[go: up one dir, main page]

Məzmuna keç

Millət

Wikipedia logo
Wikipedia logo
Millət haqqında Vikipediyada məqalə var.



A B C Ç D E Ə F G H X  İ   J  K Q L M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z


  • Addımlarını, atdığımız sivilizasiyayenilik addımlarına uydurmaq istəməyənlər nə talehsizdirlər! Bu kimilər hələ milləti aldadacaqlarını ümid edirlərsə bu ümidləri, özlərinin zərərə uğramalarından başqa bir nəticə verməyəcəyinə indidən əmin ola bilərlər. Mustafa Kamal Atatürk
  • Ailə mərhəmət yurdu, əxlaq məktəbi, millətin sinəsində vuran ürəkmənəviyyat qalasıdır. Füyuzat jurnalı
  • Allahını tanıyan millət, milli birliyini də dərk edəcəkdir. Əli bəy Hüseynzadə
  • Amma sülh axtarışı həm də ədalət axtarışı deməkdir. Bir millət olaraq qarşımızda duran ən böyük çağırışlardan biri və buna görə də bizim ən böyük imkanlarımızdan biri bütün ölkələrin bütün insanlarına daha böyük rifah gətirəcək qlobal iqtisadi sistemin formalaşmasında iştirak etməkdir. Mən Amerika Birləşmiş Ştatlarının əsasən aqrar olan və uzun illər ərzində ölkəmizin sənaye dövlətlərində mövcud olan adekvat nəqliyyat, kapital və ya idarəetmə bacarıqları və ya təhsil üstünlüklərinə malik olmayan bir hissəsindən gəlirəm. Beləliklə, mən inkişaf etməkdə olan ölkələrin liderlərinə rəğbət bəsləyə bilərəm və istəyirəm ki, onlar bilsinlər ki, biz də üzərimizə düşəni edəcəyik. Bu məqsədlə Birləşmiş Ştatlar inkişaf etməkdə olan ölkələrin əsas insan ehtiyaclarını ödəməyə və onların istehsal potensialını artırmağa kömək etməyə yönəlmiş təkliflər irəli sürəcək. Mən Konqresdən gələn il 7 1/2 milyard dollar xarici yardım göstərməyi xahiş etdim və qlobal iqtisadi inkişaf prosesi davam etdikcə Amerikanın davamlı yardımını təmin etməyə çalışacağam. Mən həmçinin ölkəmizin Konqresini Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Proqramına töhfələrimizi artırmağa və çoxtərəfli kredit təşkilatlarına, xüsusən də Dünya Bankının Beynəlxalq İnkişaf Assosiasiyasına verdiyimiz öhdəlikləri tam şəkildə yerinə yetirməyə çağırıram. Biz ABŞ-də daxili narahatlıqları nəzərə almayan açıq beynəlxalq ticarət sisteminə sadiq qalırıq. Biz inkişaf etməkdə olan ölkələrdən bir çox məhsula rüsumsuz rejim tətbiq etdik. Cenevrədəki çoxtərəfli ticarət sazişlərində biz inkişaf etməkdə olan ölkələrə əsas maraq kəsb edən mallar üzrə əhəmiyyətli ticarət güzəştləri təklif etmişik. Və Tokio Bəyannaməsinə uyğun olaraq, biz həmçinin inkişaf etməkdə olan ölkələrin xüsusi ehtiyacları üçün əlavə diqqətin təmin edilməsi yollarını araşdırırıq. Birləşmiş Ştatlar müsbət və açıq münasibətlə, əmtəə qiymətlərinin sabitləşdirilməsinə dair sazişlər üzrə danışıqlar, o cümlədən, bufer ehtiyatlarının maliyyələşdirilməsi üçün ümumi maliyyələşdirmə mexanizminin yaradılması, əgər onlar fərdi razılaşdırılmış sazişlərin bir hissəsidirlər. Mən həmçinin hesab edirəm ki, inkişaf etməkdə olan ölkələr qlobal iqtisadi qərarların qəbulu prosesində daha dolğun iştirak əldə etməlidirlər. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin Beynəlxalq Valyuta Fondunda iştirakını genişləndirməklə bu sahədə artıq müəyyən irəliləyişlər əldə edilmişdir. Cimmi Karter
  • Ana dilində təhsil almayan uşaq böyüdükdən sonra üzünə nə qədər vətənpərvərlik maskası taxsa da, aid olduğu millətə deyil, dilində təlim-tərbiyə gördüyü millətə xidmət edəcəkdir. Konstantin Uşinski
  • Antisemitizm, yəhudi xalqına nifrət bəşəriyyətin ruhunda ləkə olub və qalır. Biz bu məsələ ilə tam razıyıq. Buna görə də bunu bilin: antisionizm mahiyyətcə antisemitizm deməkdir və həmişə belə olacaq. Bu niyə belədir? Bilirsiniz ki, sionizm yəhudi xalqının öz torpaqlarında yaşamağa qayıtmaq arzusu və idealından başqa bir şey deyil. Yəhudi xalqı, Müqəddəs Yazılar bizə deyir ki, müqəddəs torpaqda, öz vətənində çiçəklənən birlik içində yaşayırdılar. Onları oradan Rəbbimizi belə amansızlıqla qətlə yetirən Roma tiranı qovmuşdu. Vətənindən qovulmuş, milləti külə dönmüş yəhudi xalqı dünyanı dolaşmağa məcbur oldu. Yəhudi xalqı onlara hökmranlıq etməyə gələn hər bir tiranın əlindən dönə-dönə əzab çəkdi. Bütün bəşəriyyətin bu ayrılmaz hüququnu əziz tutan hər kəs üçün bunu başa düşmək, yəhudi xalqının qədim İsrail torpağında yaşamaq hüququnu dəstəkləmək çox asan olmalıdır. Bütün yaxşı niyyətli insanlar Allahın xalqının onlardan oğurlanmış torpağa sevinclə qayıtması vədinin yerinə yetməsinə sevinəcəklər. Bu sionizmdir, nə çox, nə də az. Martin Lüter Kinq
  • Antisemitizm yəhudilərə qarşı düşmənçilik yaymaq deməkdir. Lənətə gəlmiş çar monarxiyası son günlərini yaşayarkən cahil fəhlə və kəndliləri yəhudilərə qarşı qızışdırmağa çalışırdı. Çar polisi torpaq sahibləri və kapitalistlərlə ittifaqda yəhudilərə qarşı talanlar təşkil etdi. Torpaq sahibləri və kapitalistlər yoxsulluq üzündən işgəncələrə məruz qalan fəhlə və kəndlilərin nifrətini yəhudilərə qarşı yönəltməyə çalışırdılar. Başqa ölkələrdə də tez-tez görürük ki, kapitalistlər zəhmətkeşlərin gözlərini kor etmək, onların diqqətini zəhmətkeş xalqın əsl düşməni olan kapitaldan yayındırmaq üçün yəhudilərə qarşı nifrət bəsləyirlər. Yəhudilərə qarşı nifrət yalnız torpaq sahiblərinə və kapitalistlərə köləliyin fəhlə və kəndlilər arasında uçurum cəhaləti yaratdığı ölkələrdə davam edir. Yəhudilər haqqında yayılan yalan və böhtanlara ancaq ən cahil və məzlum insanlar inana bilər. Bu, kahinlərin bidətçiləri odda yandırdığı, kəndlilərin əsarətdə yaşadığı, xalqın əzilmiş və susqun olduğu qədim feodal dövrünün sağ qalmasıdır. Bu qədim, feodal cəhalət keçib gedir; insanların gözü açılır. Zəhmətkeş xalqın düşməni yəhudilər deyil. Fəhlələrin düşmənləri bütün ölkələrin kapitalistləridir. Yəhudilər arasında da işləyən insanlar var və onlar çoxluq təşkil edir. Onlar da bizim kimi kapitalın əzdiyi qardaşlarımızdır; onlar bizim sosializm uğrunda mübarizədə yoldaşlarımızdır. Yəhudilər arasında da ruslar və bütün xalqlarda olduğu kimi istismarçılar və kapitalistlər də var. Kapitalistlər müxtəlif dinlərə, müxtəlif millətlərə və müxtəlif irqlərə mənsub işçilər arasında nifrət toxumu səpməyə və qızışdırmağa çalışırlar. İşləməyənlər isə kapitalın gücü ilə hakimiyyətdə saxlanılır. Zəngin yəhudilər, varlı ruslar kimi və bütün ölkələrin zənginləri işçiləri sıxışdırmaq, əzmək, soymaq və parçalamaq üçün ittifaqdadırlar. Yəhudilərə işgəncə verən və təqib edən lənətə gəlmiş çarizmə ayıb olsun. Yəhudilərə nifrət bəsləyənlərə, başqa millətlərə qarşı nifrət bəsləyənlərə ar olsun. Vladimir Lenin
  • Avropa xalqları ailəsini bəşəriyyətin sabit bir hissəsi əvəzinə təkmilləşən nə etdi? Onlarda, mövcud olduqda səbəb kimi deyil, nəticə olaraq mövcud olan heç bir üstün mükəmməllik yoxdur; lakin onların əlamətdar xaraktermədəniyyət müxtəlifliyi. Fərdlər, siniflər, millətlər bir-birindən son dərəcə fərqli idilər: onlar hər biri dəyərli bir şeyə aparan çox müxtəlif yollar açdılar; və hər dövrdə müxtəlif yollarda səyahət edənlər bir-birlərinə qarşı dözümsüzlük göstərsələr də və qalanların hamısı öz yolu ilə getməyə məcbur edilsəydi, bunu əla bir şey hesab edərdilər, lakin onların bir-birinin inkişafına mane olmaq cəhdləri nadir hallarda baş verirdi. Hər hansı bir daimi uğur və hər biri digərlərinin təklif etdiyi yaxşılığı almaq üçün vaxt keçdikcə dözdü. Avropa mənim fikrimcə mütərəqqi və çoxşaxəli inkişafı üçün bu yolların çoxluğuna tamamilə borcludur. Lakin o, artıq bu faydanı xeyli az dərəcədə əldə etməyə başlayır. O, qətiyyətlə bütün insanları eyniləşdirmək kimi Çin idealına doğru irəliləyir. Con Stüart Mill
  • Ayrıca bir fərd böyük bir millətdən ağıllı olmağa qadir deyil. Onore de Balzak
  • Azadlıq əsasını, birləşmiş millətlər prinsipini və insan haqlarını tutan tərəf qalib gələcəkdir. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə
  • Cənablar, Türkiyə Cümhuriyyətini quran türk xalqı mədənidir. Tarixdə sivil, reallıqda sivildir. Amma mən də sənin öz qardaşın, dostun, atan kimi, sivil olduğunu deyən Türkiyə Cümhuriyyətinin xalqına da məlumat verməyə borcluyam; O, öz düşüncəsi və ağlı ilə mədəni olduğunu sübut etməli və göstərməlidir. Mədəni olduğunu deyən Türkiyə Cümhuriyyəti xalqı öz ailə həyatı və yaşayış tərzi ilə mədəni olduğunu göstərməlidir. Bir sözlə, sivil olduğunu deyən Türkiyənin əsl mədəni xalqı, onun göstərişləri istisna olmaqla belə, əslində sivil və kamil insanlar olduqlarını göstərmək məcburiyyətindədirlər. Mən bu son sözləri aydın ifadə etməliyəm ki, bütün ölkə və dünya nə demək istədiyimi aydın başa düşsün. Mən sizin şuraya, ümumi şuraya sual verməklə bu izahatı vermək istərdim. Geyimimiz millidir? Bizim geyimimiz sivil və beynəlmiləldirmi? Sizinlə razıyam. Yox yox. Altı borulu şiş kimi təsvir edilə bilən bir paltar nə milli, nə də beynəlxalq deyil. Yəni paltarsız millət? Bu yaxşıdır uşaqlar? Sizi belə təsvir etməyə hazırsınız, dostlar? Çox qiymətli bir cövhəri palçıqla birgə dünyaya göstərməyin bir mənası varmı? Və bu palçıqda filiz gizlənir. Bəs başa düşmədiyini söyləmək düzgündürmü? Cövhəri göstərmək üçün palçığı çölə atmaq vacib və təbiidir. Əgər filizin saxlanması üçün gövdə hazırlamaq lazımdırsa, onu qızıldan və ya platindən hazırlamaq lazım deyilmi? Belə aydın həqiqət qarşısında tərəddüd etmək olarmı? Tərəddüd edənlər olsa, biz yenə də onların sevincini mühakimə etməkdən çəkinəcəyikmi? Dostlar, Turan geyimini araşdırıb canlandırmağa yer yoxdur. Mülki və beynəlmiləl geyim bizim üçün çox qiymətlidir, millətimiz üçün isə layiqli geyimdir. Biz ticarət edəcəyik. Ayaqqabı və şalvar, gödəkçələr, köynəklər, qalstuklar, yaxalar, gödəkçələr və əlbəttə ki, onların tamamlayıcısı, xüsusən də çətirli günlük (şlyapa). Bunu çox açıq şəkildə bildirmək istərdim: Bu səpilmənin adı papaq adlanır. Redinqot kimi, bonjur kimi, smokin kimi, don kimi... Budur papağımız. Bunun caiz olmadığını deyənlər də var. Onlara deyim ki, siz çox qəflət və çox nadansınız. Onlardan soruşmaq istərdim: Yunan baş geyimləri ilə fəs geyinmək icazəli olduğu halda, niyə papaq taxmasınlar və bütün xalqa xatırlatmaq istərdim ki, onlar nə vaxt, niyə və necə geyiniblər. Bizans kahinlərinin və yəhudi ravvinlərinin xüsusi maskalanması hansı cübbədir?(1925) Mustafa Kamal Atatürk
  • Ermənilər, qonşular, siz özünüzü hər nə qədər öyürsünüz öyün, hər nə qədər lovğalanırsınız lovğalanın, iki min illik tarixinizi nə qədər istərsiniz qarışdırın, yenə də içinizdən nə bir Əbu Əli İbn Sina, nə bir Mövlana Cəlaləddin Rumi, nə bir Uluqbəy göstərə bilməzsiniz. Ərəstünlər, Homerlər yerən yunanlarla, Musalar, İsalar, Spinozalar, Heynelər, Lassallar yetişdirən yəhudilərlə heç bir vəchlə bənzəriniz yoxdur. Yüksəlin! Qonşular, yüksəlin! Yüksəlmədikcə, əxlaqınızı təmizləmədikcə, milli xəyallarınızı beyninizdən çıxarıb atmadıqca bəşəriyyətə, insaniyyətə İsalar, Məhəmmədlər, Buddalar kimi bir nəzərlə baxmadıqca böyük millətlərə bənzəməzsiniz, məhv olub gedərsiniz. Əli bəy Hüseynzadə
  • Ey elm təhsil edən cavanlarımız! … Vətən qardaşlarınızla üns tutmaq çətindir. Siz danışdığınızı onlar başa düşməyib, əfalınızı şəriətə namüvafiq hesab edib, sizə kafir deyib incidəcəklər… Amma insaf deyil ki, beş gün ömrün ləzzətindən ötrü milləti qardaşlarınızı atıb onları korsərgərdan qoyasınız. Pəs ləzzəti dünyaya təmə etməyib öz qardaşlarınızı əməli xeyrə vadar edin. Qoy şüəralar sizi həcv etsin, mollalar lənət oxusun, əvamünnas daşa bassın, siz millət üçün zəhmət çəkirsiniz və bişəkk, gələcəkdə millətin gözü açılanda sizi şəhid hesab edib, sizə rəhmət oxuyacaq… Həsən bəy Zərdabi
  • Heç bir xalq demokratiyası ölkəsində bu ölkədəki qədər çox millət yoxdur. Yalnız Çexoslovakiyada iki qohum millət var, bəzi digər ölkələrdə isə yalnız azlıqlar var. Ona görə də bu xalq demokratiyası ölkələrində bizim burada məskunlaşmalı olduğumuz kimi ciddi problemlərin həllinə ehtiyac yox idi. Onlarda sosializmə gedən yol burada olduğundan daha az mürəkkəbdir. Onlarda əsas amil sinif məsələsidir, bizdə isə həm millət, həm də sinif məsələsidir. Millət məsələsini bu qədər dərindən həll edə bilməyimizin səbəbini ölkədəki bütün millətlərin iştirak etdiyi Qurtuluş Müharibəsi zamanı inqilabi yolla həll olunmağa başlamasında axtarmaq lazımdır ki, hər bir milli qrup öz imkanlarına uyğun olaraq işğalçıdan azad olmaq üçün ümumi səylərə öz töhfəsini verirdi. Nə makedoniyalılar, nə də o vaxta qədər zülmə məruz qalan hər hansı digər milli qrup fərmanla öz milli azadlığını əldə etmədi. Əllərində tüfənglə milli azadlıqları uğrunda vuruşurdular. Kommunist Partiyasının rolu ilk növbədə, həmin mübarizəyə rəhbərlik etməsi idi, bu da müharibədən sonra milli məsələnin kommunistlərin müharibədən xeyli əvvəl və müharibə zamanı düşündüyü kimi qəti şəkildə həll olunacağına zəmanət idi. Kommunist Partiyasının bu baxımdan bu gün sosializm quruculuğu mərhələsində rolu müsbət milli amillərin ölkəmizdə sosializmin inkişafına əngəl deyil, stimul olmasından ibarətdir. Bu gün Kommunist Partiyasının rolu ondan ibarətdir ki, milli şovinizmin heç bir millətdə meydana çıxmaması və inkişaf etməməsi üçün diqqətli olmaq lazımdır. Kommunist partiyası həmişə çalışmalıdır və çalışır ki, millətçiliyin bütün mənfi hallarının aradan qalxması, insanların beynəlmiləlçilik ruhunda tərbiyə olunmasını təmin etsin. Millətçilik fenomenləri hansılardır? Onlardan bəziləri bunlardır: 1) Millətçiliyin bir çox digər mənfi xüsusiyyətlərindən qaynaqlanan milli eqoizm, məsələn: yadelli işğalı arzusu, başqa millətləri sıxışdırmaq istəyi, başqa millətlərə iqtisadi istismar etmək istəyi və s.; 2) milli nifrət, başqa xalqları aşağılamaq, onların tarixini, mədəniyyətini, elmi fəaliyyətini, elmi nailiyyətlərini aşağılamaq və s. kimi millətçiliyin bir çox digər mənfi xüsusiyyətlərinin mənbəyi olan milli-şovinizm; öz tarixlərində mənfi olan və marksist nöqteyi-nəzərimizdən mənfi hesab edilən hadisələrin tərənnümü. Və bu neqativ hallar nədir? İstila müharibələri, başqa xalqların tabe və zülmü, iqtisadi istismar, müstəmləkə əsarətinə çevrilmə və s. Bütün bunlar marksizm tərəfindən mənfi hesab edilir və pislənir. Keçmişin bütün bu hadisələri, doğrudur, izah oluna bilər, lakin bizim nöqteyi-nəzərimizdən onlara heç vaxt haqq qazandırmaq olmaz. Sosialist cəmiyyətində belə hadisələr yox olmalıdır və yox olacaq. Köhnə Yuqoslaviyada böyük serb kapitalist qruplaşmasının milli zülmü məzlum xalqların iqtisadi istismarını gücləndirmək demək idi. Bu, milli zülmdən əziyyət çəkən hər kəsin qaçılmaz taleyidir. Yeni, sosialist Yuqoslaviyada mövcud hüquq bərabərliyi bütün millətlər bir milli qrupun digərinə iqtisadi istismar tətbiq etməsini qeyri-mümkün etmişdir. Çünki bu ölkədə bir milli qrupun digəri üzərində hegemonluğu artıq mövcud deyil. İstənilən belə hegemonluq istər-istəməz özü ilə bu və ya digər dərəcədə bu və ya digər formada iqtisadi istismarı da gətirməlidir; və bu, sosializmin söykəndiyi prinsiplərə zidd olardı. Yalnız iqtisadi, siyasi, mədəni və ümumbəşəri hüquq bərabərliyi cəmiyyətimizin bu böyük səylərində gücümüzü artırmağımıza imkan verə bilər. İosip Broz Tito
    • Sloveniya İncəsənət və Elmlər Akademiyasında milli məsələ və sosial vətənpərvərlik nitqi ilə bağlı, 26 noyabr 1948-ci il, Lyublyana.
  • Heç bir millət qılınctüfəng ilə qabağa getməyibdir. Hansı millət ki, qabağa gedib tərəqqi edibdir, ancaq elmin gücünə xoşbəxt olubdur. Amma o millət ki, ümidini qılınca bağlayıb, həmişə zəlalətdə bulunubdur. Hənuz zəlalətdə qalmış millətlərdən biri dəbizim müsəlman millətidir. Nəriman Nərimanov
  • Hər bir xalqın, hər bir millətin, hər bir ölkənin gəncləri onun həm bu günüdür, həm də sabahıdır, ümididir. Heydər Əliyev
  • Hər bir millət o zaman səadətnicatda olur ki, əvvəl əmrdə özünü tanıya. Yəni hər bir millət öz qövmiyyətini, dilini, dinini, tarixini, adətəxlaqını, keçmişini, bu gününü və gələcəyini öyrənməlidir. Əli bəy Hüseynzadə
  • Hər millət qarnında gələcək adlı bir uşaq daşıyır. O uşağı salmaq sosial cinayətlərin ən böyüyüdür. Cənab Şəhabəddin
  • Hər millət üçün tərəqqi qapısı məktəbdir və hər məktəbin tərəqqi tapmağı milli müəllimlərə bağlıdır. Nəriman Nərimanov
  • Hər millətin özünəməxsus ana dili var ki, onun məxsusi malıdır. Ana dili millətin mənəvi diriliyidir, həyatının mayəsi mənziləsindədir. Ananın südü bədənin mayəsi olduğu kimi, ananın dili də ruhun qidasıdır, hər kəs öz anasınıVətənini sevdiyi kimi, ana dilini də sevir. Firidun bəy Köçərli
  • Hərçənd bizə milliyyətçi deyərlər. Amma, biz elə milliyyətçilərik ki, əməkdaşlıq edən bütün millətlərə hörmət və riayət edərik. Onların milliyyətlərinin bütün zərurətlərini tanıyarıq. Bizim milliyyətçiliyimiz hər halda xudbincə və məğrurca bir milliyyətçilik deyil. Mustafa Kamal Atatürk
  • Üç yüz milyonluq bir xalq, yüz min ingilisi kitaba salmaq üçün zor tətbiq etməkdən utanmalıdır. Onları ölkədən qovmaq üçün bizə silah gücü deyil, iradə gücü lazımdır. Əgər biz iradə qüvvəsini inkişaf etdirsək, silah gücünə ehtiyacımız olmadığını görərik. Ona görə də qeyd etdiyim məqsədlər üçün zorakılığın qəbul edilməsi milli varlığımızın ən təbii və ən zəruri şərtidir. Bu, bizə korporativ fiziki gücümüzü indi olduğu kimi, hər bir tərəfin səydən sonra tükəndiyi faydasız bir qardaş qırğınında dağıtmaq əvəzinə, daha yaxşı bir məqsəd üçün istifadə etməyi öyrədəcək. Və hər silahlı üsyan millət tərəfindən dəstəklənməyincə çılğın bir hərəkət olmalıdır. Amma demək olar ki, hər hansı bir əməkdaşlıq etməmək millətin tam dəstəyi ilə bir damcı qan tökmədən məqsədə çata bilər. Mən "quldurlar, oğrular və ya Hindistanı işğal edə biləcək xalqlarla münasibətdə zorakılıqdan qaçın" demirəm. Ancaq bunu daha yaxşı bacara bilmək üçün özümüzü cilovlamağı öyrənməliyik. Ən kiçik bir bəhanə ilə tapançanı götürmək gücə yox, zəifliyə işarədir. Qarşılıqlı yumruqlar zorakılıq deyil, həyasızlıq təlimidir. Mənim zorakılıq etməmə üsulum heç vaxt güc itkisinə səbəb ola bilməz, ancaq bu, təkbaşına, əgər millət istəsə, təhlükə zamanı nizam-intizamlı və birgə zorakılıq təklif etməyə imkan verəcək. Mahatma Qandi

İstinadlar

[redaktə]
  1. Atatürk'ün Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin V. Dönem 3. Yasama Yılını Açış Konuşmaları
  2. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Beşinci Dönem Üçüncü Toplanma Yılını Açarken
  3. KARAL (Ord. Prof.), Enver Ziya (1927–10-20). Fatih ÖZDEMİR Atatürk'ten Düşünceler (kitab) (türkcə), 192. sayfa. Ankara: ODTÜ Yayıncılık. ISBN ISBN 975-7064-12-2.
  4. Şerafettin Turan, Mustafa Kemal Atatürk: Kendine Özgü Bir Yaşam ve Kişilik, Bilgi Yayınları, s. 597.
  5. Atatürk'ün Kastamonu'ya Gelişi-Şapka ve Kıyafet Devrimi
  6. "Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, mensuplar memleketi olamaz. En doğru ve en gerçek tarikat, uygarlık tarikatıdır." (Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, Cilt II, s. 215)
  7. "Məhəmməd Əmin Rəsulzadə AZƏRBAYCAN CÜMHURİYYƏTİ" (PDF). 14 fevral 2019 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  8. Ağıla və qəlbə işıq saçan sözlər. Bakı, 2014. səh.458
  9. Həşəmətli bir gün — M. Ə. Rəsulzadə
  10. Urmiyə. 15 iyun Məhəmməd Əmin "Tərəqqi" qəzeti. № 144. 30 iyun 1909
  11. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə əsərləri I cild 1903–1909