkinaban

baguhon

Martial Law

baguhon

Sa panahong ini naitanom kan Partido Komunista kan Pilipinas ang Bagong Hukbong Bayan (BHB)sa provincia. Sa pangengenot ni Romulo Jallores asin saiyang tugang na si Benjie, nagorganisa sinda nin armadong grupo laban sa rehimeng Marcos sa peninsula kan Caramoan.

An grupong ini an nagpoon magorganisa kan armadong rebelyon sa Bicol laban ki Marcos asin saiyang mga pag-iriba.

Pagkatapos kan pag-aaklas kan tao kan 1986

baguhon

An pamilyang Villafuerte an naging dominanteng pamilya sa politika kan provincia. Kinakapotan man kan pamilyang Fuentebella an pampolitikang poder sa tercer distrito. An duwang pamilyang ini mga lumang pamilyang dati ng mga nagkakapot kan poder sa provincia.

Pagkatapos kan pag-aaklas kan tao kan 2001

baguhon

Mga Villafuerte pa man giraray an dominanteng pamilyang nagkakapot kan poder sa provincia.

Heograpiya

baguhon

Nakapalaog sa Camarines Sur an kabuuhan na hiwas kan 5,497.03 square kilometres (2,122 sq mi)[3] na pig-ookupar an katahawang seksyon kan Rehiyon Bikol sa isla nin Luzon. Nahahangganan kan Provincia an Camarines Norte asin Quezon sa norte-sulnupan, asin Albay sa sur. Sa subangan mahihiling kaini an Maqueda Channel.

Banga politikal

baguhon

Nababangâ an Camarines Sur sa 35ng banwaan asin 2ng ciudad.

  •  †  Kapitolyo nin banwaan
  •  ∗  Komponenteng syudad
  •      Munisipalidad/Banwaan
  •  ^  Independent component city (heograpikal sa laog alagad sa luwas kan hurisdiksyon kan probinsiya)

Syudad o banwaan Distrito[3] Populasyon ±% p.a. Hiwas[3] Densidad Barangay Tagboan[A]
(2015)[4] (2010)[5] km2 sq mi /km2 /sq mi
Baao 5th 3.0% 58,849 54,971 1.31% 106.63 41.17 550 1,400 30 13°27′29″N 123°21′39″E / 13.4580°N 123.3607°E / 13.4580; 123.3607 (Baao)
Balatan 5th 1.6% 30,922 28,699 1.43% 93.09 35.94 330 850 17 13°19′00″N 123°14′00″E / 13.3166°N 123.2333°E / 13.3166; 123.2333 (Balatan)
Bato 5th 2.7% 52,137 48,306 1.46% 107.12 41.36 490 1,300 33 13°21′26″N 123°22′04″E / 13.3572°N 123.3677°E / 13.3572; 123.3677 (Bato)
Bombon 3rd 0.8% 16,512 15,437 1.29% 28.73 11.09 570 1,500 8 13°41′11″N 123°11′59″E / 13.6865°N 123.1998°E / 13.6865; 123.1998 (Bombon)
Buhi 5th 4.0% 77,143 73,809 0.84% 246.65 95.23 310 800 38 13°26′03″N 123°30′59″E / 13.4342°N 123.5165°E / 13.4342; 123.5165 (Buhi)
Bula 5th 3.6% 69,430 68,011 0.39% 167.64 64.73 410 1,100 33 13°28′13″N 123°16′48″E / 13.4702°N 123.2801°E / 13.4702; 123.2801 (Bula)
Cabusao 1st 0.9% 18,397 18,049 0.36% 46.80 18.07 390 1,000 9 13°43′33″N 123°06′48″E / 13.7259°N 123.1134°E / 13.7259; 123.1134 (Cabusao)
Calabanga 3rd 4.3% 83,033 78,119 1.17% 163.80 63.24 510 1,300 48 13°42′30″N 123°13′00″E / 13.7083°N 123.2167°E / 13.7083; 123.2167 (Calabanga)
Camaligan 3rd 1.2% 24,109 22,254 1.54% 4.68 1.81 5,200 13,000 13 13°37′14″N 123°09′49″E / 13.6206°N 123.1636°E / 13.6206; 123.1636 (Camaligan)
Canaman 3rd 1.8% 34,210 32,390 1.05% 43.27 16.71 790 2,000 24 13°38′51″N 123°10′14″E / 13.6475°N 123.1705°E / 13.6475; 123.1705 (Canaman)
Caramoan 4th 2.4% 47,605 44,945 1.10% 276.00 106.56 170 440 49 13°46′13″N 123°51′47″E / 13.7703°N 123.8630°E / 13.7703; 123.8630 (Caramoan)
Del Gallego 1st 1.3% 25,397 23,064 1.85% 208.31 80.43 120 310 32 13°55′18″N 122°35′45″E / 13.9217°N 122.5959°E / 13.9217; 122.5959 (Del Gallego)
Gainza 2nd 0.6% 11,262 10,345 1.63% 14.75 5.70 760 2,000 8 13°36′47″N 123°07′52″E / 13.6130°N 123.1310°E / 13.6130; 123.1310 (Gainza)
Garchitorena 4th 1.4% 27,010 25,204 1.33% 243.80 94.13 110 280 23 13°52′56″N 123°41′55″E / 13.8823°N 123.6987°E / 13.8823; 123.6987 (Garchitorena)
Goa 4th 3.2% 63,308 58,503 1.51% 206.18 79.61 310 800 34 13°41′59″N 123°29′24″E / 13.6998°N 123.4899°E / 13.6998; 123.4899 (Goa)
Iriga ∗ 5th 5.7% 111,757 105,919 1.03% 137.35 53.03 810 2,100 36 13°25′20″N 123°24′46″E / 13.4222°N 123.4129°E / 13.4222; 123.4129 (Iriga)
Lagonoy 4th 2.8% 55,465 51,814 1.30% 377.90 145.91 150 390 38 13°44′16″N 123°31′16″E / 13.7378°N 123.5210°E / 13.7378; 123.5210 (Lagonoy)
Libmanan 2nd 5.6% 108,716 100,002 1.60% 359.80 138.92 300 780 75 13°41′38″N 123°03′43″E / 13.6938°N 123.0620°E / 13.6938; 123.0620 (Libmanan)
Lupi 1st 1.6% 32,167 30,118 1.26% 199.12 76.88 160 410 38 13°47′22″N 122°54′32″E / 13.7894°N 122.9090°E / 13.7894; 122.9090 (Lupi)
Magarao 3rd 1.3% 25,694 24,274 1.09% 44.97 17.36 570 1,500 15 13°39′36″N 123°10′48″E / 13.6601°N 123.1800°E / 13.6601; 123.1800 (Magarao)
Milaor 2nd 1.6% 31,150 28,474 1.72% 33.64 12.99 930 2,400 20 13°35′49″N 123°10′50″E / 13.5969°N 123.1805°E / 13.5969; 123.1805 (Milaor)
Minalabac 2nd 2.7% 52,390 48,162 1.62% 126.10 48.69 420 1,100 25 13°34′15″N 123°11′06″E / 13.5708°N 123.1851°E / 13.5708; 123.1851 (Minalabac)
Nabua 5th 4.3% 83,874 80,111 0.88% 96.20 37.14 870 2,300 42 13°24′27″N 123°22′24″E / 13.4075°N 123.3733°E / 13.4075; 123.3733 (Nabua)
Naga ^ 3rd 10.0% 196,003 174,931 2.19% 77.40 29.88 2,500 6,500 27 13°37′26″N 123°11′06″E / 13.6240°N 123.1850°E / 13.6240; 123.1850 (Naga)
Ocampo 3rd 2.4% 45,934 43,523 1.03% 118.33 45.69 390 1,000 25 13°33′49″N 123°22′21″E / 13.5635°N 123.3724°E / 13.5635; 123.3724 (Ocampo)
Pamplona 2nd 1.9% 36,390 34,471 1.04% 80.60 31.12 450 1,200 17 13°35′31″N 123°04′57″E / 13.5920°N 123.0826°E / 13.5920; 123.0826 (Pamplona)
Pasacao 2nd 2.5% 49,035 45,946 1.25% 149.54 57.74 330 850 19 13°30′35″N 123°02′39″E / 13.5096°N 123.0441°E / 13.5096; 123.0441 (Pasacao)
Pili † 3rd 4.6% 89,545 82,307 1.62% 126.25 48.75 710 1,800 26 13°33′15″N 123°16′29″E / 13.5543°N 123.2747°E / 13.5543; 123.2747 (Pili)
Presentacion 4th 1.1% 20,996 20,023 0.91% 143.80 55.52 150 390 18 13°42′38″N 123°44′38″E / 13.7105°N 123.7439°E / 13.7105; 123.7439 (Presentacion)
Ragay 1st 3.0% 58,214 54,934 1.11% 400.22 154.53 150 390 38 13°49′12″N 122°47′28″E / 13.8200°N 122.7911°E / 13.8200; 122.7911 (Ragay)
Sagñay 4th 1.8% 34,546 31,314 1.89% 154.76 59.75 220 570 19 13°36′18″N 123°31′04″E / 13.6050°N 123.5179°E / 13.6050; 123.5179 (Sagñay)
San Fernando 2nd 1.8% 35,258 33,281 1.10% 71.76 27.71 490 1,300 22 13°33′50″N 123°08′37″E / 13.5640°N 123.1436°E / 13.5640; 123.1436 (San Fernando)
San Jose 4th 2.1% 40,623 38,523 1.02% 48.04 18.55 850 2,200 29 13°42′12″N 123°31′01″E / 13.7034°N 123.5169°E / 13.7034; 123.5169 (San Jose)
Sipocot 1st 3.3% 64,855 64,042 0.24% 243.43 93.99 270 700 46 13°46′02″N 122°58′32″E / 13.7673°N 122.9756°E / 13.7673; 122.9756 (Sipocot)
Siruma 4th 0.9% 17,764 17,050 0.78% 141.27 54.54 130 340 22 14°01′20″N 123°15′35″E / 14.0221°N 123.2596°E / 14.0221; 123.2596 (Siruma)
Tigaon 4th 2.8% 55,272 48,611 2.48% 72.35 27.93 760 2,000 23 13°37′59″N 123°29′41″E / 13.6331°N 123.4947°E / 13.6331; 123.4947 (Tigaon)
Tinambac 4th 3.5% 67,572 62,435 1.52% 351.62 135.76 190 490 44 13°49′08″N 123°19′36″E / 13.8188°N 123.3266°E / 13.8188; 123.3266 (Tinambac)
Kabilugan[B] 1,952,544 1,822,371 1.32% 5,511.90 2,128.16 350 910 1,063 (see GeoGroup box)
  1. ^ Minarkahan kan tagboan an sentro kan syudad/banwaan, dangan nabubukod susog sa latitude.
  2. ^  Kaiba sa kabilugan na bilang an independent component city na Naga.

Demograpiko

baguhon
Sensus nin Populasyon kan
Camarines Sur
TaonTawo±% p.a.
1903 193,902—    
1918 218,733+0.81%
1939 385,695+2.74%
1948 553,691+4.10%
1960 819,565+3.32%
1970 948,436+1.47%
1975 1,023,819+1.55%
1980 1,099,346+1.43%
1990 1,305,919+1.74%
1995 1,432,598+1.75%
2000 1,551,549+1.72%
2007 1,693,821+1.22%
2010 1,822,371+2.70%
2015 1,952,544+1.32%
2020 2,068,244+1.14%
Toltolan: Philippine Statistics Authority[4][5][6][7]

Mga Bukid

baguhon

Toltolan

baguhon
  1. ↑ "2020 Census of Population and Housing (2020 CPH) Population Counts Declared Official by the President". Hulyo 7, 2021.  Check date values in: |date= (help)
  2. ↑ https://camsur.com/about/province-brief-history
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 "Province: Camarines Sur". PSGC Interactive. Quezon City, Philippines: Philippine Statistics Authority. Retrieved 8 Enero 2016.  Check date values in: |access-date= (help)
  4. ↑ 4.0 4.1 Sensus kan Populasyon (2015). "Rehiyon V (Rehiyon Bikol)". Kabuuhang Populasyon kan lambang Provincia, Syudad, Banwaan asin Barangay. PSA. Retrieved 20 Jun 2016. 
  5. ↑ 5.0 5.1 Census of Population and Housing (2010). "Rehiyon V (Rehiyon Bikol)". Kabuuhan populasyon sa lambang Provincia, Syudad, Banwaan asin Barangay. NSO. Retrieved 29 Jun 2016. 
  6. ↑ Mga Sensus kan Populasyon (1903–2007). "Rehiyon V (Rehiyon Bikol)". Table 1. Population Enumerated in Various Censuses by Province/Highly Urbanized City: 1903 to 2007. NSO. 
  7. ↑ "Province of Camarines Sur". Municipality Population Data. LWUA Research Division. Retrieved 17 December 2016. 

Mga panluwas na takod

baguhon
Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Camarines_Sur&oldid=261194"