[go: up one dir, main page]
Saltar al conteníu

Utah

Editar los enllaces
Artículu destacáu
Coordenaes: 39°30′N 111°30′W / 39.5°N 111.5°O / 39.5; -111.5
De Wikipedia
Utah
Bandera de Utah (es) Traducir
Alministración
PaísBandera de Estaos Xuníos d'América Estaos Xuníos d'América
ISO 3166-2 US-UT
Tipu d'entidá Estaos d'Estaos Xuníos
Capital Salt Lake City
Gobernador d'Utah Spencer Cox
Nome llocal State of Utah (en)
Llingües oficiales inglés
División
Xeografía
Coordenaes 39°30′N 111°30′W / 39.5°N 111.5°O / 39.5; -111.5
Superficie 219653 km²
Llenda con Nevada, Idaho, Wyoming, Colorado, Arizona y Nuevu Méxicu
Puntu más altu King's Peak (en) Traducir
Puntu más baxu Beaver Dam Wash (en) Traducir
Altitú media 1860 m
Demografía
Población 3 271 616 hab. (1r abril 2020)
Densidá 14,89 hab/km²
Viviendes 1 003 345 (31 avientu 2020)
Más información
Estaya horaria UTC−07:00, America/Denver (es) Traducir y Mountain Time Zone (MTZ)
Fundación 4 xineru 1896
utah.gov
Cambiar los datos en Wikidata

Utah ye ún de los 50 Estaos de los Estaos Xuníos d'América, allugáu nel oeste del país. Utah ye un de los más importantes centros de tresporte y telecomunicaciones del oeste de los Estaos Xuníos. Aproximao'l 88% de la población d'Utah vive nuna concentración urbana denominada Wasatch Front, cola capital y mayor ciudá del estáu, Salt Lake City, como centru. En contraste, grandes estensiones del estáu tán práuticamente despoblaes, faciendo de la población d'Utah la sesta más urbanizada de los Estaos Xuníos.[1]Salt Lake City ye un importante centru financieru y comercial del oeste d'EE.XX. La industria de manufactura y d'alta teunoloxía son tamién importantes fontes de renta pal estáu, según l'agricultura y la ganadería. Utah tien un sistema d'educación y de salú nacionalmente renomáu. La principal fonte de renta d'Utah, sicasí, ye'l turismu. Les sos guapures naturales atrayen al estáu a millones de turistes cada añu. Estes atraiciones van dende grandes cadenes de montes aparentes a la práutica del esquí (en 2002 celebráronse n'Utah los Xuegos Olímpicos d'Iviernu) y de roques que por cuenta de la aición de la erosión fueron escavaes formando pontes peñascoses, hasta'l Gran Llagu Saláu —el mayor llagu al oeste del ríu Mississippi, y que ye cuatro vegaes más saláu que l'agua de mar. Gran parte del estáu tien un aspeutu y un clima desérticu. L'estáu y la so historia tán marcaos pola gran presencia de los mormones, que formen parte de la Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes. Cerca del 60% de la población d'Utah son miembros d'esta asociación relixosa, que la so sede central s'atopa en Salt Lake City. Los mormones instaláronse primeramente na rexón del actual estáu d'Utah en 1847, y llamaron a la rexón Deseret —que significa abeya melera, nel llinguaxe del Llibru de Mormón. El Congresu de los Estaos Xuníos creó'l Territoriu d'Utah en 1850 —dando nome al territoriu pola tribu amerindia ute, pueblu de los montes, que vivía na rexón.[2] El 4 de xineru de 1896, Utah convirtióse nel 45ᵘ estáu de los Estaos Xuníos.


Historia

[editar | editar la fonte]
Delicate Arch, l'arcu más emblématicu del parque y unu de los símbolos más populares d'Utah, amás d'imaxe nes matrícules d'automóviles del estáu, Parque Nacional Arches, Utah.

Hasta 1849

[editar | editar la fonte]

Dos tribus amerindies vivíen na rexón que constitúi l'actual estáu d'Utah miles d'años enantes de la llegada de los primeros esploradores europeos. Estes tribus yeren los anasazi y los fremonte. Estes tribus natives americanes yeren subgrupos de la etnia amerindia ute-azteca, y yeren sedentarios. Los anasazi construyíen les sos residencies al traviés de cavadures en montes, y los fremontes construyíen cases de paya enantes de desapaecer de la rexón alredor del sieglu XV. Otru grupu nativu americanu, los navajos, instaláronse na rexón alredor del sieglu XVIII. A mediaos del sieglu XVIII, otres tribus uto-azteques, tales como los gosiute, los paiute, los shoshone y los ute, tamién s'instalaron na rexón. Estos cinco grupos taben presentes cuando llegaron los primeros esploradores europeos.

La rexón sur d'Utah esploráronla los españoles en 1540, al mandu de Francisco Vázquez de Coronado, cuando buscaba la llexendaria Cíbola. Un grupu conducíu por dos sacerdotes católicos —dacuando llamada la espedición Domínguez-Escalante— dexó Santa Fe en 1776, esperando atopar una ruta a la mariña de California. La espedición viaxó escontra l'alloñáu norte hasta'l llagu Utah y atopó a los residentes nativos. Los españoles realizaron más esploraciones na rexón, pero nun s'interesaron por colonizar la zona por cuenta de la so naturaleza desértica. En 1821, cola independencia de Méxicu d'España, la rexón d'Utah pasó a formar parte de Méxicu, como parte integrante de l'Alta California. Tramperos comerciantes de pieles esploraron delles rexones d'Utah a principios del sieglu XIX. La ciudá de Provo foi llamada asina por unos d'esos homes, Étienne Provost, que visitó l'área en 1825. La ciudá d'Ogden foi nomada por un miembru de la Compañía de la Badía de Hudson, Peter Skene Ogden que comerciaba con pieles nel Valle Weber. A finales de 1824 l'americanu Jimmy Bridger convirtióse na primer persona blanca en columbrar el Gran Llagu Saláu. Por cuenta de la gran salinidá de les sos agües, Bridger pensó qu'atopara'l océanu Pacíficu. Darréu, sicasí, afayóse qu'esti cuerpu d'agua nun pasaba de ser un xigantescu llagu saláu. Tres el descubrimientu del llagu, cientos de comerciantes y cazadores fundaron puestos comerciales na rexón, y alredor da la década de 1830, millares de persones, viaxando dende l'este en direición al Oeste de los Estaos Xuníos, realizaben escales na rexón del Gran Llagu Saláu.

Los primeros colonos d'EE.UU. n'instalase definitivamente na rexón del Utah fueron los mormones. Los mormones son miembros d'un grupu relixosu denomináu [[Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes]]. Esta Ilesia fuera instituyida en 1830, cerca de Fayette, Nueva York, por Joseph Smith. Dempués del asesinatu d'ésti, en 1844, Brigham Young convirtióse en líder de la mayoría de los mormones. Por cuenta de la gran persecución relixosa que sufríen, los mormones empezaron a treslladase d'una rexón a otra buscando llibertá y tolerancia relixosa, pasando por Ohio, Illinois y Missouri. Sicasí, per onde pasaben esistía persecución relixosa. En 1846, Young decidió realizar una espedición al Centro-Oeste de los Estaos Xuníos, y buscar una rexón aisllada y poco o non habitada, onde'l grupu pudiera esfrutar de tolerancia relixosa. En 1847, Young y la so espedición llegaron al Gran Llagu Saláu, onde s'instalaron. Un añu dempués, en 1848, pol Tratáu de Guadalupe Hidalgo, Estaos Xuníos anexonaron Utah, dempués de la so victoria sobro Méxicu mientres la Intervención de los Estaos Xuníos en Méxicu. Young rápido entamó comunidaes pa tolos sos siguidores. Les noticies del ésitu del asentamientu na rexón fixeron que miles de persones —principalmente mormones— instalárense na rexón del Gran Llagu Saláu y los sos estuarios, especialmente al norte del actual estáu, onde munchos s'instalaron en valles y empezaron a regar estos valles, favoreciendo la práutica de l'agricultura. Sicasí, los primeros años d'asentamientu fueron difíciles —especialmente a causa d'una gran llagostonada. Sicasí, les gaviotes del Gran Llagu Saláu eventualmente esterminaron les llagostes. De magar, la gaviota ye'l símbolu aviariu d'Utah, y alzóse un monumentu en Salt Lake City nel so homenaxe.

1849 - 1896

[editar | editar la fonte]
Salt Lake City en 1850.

Deseret y la creación del Territoriu d'Utah

[editar | editar la fonte]

En 1849, los mormones crearon un estáu, al que denominaron Deseret, una estensión xigantesca qu'incluyía territoriu qu'anguaño forma parte de Colorado, Idaho, Wyoming, Nevada, Oregón, Arizona, Nuevu Méxicu y California. Nel mesmu añu, los mormones tamién crearon la Compañía de Fondu d'Emigración Perpetua. El fondu sufragaba'l treslláu de families mormonas d'otros países a Utah. Esto ayudó a aproximao 26.000 inmigrantes —cerca del 36% de los guapamente 73.000 mormones qu'emigraron d'Europa a los Estaos Xuníos ente 1852 y 1887.[3]A lo llargo de 1849 y de 1850, los mormones primieron al gobiernu de los Estaos Xuníos por que Deseret fuera eleváu a la categoría d'estáu. Sicasí, el Congresu refugó estes peticiones. Sicasí, a causa de cuestiones relatives a la esclavitú nel país, el gobiernu de los Estaos Xuníos creó'l Territoriu d'Utah (con una estensión muncho menor) en 1850, denomináu asina pola tribu ute que vivía na rexón. Anque de mayor estensión que l'actual estáu, esti territoriu yá tenía daquella les actuales llendes norte y sur. Young convirtióse nel primer gobernador del territoriu. Hasta la década de 1850, les rellaciones ente los nativos americanos d'Utah y los mormones fueron bones. Sicasí, en 1853, un xefe indíxena ute, Walkara (tamién llamáu Walker), empezó a atacar comunidaes mormones, empecipiando la Guerra de Walker, que se desenvolvió mientres un añu, hasta que Young consiguió convencer a Walker de que terminara colos ataques.[4]

La Guerra d'Utah y la masacre de Mountain Meadows

[editar | editar la fonte]

Gran parte del Congresu de los Estaos Xuníos, según el mesmu presidente na dómina, James Buchanan, queríen destituyir a los mormones del gobiernu d'Utah. Llegaron rumores hasta Washington de que tol territoriu taba sulevándose. El presidente Buchanan, en 1857, decidió nomar a Alfred Cumming de Georgia como nuevu gobernador del Territoriu.[5] Fueron unviaes tropes pa garantizar el cumplimientu de la sustitución, empecipiando la llamada Guerra d'Utah (tamién conocida n'inglés como Utah Expedition o Buchanan's Blunder). Énte l'ausencia d'una notificación formal o de declaración d'intenciones, Young y otros líderes mormones interpretaron l'unviu de tropes como una persecución relixosa y adoptaron una postura defensiva.[6] En setiembre d'esi mesmu añu, un grupu de mormones, xunto con un grupu d'aliaos nativos americanos, atacaron un grupu d'unes 140 persones, d'Arkansas y de Missouri, que se dirixíen escontra California. Supóníase polos agresores qu'estes persones yeren na so mayoría anti-mormones. Mataron a tolos viaxeros, con esceición de los neños, a los qu'unviaron a vivir con families mormones (dos años dempués, reclamaos polos sos familiares, tornaron a Arkansas).[7] Esti incidente conozse nacionalmente como la masacre de Mountain Meadows y ye ún de les actos más revesosos cometíos por miembros de la Ilesia. Dalgunos afirmen que los oficiales de Salt Lake, incluyíu Young, ordenaron la masacre, mientres otros aseveren que Salt Lake nun s'enteró de la masacre hasta cuando foi demasiao tarde. El presidente Buchanan fuera criticáu pol Congresu de los Estaos Xuníos y pola población porque fracasó al nun alvertir a Young la so destitución, previr de cebera afecha a les tropes, o inclusive de nun investigar si yera necesariu l'unviu de tropes. El presidente quería acabar cola situación, y empezó a axustar con Young. Ésti aceptó la so destitución y Cumming asumió'l puestu. Anque Young nun fuera yá'l gobernador d'Utah, inda yera consideráu como tal polos habitantes del territoriu. Esistieron grandes tensiones ente la población mormona y les tropes qu'ocuparon Utah mientres trés años, y qu'abandonaron el territoriu en 1861 col advenimiento de la Guerra Civil de los Estaos Xuníos.[6]

Utah adquier les sos fronteres actuales. La década de 1860.

[editar | editar la fonte]

A lo llargo de la década de 1860, el gobiernu de los Estaos Xuníos cedió parte del Territoriu d'Utah a otros nuevos territorios recién creaos, como Colorado, Nevada y Wyoming. En 1868, Utah adquirió les sos actuales llendes territoriales. En 1865, empecipióse la Guerra de Black Hawk, nuevamente ente los mormones y la tribu nativa americana ute, liderada pol xefe indíxena Black Hawk. La guerra perduró per dos años, hasta 1867, periodu nel qu'otres tribus natives americanes se xunieron a la causa de los utes: reconquistar les tierres prindaes polos mormones. En 1867, Black Hawk, viendo que nun tenía nenguna posibilidá de victoria, alcordó rindise al gobiernu de los Estaos Xuníos. La mayoría de los nativos americanos d'Utah fueron entós ingresaos en reserves indíxenes. Ocasionales ataques de los nativos perduraron hasta 1873.[8]

Mapa del Pony Express del National Park Service.

Salt Lake City convirtióse nun centru de comunicaciones en 1860, col entamu del tresporte de corréu del Pony Express ente Saint Joseph (Missouri) y Sacramento (California), con escala en Salt Lake City. El 24 d'ochobre de 1861, dos llinies de telégrafu, una procedente de Washington D. C. y la otra de San Francisco, fueron coneutaes en Salt Lake City, inaugurando la primer llinia de telégrafu trescontinental del país.[9] En 1862, el Congresu de los Estaos Xuníos aprobó una llei, valedera en tol país, que prohibía la práutica de la poligamia. El gobiernu de los Estaos Xuníos unvió desa un reximientu de voluntarios de California baxo'l mandu de Patrick Y. Connor. Ésti, n'Utah, incentivó a los sos soldaos a buscar metales preciosos na rexón. Connor, un anti-mormón, esperaba que dichu descubrimientu na rexón, pudiera atrayer a miles de non mormones a la zona, amenorgando asina'l poder de los mormones n'Utah. En 1863, fueron afayaos oru y plata, anque la inesistencia de ferrocarril nel territoriu fizo que la estracción d'estos metales fuera bien costosa. Poques empreses interesáronse na minería d'estes reserves, y poques persones instaláronse n'Utah. En 1863, dos compañíes ferroviaries empecipiaron la construcción de dos llinies de ferrocarril. La Central Pacific empecipió'l tendíu d'una llinia partiendo de Sacramento en direición al este y la Union Pacific empecipió la construcción d'otru ferrocarril, partiendo d'Omaha, Nebraska, en direición al oeste. El 10 de mayu de 1869, estes dos llinies xuniéronse en Promontory, completando la primer llinia de ferrocarril trescontinental de los Estaos Xuníos. Rápido, otros ferrocarriles fueron construyíos n'Utah, la minería de metales preciosos espoxigó, y la población d'Utah empezó a crecer rápido. En 1870, Utah foi'l segundu estáu nos Estaos Xuníos en conceder el derechu al votu a les muyeres, dempués de Wyoming, que lo fixo en 1869. Esti derechu foi-y anuláu a les muyeres pol Congresu en 1887 pola Edmunds-Tucker Act. Tarrecíase que les esposes de los polígamos votaríen como'l so esposu ordenárales, y que crearen un estáu nel que, parafrasiando'l conocíu lema d'«un home, un votu», convirtiérase n'«un home, cinco votos». En 1895, les muyeres del estáu recuperaron el so derechu al sufraxu.[10]

L'estáu d'Utah

[editar | editar la fonte]

Cola medría de la población d'Utah, la rexón empezó a primir al Congresu de los Estaos Xuníos porque Utah fuera eleváu a la categoría d'estáu. Estes peticiones fueron nuevamente refugaes, a causa de los vezos polígamos del territoriu (anque realmente non tolos mormones teníen esi vezu, qu'oscilaben ente'l 5 y el 40% de los sos miembros, según la dómina y la zona). Mientres la década de 1880 el gobiernu d'EE.UU. empecipió'l cumplimientu de les lleis anti poligamia n'Utah, con penes de 5 años de cárcel y fuertes multes económiques, y apurrió un mecanismu p'adquirir les propiedaes de la Ilesia.[11] Toos estos factores fixeron qu'en 1890, el líder de la Ilesia, Wilford Woodruff, declarara oficialmente que los sos miembros nun practicaben la poligamia.[12] Según los mormones, el so profeta Wilford Woodruff recibió una revelación venida de Dios de que la boda plural tendría de suspendese.[13] En 1895, el gobiernu territorial d'Utah creó una nueva constitución, suxeta a l'aprobación del Congresu d'Estaos Xuníos. Esta nueva constitución declaraba illegal la práutica de la poligamia. Amás, torgaba'l gobiernu d'Utah per parte de cualesquier asociación relixosa. Baxo estos términos, el Congresu ratificó la nueva constitución, y Utah convirtióse nel 45ᵘ estáu de los Estaos Xuníos, el 4 de xineru de 1896.

1896 - Tiempos actuales

[editar | editar la fonte]
Centro de Salt Lake City a principios de los años 1900.
Despegue económicu. L'establecimientu de parques nacionales.

Utah espolletó económicamente mientres les dos primeres décades del sieglu XX. L'estáu convirtióse nun importante centru ganaderu, con grandes fataos bovinos y ovinos. Siguieron construyéndose nuevos ferrocarriles espandiéndose a lo llargo del estáu. La inauguración d'un xigantescu proyeutu del gobiernu norteamericanu nel estáu en 1913, espandió drásticamente l'área cultivable d'Utah. La minería del cobre convirtióse nuna de les principales fontes de renta del estáu, y estremaes siderurxes afitáronse na rexón.Empezando a principios de los años 1900, col establecimientu de parques nacionales como'l Bryce Canyon y el Zion, Utah empezó a faese conocíu pola so guapura natural. El sur d'Utah convirtióse nun puntu popular de rodaxe pa escenes grebes, escabrosas, y paisaxes naturales como'l Rainbow Bridge National Monument nel Parque Nacional Arches y the Mittens de Monument Valley son reconocibles al intre pola mayoría de los residentes nacionales. Mientres los años 1950, los años 1960 y los años 1970, cola construcción de la Rede d'Autopistes Interestatales d'Estaos Xuníos, l'accesibilidá a les árees escéniques del sur fíxose más fácil.

La Gran Depresión y el recobramientu económicu

Utah foi unu de los estaos norteamericanos más duramente castigaos pola Gran Depresión de la década de 1930. La drástica cayida de los precios de los productos agropecuarios, y el zarru d'estremaes mines fixeron que Utah tuviera una de les tases de desemplegu y de endeudamiento más altes del país a lo llargo de la década. La economía d'Utah solo empecipió la so recobramientu dempués del entamu de la Segunda Guerra Mundial. Cola entrada de los Estaos Xuníos na guerra, en 1942, Utah pasó por un procesu de gran industrialización, y l'estáu espolletó en gran midida. Utah convirtióse n'unu de los mayores productores nacionales de misiles balísticos na década de 1950. A lo llargo de la década, grandes depósitos d'uraniu, petroleu y gas natural fueron afayaos n'Utah. Esti procesu de industrialización perduró hasta la década de 1960, y Utah convirtióse nun gran centru siderúrxicu. En 1963, sicasí, la demanda de misiles balísticos nel país baxó de manera drástica, causando tamién una cayida nos precios de los minerales del estáu. Utah entró nun periodu de recesión económica que duró hasta'l final de la década.

La crisis educativa de 1964

Tres el fin de la Segunda Guerra Mundial, el sistema d'educación pública d'Utah enfrentóse con estremaos problemes, a causa de la drástica medría del caltenimientu de les escueles mientres les décades de 1940 y 1950, hasta l'entamu de la década de 1960. Educadores d'Utah solicitaron l'aprobación d'una medría de 25 millones de dólares pa la educación. L'estáu puestu alcordó aumentar el presupuestu estatal d'educación en 11 millones de dólares , y creó un comité pa estudiar les necesidaes del sistema escolar d'Utah. Esta comisión, en 1964, encamentó que'l presupuestu añal d'educación fuera aumentáu en siquier 6 millones de dólares, pidimentu que foi refugáu pol gobiernu, que creía qu'esto arruinaría la economía del estáu. Sicasí, esta decisión fizo que'l sindicatu National Education Association (Asociación Nacional d'Educación) empecipiara un gran boicot a Utah, pidiendo que profesores de tol país refugaren trabayar nel estáu.[14] Cola aprobación en 1965 d'un nuevu aumentu del presupuestu d'educación de 25 millones de dólares, el sindicatu terminó les sos protestes.

La llaparada olímplica mientres los Xuegos Olímpicos de Salt Lake City 2002.
Utah como potencia turística

Comenzando en 1939, col establecimientu del Alta Ski Area, Utah convirtióse nun puntu mundialmente reconocíu pa la práutica del esquí. Mientres el final de la década de 1950 y de 1960, l'aumentu de la población urbana d'Utah fizo que la demanda d'árees recreatives a cielu abiertu creciera de forma drástica, lo que favoreció la inauguración d'estremaos resorts d'esquí nes numberoses cadenes montascoses del estáu, y d'otres árees recreatives abiertes, per parte d'empreses privaes y d'órganos gubernamentales. La nieve seco, en polvu de la cordalera Wasatch ta considerada como una de les meyores del mundu pa esquiar. Nel añu 1995 Salt Lake City ganó la candidatura pa celebrar los Xuegos Olímpicos d'Envierno de 2002, y éstos sirvieron como un gran incentivu a la economía. Los recursos d'esquí aumentaron en popularidá, y munchos de los locales Olímpicos tremaos al traviés del Wasatch Front siguen siendo utilizaos p'acontecimientos deportivos. Esti acontecimientu tamién espoleó el desenvolvimientu del sistema ferroviariu llixeru nel valle del Llagu de Sal, conocíu como TRAX, y la reconstrucción del sistema d'autopistes ensin peaxe alredor de la ciudá. De magar, el turismu ye la principal fonte de renta del estáu.;El sieglu XXIA finales del sieglu XX, la población del estáu creció rápido. Según el censo del 2000, Utah foi'l cuartu estáu de medría más rápida (29,6%) nos Estaos Xuníos ente 1990 y 2000.[15] St. George, nel suroeste, foi la primer área metropolitana de más rápida medría nos Estaos Xuníos ente 2000 y 2006, y Provo-Orem la sesta.[16] Nos años 1970, la medría yera enorme nos suburbios. Sandy foi una de les ciudaes de más rápidu medría nel país nesa dómina. A principios del sieglu XXI, munches árees d'Utah esperimenten una gran medría. Davis al norte, Salt Lake y Summit al sur y al oeste, y los condaos de Tooele, Utah, Wasatch y Washington crecen toos bien rápido. El tresporte y l'urbanización son cuestiones primordiales na política cuando'l desenvolvimientu consume tierra agrícola y árees ensin cultivar.

Xeografía física

[editar | editar la fonte]
Vista de la cordalera Wasatch.

Utah llinda al norte colos estaos de Wyoming y Idaho, al sur con Arizona y nun únicu puntu nel sureste con Nuevu Méxicu, al este con Colorado y al oeste con Nevada. La esquina sureste d'Utah xúnese a les esquines d'Arizona, Nuevu Méxicu y Colorado no que se conoz como les cuatro esquines y ye l'únicu llugar nos Estaos Xuníos onde cuatro estaos s'atopen. Los ríos d'Utah aflúin nel Gran Llagu Saláu o nel ríu Colorado. Amás d'ésti últimu, otru gran ríu d'Utah ye'l Ríu Green, que desagua nel Colorado. Los mayores ríos del estáu son les principales fontes d'agua potable pa la irrigación artificial d'estremaes árees rurales del estáu. El Gran Llagu Saláu ye con diferencia'l mayor llagu del estáu, y tamién el mayor llagu del país al oeste del ríu Mississippi. Les agües del Gran Llagu Saláu son más salaes que les agües del océanu Pacíficu nes sableres de Los Angeles, debíu al fechu de que non evacua cantidaes significatives d'agua nin por desagüe superficial nin por infiltración (esti tipu de llagos denominar endorreicos). Cuando l'agua del llagu se evapora, sales y otros posos queden nel llagu. El fechu que'l llagu nun tener drenaje ye causa de problemes mientres periodos de grandes agües, que frecuentemente causen crecíes nes árees próximes al llagu. Los desiertos cubren cerca d'un terciu de too Utah, y los montes cubren l'otru terciu.

Utah puede estremase en trés grandes zones geomorfológicas bien definíes:[17]

  • Los Montes Rocosos ocupen el nordeste del estáu. Caracterízase pel so terrén montascosu, accidentáu, y de gran altitú, y por ser la única cadena montascosa qu'escurre en sentíu este-oeste.
  • Los Montes Rocosos son la zona onde s'asitia'l puntu más altu del estáu, el Kings Peak, con 4.123 metros d'altitú. Estremaos picos de los Montes Rocosos superen los 3 mil metros d'altitú nel estáu. Equí asítiense gran parte de los montes y de les estaciones turístiques d'esquí d'Utah. Dos ramales de los Rocosos estiéndense pol cantu nordeste del estáu, les cordaleres Uinta y Wasatch.
  • La rexón Basin and Range caracterízase pel so terrén relativamente poco accidentáu, y pol so clima desértico (una de les zones más grebes d'Estaos Xuníos). Ocupa tol oeste d'Utah, y estiéndese a lo llargo de dellos estaos. El Gran Llagu Saláu ta alcontráu nel norte d'esta rexón. El suelu de les rexones al sur del llagu foi enantes el llechu del Gran Llagu Saláu. Esti suelu ye bien duru, compuestu por sales y posos dexaos pel llagu. Na rexón atopa'l puntu menos eleváu del estáu, alcontráu na esquina suroeste, con 610 metros d'altitú.
  • L'Altiplanu del Colorado ocupa tol centru-este, la mayor parte del sur y tol sureste d'Utah. Caracterízase pel so terrén accidentáu, cortáu por grandes pandos y valles fondos. Estos pandos atópense a más de 3.000 m sobro'l nivel del mar.

Clima

[editar | editar la fonte]

El clima na mayor parte d'Utah —especialmente nel oeste— ye desérticu o semiáridu. N'iviernu, la temperatura mengua a midida en que se viaxa al norte, y a midida en que l'altitú de la rexón aumenta. En xeneral, la temperatura medio ta per debaxo de 0 °C na mayor parte d'Utah. Solo l'estremu sur del estáu tien temperatures medies nel iviernu superiores a 0 °C. La media nel sur mientres l'iviernu ye de 1 °C y en Salt Lake City, de -6 °C. La media de les mínimes nel estáu ye de -12 °C, y de les máximes, de -4 °C. Díes onde la temperatura ta per debaxo de -18 °C pueden esperase n'estremaes árees siquier una vegada al añu, pero xeneralmente duren poco. Los montes del norte y este del estáu sirven como barreres pa les corrientes d'aire frío procedentes del Polu Norte. La temperatura más baxo rexistrada n'Utah foi de -56 °C, en Peter's Sink, el 1 de febreru de 1985.

Paisaxe desértico nel Monument Valley.

En branu, les temperatures más altes rexístrense nel este y nel norte d'Utah. La media ye de 27 °C en Salt Lake City y de 20 °C nel centru-sur del estáu. La media de les mínimes ye de 15 °C, y la media de les máximes ye de 31 °C. A causa del clima desérticu, los estremos son habituales nos branos del estáu —les máximes fácilmente superen los 40 °C y les mínimes fácilmente cayen per debaxo de 10 °C. La temperatura más alto rexistrada n'Utah foi de 47 °C, en St. George, el 5 de xunetu de 1985. La mayor parte d'Utah ye grebu y eleváu. La mayor parte del este y del sur del estáu recibe menos de 30 centímetros de precipitación media añal d'agua per añu, ente que munches árees montascoses reciben más de 100 centímetros de precipitación media añal d'agua. La mayor parte del oeste del estáu recibe menos de 25 centímetros. La rexón del Gran Llagu Saláu ye especialmente seca, recibiendo menos de 13 centímetros d'agua por añu. La nieve ye común mientres l'iviernu en tou Utah sacantes nel suroeste del estáu —St. George, alcontrada'l suroeste, por casu, recibe namái 8 centímetros de nieve por añu, mientres Salt Lake City recibe 150 centímetros al añu. Munches árees montascoses reciben unos 900 centímetros de nieve por añu, y porciones de les montes Wasatch reciben más de 1.250 centímetros por añu de nieve. Alta, un resort d'esquí próximu a Salt Lake City, recibe 900 centímetros de nieve por añu. La nieve ye habitual ente'l final de payares y marzu, nes rexones de menor altitú, y d'ochobre hasta mayu nos montes. De cutiu los montes siguen cubriciones de nieve hasta'l mes de xunetu.

Cuadru climáticu de la ciudá de Salt Lake City[18]
Estadística Unidad Xin Feb Mar Abr May Xun Xune Ago Set Och Pay Avi Media
Temperatura medio °C -2,3 1,2 5,4 9,8 14,9 20,6 25,5 24,2 18,4 11,8 4,9 -1,3 11,09
Media de les máximes °C 2,4 6,4 11,2 16,3 22,2 28,2 33,4 31,9 26,2 18,9 10,4 3,2 17,56
Media de les mínimes °C -7,1 -4,1 -0,3 3,3 7,6 13,0 17,6 16,6 10,6 4,6 -0,6 -5,8 4,62
Media mensual precip. agua mm 28,2 31,2 48,5 53,8 45,7 23,6 20,6 21,8 32,5 36,6 32,8 35,6 34,24
Media mensual precip. nieve cm 31,2 24,9 29,7 17,3 2,8 0,0 0,0 0,0 0,5 5,3 16,5 34,8 13,58

Alministración y política

[editar | editar la fonte]
Vista del Capitolio estatal d'Utah, en Salt Lake City.

L'actual Constitución d'Utah foi adoptada en 1895. Les enmiendes a la Constitución son propuestes pol Poder Llexislativu d'Utah y pa ser aprobaes, precisen ser ratificaes por siquier el 51% del Senáu y de la Cámara de Representantes del estáu, en dos votaciones consecutives, y darréu pol 51% o más del eleutoráu d'Utah, nun referendu. La población del estáu tamién puede proponer enmiendes a la Constitución al traviés d'una iniciativa popular con una recoyida de firmes, onde son necesaries siquier la firma del 10% de les persones que votaron nel últimu referendu o eleición estatal de Gobernador realizada nel estáu. Si esti actu de recoyida de firmes consigue un mínimu del 10% de firmes, esta enmienda precisa entós recibir los votos de siquier el 51% de los votantes en dos referendus consecutivos. Si esta enmienda ye aprobada pol 51% o más de los votantes en dambes votaciones, la enmienda ye automáticamente aprobada. Les enmiendes tamién pueden ser propuestes ya introducíes por convenciones constitucionales, que precisen recibir siquier l'aprobación del 66,7% de los votos de dambes Cámares del Poder Llexislativu y el 51% de los eleutores del estáu nun referendu.Cerca del 50% del presupuestu del gobiernu d'Utah provién d'impuestos estatales. El restu provién de presupuestos recibíos del gobiernu nacional y de préstamos. En 2002, el gobiernu del estáu ingresó 10.107 millones de dólares, xenerando 8.468 millones de dólares. La delda pública d'Utah ye de 4.729 millones de dólares. La delda per cápita ye de 2.039 dólares, el valor de los impuestos estatales per cápita ye de 1.693 dólares, y el valor de los gastos gubernamentales per cápita ye de 4.358 dólares

División de poderes

[editar | editar la fonte]

El principal oficial del Poder Executivu d'Utah ye'l gobernador. Este ye escoyíu pola población del estáu pa mandatos d'hasta cuatro años de duración. El puestu de gobernador nun tien establecíu una llende de mandatos.El Poder Llexislativu d'Utah ta constituyíu pol Senáu y pola Cámara de Representantes. El Senáu tien un total de 29 miembros, ente que la Cámara de Representantes tien un total de 75 miembros. Utah ta estremáu en 29 distritos senatoriales y en 75 distritos representativos. Los eleutores de cada distritu escueyen un senador/representante, que va representar tal distritu nel Senáu/Cámara de Representantes. El mandatu de los senadores ye de cuatro años, y de los miembros de la Cámara, de 2 años. El cargu de senador o representante tampoco tien llende de mandatos.

El más altu Tribunal del Poder Xudicial del estáu ye la Corte Suprema d'Utah, compuesta por cinco xueces.[19] Utah tamién tien 8 tribunales de distritu, que tienen unu o dos xueces caúnu. Otres cortes son tribunales xuveniles y el Tribunal d'Apelación (Court of Appeals), la segunda corte más alta de la judicatura del estáu, tres la Corte Suprema d'Utah. Tolos xueces de la judicatura d'Utah son propuestos pol gobernador, y aprobaos pol Senáu estatal. Dacuando, el Senáu esamina les actuaciones de los xueces, pudiendo reelixilos a la fin de los sos mandatos, o optar pola so sustitución.

Política

[editar | editar la fonte]

En gran midida, a causa de la Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes, Utah ye unu de los estaos más conservadores y republicanos del país. L'estáu ta apoderáu pol partíu republicanu. Los mormones componen cerca del 60% de la población d'Utah, pero aproximao'l 80% de los miembros del Llexislativu del estáu son ocupaos por mormones.[20] Históricamente la fuercia político del estáu tuvo relativamente estremada ente los republicanos y los demócrates. Dende la década de 1960, sicasí, los republicanos pasaron a apoderar cada vez más la política del estáu, tanto a nivel estatal como a nivel nacional. Dende 1964 la población del estáu nun votó mayoritariamente a un candidatu demócrata nes eleiciones presidenciales d'Estaos Xuníos, lo que convierte a Utah n'unu de los más sólidos bastiones republicanos. Utah foi'l meyor estáu pa los republicanos nes eleiciones de 1976,[21] 1980,[22] 1984,[23] 1988,[24] 1996,[25] 2000[26] y 2004.[27] En 1992, Utah foi l'únicu estáu na nación onde'l candidatu demócrata Bill Clinton terminó por detrás tanto del candidatu republicanu George H. W. Bush como del candidatu independente Ross Perot.[28] En 2004, George W. Bush consiguió'l sofitu de tolos condados del estáu —la so victoria n'Utah foi la mayor en tol país. Bush llogró la totalidá de los 5 votos eleutorales a los que Utah tien derechu, llogrando'l 71,5% de los votos de los eleutores del estáu. Sicasí, el partíu demócrata entá tien fuercia político na rexón metropolitana de Salt Lake City, qu'abriga aproximao la metá de la población del estáu.La población d'Utah tiende a tener puntos de vista conservadores na mayoría de les cuestiones polítiques y la mayoría de los ciudadanos con derechu a votu del estáu tán rexistraos como republicanos.[29]

Demografía

[editar | editar la fonte]
Crecimiento de la población
Añu Habitantes
1850 11.380
1860 40.273
1870 86.786
1880 143.693
1890 210.779
1900 276.749
1910 373.351
1920 449.396
Añu Habitantes
1930 507.847
1940 550.310
1950 688.862
1960 890.627
1970 1.059.273
1980 1.461.037
1990 1.722.850
2000 2.233.169
2007* 2.645.330
() Estimación [30]

El centru de la población (puntu xeográficu más allegáu a tolos habitantes, por términu mediu) d'Utah ta asitiáu nel condáu d'Utah na ciudá de Lehi.[31] A 1 de xunetu de 2007 la Oficina del Censu de los Estaos Xuníos envaloró la población del estáu en 2.645.300 habitantes, una medría de 65.795 habitantes con al respective de la mesma fecha del 2006.[30]La mayor parte de la población vive en villes y ciudaes a lo llargo del Wasatch Front, una rexón metropolitana qu'escurre de norte a sur cola cordalera Wasatch que s'alza nel llau Este. El restu del estáu ye sobremanera rural y pandorial. Utah tien el porcentaxe más altu de población que comparte una única afiliación relixosa que cualesquier otru estáu del país.

Mapa d'Utah y de los sos 29 condaos.

Utah contién 5 árees metropolitanes (Logan, Ogden-Clearfield, Salt Lake City, Provo-Orem, y St. George).

Raza y ascendencia

[editar | editar la fonte]
Demografía d'Utah[32]
Por raza Blanca Prieta AIAN Asiática NHPI
2000 (población total) 95,20% 1,14% 1,84% 2,20% 0,97%
2000 (Namái hispana) 8,62% 0,16% 0,26% 0,08% 0,05%
2005 (población total) 95,01% 1,32% 1,69% 2,40% 0,95%
2005 (Namái hispana) 10,39% 0,23% 0,26% 0,10% 0,05%
Medría 2000–05 (población total) 10,37% 28,78% 2,04% 21,00% 8,53%
Medría 2000–05 (namái non hispana) 8,09% 23,37% 0,78% 20,69% 8,43%
Medría 2000–05 (sólo hispana) 33,30% 61,74% 9,53% 28,88% 10,45%
* AIAN ye Nativu Americanu o Nativu d'Alaska; NHPI ye Nativu Hawaiano o Isleño del Pacíficu

Los mayores grupos d'ascendencia del estáu son:

Relixón

[editar | editar la fonte]
El Salt Lake Temple de la Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes, el templu principal de la Mazana del Templu de Salt Lake City.

La mayoría de los residentes del estáu son miembros de la Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes, comúnmente llamaos mormones. En 2004, el porcentaxe de la población son miembros de dicha Ilesia ye'l 62,4 por cientu de la población del estáu.[34] El diariu Salt Lake Tribune proyeutó que los mormones yá nun van ser mayoría nel estáu, non yá en Salt Lake City, aproximao nel añu 2030,[34] anque la Ilesia de los Santos de los Últimos Díes refutó les conclusiones del Salt Lake Tribune publicando les sos estadístiques de fin d'añu de 2006 en xineru de 2008, amosando que 1,8 millones d'habitantes (el 72% de la población) tán rexistraos nos sos archivos.[35]

La Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes tuvo históricamente una fuerte influyencia n'Utah y contribuyó a l'actitú restrictiva del estáu escontra'l alcohol y el xuegu, y sobro'l so altu índiz de natalidá (25% más altu que'l permediu nacional; el más altu de tolos estaos de los Estaos Xuníos),[36] y el menor porcentaxe de mas solteres de la nación.[37]

Porcentaxe de la población d'Utah por afiliación relixosa:[38]

Edá y sexu

[editar | editar la fonte]

Debío al so altu índiz de natalidad total, Utah tien la población más moza del país. El 49,9% de la población son muyeres y el 50,1% homes. La estimación en 2007 de la distribución d'edá n'Utah ye la siguiente:

Edá Población
EE. UU. 		% población
EE. UU. 		Población
Utah 		% población
Utah
< 5 años 20.724.125 6,87 255.708 9,67
de 5 a 13 35.970.646 5,7 395.605 14,95
de 14 a 17 17.206.962 5,7 165.509 6,26
de 18 a 24 29.492.415 9,78 327.682 12,39
16 años o > 236.468.212 78,4 1.912.595 72,3
18 años o > 227.719.424 75,5 1.828.508 69,12
de 15 a 44 126.258.301 41,86 1.201.809 45,43
de 45 a 64 76.586.836 25,39 517.603 19,57
> 65 años 37.887.958 12,56 233.982 8,85
> 85 años 5.512.298 1,83 31.032 1,17
Total 301.621.157 2.645.330

Principales ciudaes

[editar | editar la fonte]

El gobiernu d'Utah estrema les ciudaes del estáu en clases, que varien acordies cola población de la ciudá en cuestión. Les de primer clase tienen más de 100 mil habitantes, les de segunda clase de 65 a 100 mil, les de tercer de 30 a 65 mil, les de cuarta de 10 a 30 mil, les de quinta de mil a 10 mil y les ciudaes secundaries (towns), menos de mil habitantes. Les ciudaes de mayor clase tienen más poderes y responsabilidaes que les ciudaes de clases menor. Los condados tán encargaos de suministrar la mayoría de los servicios gubernamentales a les ciudaes de más pequeña categoría qu'a les ciudaes de categoría más elevada, que son de responsabilidá de la ciudá. La mayor parte de les ciudaes principales (cities) d'Utah tán gobernaes por un alcalde y por un conseyu municipal, o por un alministrador y por un conseyu. Les ciudaes de menor clase solo pueden ser gobernaes por un conseyu, ensin alcalde o alministrador.

Condaos

[editar | editar la fonte]
Artículu principal: Condaos d'Utah

Utah ta estremáu en 29 condaos. Éstos son gobernaos por conseyos compuestos por 3 miembros, unu d'ellos escoyíu pa mandatos de 4 años de duración y el terceru pa mandatos de 2 años. Esti conseyu ta encargáu de supervisar los distintos departamentos del condáu. La gran mayoría de los condaos d'Utah tienen un Executivu y un Llexislativu qu'operen de forma independente con esceición del condáu de Salt Lake.

Economía

[editar | editar la fonte]
Les grandes y elevaes cadenes montascoses, y la gran cantidá de precipitación de nieve por añu, son una de les principales atraiciones turístiques del estáu.

Según datos de la Universidá d'Utah el productu estatal brutu en 2005 foi de 92 mil millones de dólares o'l 0,74% del Producto Interno Bruto de los Estaos Xuníos, que foi de 12,4 billones de dólares nesi añu. La renta per cápita foi de 36.457 dólares en 2005.[39] La tasa de desemplegu en 2008 foi del 4,3%.[40];Sector primarioEl sector primariu supón un 1% del PIB d'Utah. L'estáu tien 15 mil granjes, qu'ocupen cerca d'un quintu del so territoriu. Gran parte d'esti terrén utilízase namái pa la práutica de la ganadería. La mayor parte de les granjas d'Utah tán irrigadas artificialmente. Ensin riego artificial, la práutica de l'agricultura na mayor parte del estáu sería imposible. Xuntes, l'agricultura y la ganadería, suponen el 1% del PIB del estáu, y empleguen aproximao a 19 mil persones. Utah tien grandes fataos bovinos y ovinos. Los principales productos agropecuarios producíos n'Utah son la carne y la lleche bovina y ovina, según mazanes, piescos y cerezes. El principal vexetal cultiváu n'Utah ye la pataca. Los efeutos de la pesca y de la silvicultura son mínimos na economía del estáu.;;Minería y sector energéticoLos principales productos mineros estrayíos nel estáu son el cobre, el petroleu —concentráu nel este del estáu—[41] y el uraniu.Aproximao'l 95% de la lletricidá xenerada nel estáu produzse en centrales termoeléctricas a carbón. El restu produzse principalmente en centrales hidroeléctricas.;Sector secundarioEl sector secundariu supón el 20% del PIB d'Utah. La industria de manufactura respuende pol 12% del PIB del estáu y emplega aproximao a 140 mil persones. El valor total de los productos fabricaos nel estáu ye de 13 mil millones de dólares. Los principales productos industrializaos fabricaos nel estáu son ordenadores y equipamientos electrónicos, metales procesaos, alimentos industrialmente procesaos y equipamientos de tresporte. La industria de la construcción respuende pol 6% del PIB del estáu, emplegando aproximao a 97 mil persones. A minería supón el 2% del PIB, emplegando a cerca de 9,3 mil persones. ;Sector terciarioEl sector servicios supón el 79% del PIB d'Utah. Cerca del 21% del PIB del estáu provién de servicios comuñales y personales. Esti sector emplega a más de 423 mil persones. Los servicios financieros ya inmobiliarios respuenden per cerca del 19% del PIB, emplegando aproximao a 132 mil persones. Salt Lake City ye'l principal centru financieru del estáu, y unu de los principales centros financieros del Centro-Oeste d'Estaos Xuníos. El comerciu al per mayor y al per menor respuende pol 16% del PIB del estáu, y emplega aproximao a 293 mil persones. El turismu contribúi en gran midida nel sector comercial del estáu, y ye la principal fonte de renta d'Utah. Una de les principales atraiciones turístiques son les grandes cadenes de montes aparentes pa la práutica del esquí, fechu que xeneró la construcción d'estremaos resorts d'esti deporte; otra gran atraición turística son les roques que, por cuenta de la aición de la erosión, fueron escavaes formando pontes predreses, y el Gran Lago Salado —el mayor llagu al oeste del ríu Mississippi, y que ye más saláu que l'agua del mar. Por cuenta del so gran conteníu en sal, nes sableres d'esti llagu una persona llexa con gran facilidá. Los servicios gubernamentales respuenden pol 14% del PIB d'Utah, emplegando aproximao a 202 mil persones. Tresportes, telecomunicaciones y servicios públicos empleguen a cerca de 68 mil persones, y suponen el 9% del PIB d'Utah.

Equipamientos ya infraestructures

[editar | editar la fonte]

Educación

[editar | editar la fonte]
La Universidá Brigham Young, en Provo.

La primer escuela d'Utah foi una tienda fundada polos mormones nun asentamientu nel Valle del Lago Salado, en 1847. El énfasis puestu na educación per parte de los mormones fixo qu'unes 200 escueles fueren creaes en namái dos décades na rexón que darréu constituyiría l'estáu d'Utah. Estes escueles, a pesar de ser fundaes pola Ilesia de Xesucristu de los Santos de los Últimos Díes, solo suministraben educación a los neños que les sos families teníen la posibilidá de pagar pola educación. Foi solo en 1866 cuando se fundó la primer escuela pública del estáu. Toles escueles d'enseñanza elemental pasaron a ser públiques por un decretu del gobiernu del Territoriu d'Utah en 1877. En 1884, una convención constitucional creaba un sistema d'educación secundaria públicu nel territoriu, anque esti tipu d'escueles nun fueron un requisitu obligáu pa los distritos escolares d'Utah hasta 1911.Actualmente Utah tien una de les tases más altes de graduaos d'enseñanza secundaria del país. Toles instituciones educatives del estáu precisen siguir regles ya instrucciones dictaes pol Consejo Estatal d'Educación d'Utah. Esti conseyu controla direutamente'l sistema d'escueles públiques del estáu, que ta estremáu en distintos distritos escolares. El conseyu ta constituyíu por 15 miembros escoyíos pola población y 2 miembros más escoyíos por un Conseyu de Rexentes. Cada ciudá de segunda clase, delles de les mayores ciudaes de tercer clase, y cada condado, ye atendida por un distritu escolar. Nes ciudaes, la responsabilidá d'alministrar les escueles ye del distritu escolar municipal, ente qu'en rexones menos densamente habitaes, esta responsabilidá ye de los distritos escolares qu'operen en tol condado polo xeneral. Utah dexa la operación de les denominaes escueles charter —escueles públiques independentes, que nun son alministraes por distritos escolares, pero que dependen de presupuestos públicos pal so funcionamientu. L'atención escolar ye obligada pa tolos neños y adolescentes con más de seis años d'edá, hasta la conclusión de la enseñanza secundaria o hasta los diecisiete años d'edá.En 1999, les escueles públiques del estáu atendieron a cerca de 480.300 estudiantes, emplegando aproximao a 21.800 profesores. Les escueles privaes atendieron a cerca de 12.600 estudiantes, emplegando aproximao a 1.100 profesores. El sistema d'escueles públiques del estáu consumió cerca de 2.026 millones de dólares, y el gastu de les escueles públiques foi d'aproximao 4.500 mil dólares por estudiante. Cerca del 89,4% de los habitantes del estáu con más de 25 años d'edá tienen un diploma d'enseñanza secundaria.La primer biblioteca d'Utah foi creada mientres la década de 1850. En 1897, una llei estatal vencía fondos pa la creación de biblioteques públiques, siendo la primer inaugurada al añu viniente, en Salt Lake City. Anguaño, l'estáu tien 70 sistemes de biblioteques públiques, que mueven añalmente una media de 11 llibros por habitante. Toles ciudaes con más de mil habitantes tienen siquier una biblioteca pública.Utah ye un gran centru d'educación superior. L'estáu tien una de les tases más altes de persones qu'estudien n'institutos d'educación superior nel país, en rellación a la población del estáu. El Consejo de Rexentes, compuestu por 16 miembros, más 2 miembros ensin derechu a votu, que son representantes del Conseyu d'Educación d'Utah, alministra'l sistema d'universidaes y facultaes públiques del estáu. La primer institución d'educación superior fundada n'Utah foi la Universidá d'Utah, fundada en 1850, en Salt Lake City. Utah tien anguaño 25 instituciones d'educación superior, de les cual 10 son públiques y 15 son quitaes. Destáquense, amás de la Universidá d'Utah, la Universidá Brigham Young, asitiada en Provo, y que ye una de les mayores universidaes privaes en Estaos Xuníos, la Universidá del Estáu d'Utah y la Universidá del Sur d'Utah.

Tresporte y comunicación

[editar | editar la fonte]

En 1869, la inauguración d'una vía terria que conectaba Utah con otres rexones del país lliberó la rexón del so anterior aislamientu xeográficu y dexó que Utah pudiera espolletar económicamente. Anguaño, diez empreses ferroviaries empresten serviciu de tresporte de carga nel estáu. En 2002, Utah tenía 2.298 km de víes terries, y Salt Lake City ye'l principal centru ferroviariu del estáu. Un sistema de tren llixeru nel valle de Salt Lake, conocíu como TRAX, consiste en dos llinies, rematando dambes nel centru de la ciudá de Salt Lake City.En 2003, l'estáu tenía 68.745 km de carreteres y autopistes, de les cual 1.513 quilómetros formaben parte de la Rede de Autopistas Interestatales de Estaos Xuníos. L'autopista interestatal 15 (I-15) ye la principal nel estáu, entrando dende Arizona traviesa l'estáu de norte a sur, ya introduzse en Idaho cerca de Portage. Esta autopista sirve a los principales centros demográficos del estáu, xuniendo a St. George y los sos barrios residenciales (comúnmente conocíos como Dixie) y Cedar City, y depués traviesa'l Wasatch Front de norte a sur, per delantre de ciudaes como Provo, Orem, Sandy, West Jordan, Salt Lake City, Layton y Ogden.L'aeropuertu con más movimientu d'Utah ye l'Aeropuertu Internacional de Salt Lake City.

Medios de comunicación

[editar | editar la fonte]

El primer periódicu d'Utah foi'l Deseret News, publicáu en 1850, ya inda s'atopa en circulación. Otru periódicu importante ye'l Salt Lake Tribune. La primer estación de radio del estáu foi fundada en 1922, y la primer estación de televisión en 1948, dambes en Salt Lake City, y tamién dambes inda operatives.

Cultura

[editar | editar la fonte]

En cierta forma, el patrimoniu cultural y l'heriedu históricu d'Utah remóntanos hasta les edaes en que los dinosaurios gobernaben la tierra; cola so vida y la so muerte, dexaron nel estáu una gran cantidá de fósiles, que faen d'Utah un importante centru paleontolóxicu que l'estáu intenta caltener con llugares como'l Dinosaur National Monument. Les antigües cultures indíxenes, como los anasazi y los indios fremonte, dexaron remanentes del so arte, vida y creyencies esvalixaes al traviés del estáu en petroglifos y ruines de les sos viviendes y llugares de cultu. Esti heriedu cultural manifiéstase en munchos actos festivos y acontecimientos culturales con temática histórica o relixosa a lo llargo de tol estáu.[42]

La Mazana del Templu en 1897.

L'heriedu históricu de los mormones ye induldable nel estáu. Utah esta llaráu de llugares históricos y culturales mormones, que lleven a ensame de turistes hasta l'estáu. Ente les innumberables muestres de la historia mormona podemos destacar el Coru del Tabernáculo Mormón (Mormon Tabernacle Choir), una de les instituciones corales más prestixoses del mundu, acompañáu davezu pol famosu ya impresionante órganu de 11.623 tubos.[43] Quiciabes la más impresionante muestra del heriedu mormona podemos vela na Mazana del Templu, que, con ente 3 y 5 millones de visitantes añales, conviértela n'unu de los llugares más visitaos del estáu.[44]Nel apartáu de les artes escéniques, podemos destacar la temporada d'ópera del Utah Festival Opera, que trescurre añalmente a partir de principios de xunetu hasta principios d'agostu nel Ellen Eccles Theatre en Logan. En Park City, una de les principales ciudaes turístiques d'Utah (xunto con Moab) celébrase Artstravaganza cada agostu con obres al campu y orquestes sinfónicas, el Park City International Music Festival, y el Festival de Cine de Sundance creáu por Robert Redford en 1983 pa dar una oportunidá a nuevos talentos al traviés del llamáu cine independente, lloñe del mundu d'Hollywood. Ye'l festival de cine independente más importante del mundu.[45]Como exemplu de platos típicos de la gastronomía popular d'Utah, podemos citar el fry sauce, un condimento a base de una parte de kétchup y dos partes de mayonesa que se sirve davezu con pataques frites, o la ensalada jello fecha con xelatina condimentada, fruta y dacuando cenadories arrallaes.

Nativos y residentes famosos

[editar | editar la fonte]
Robert Leroy Parker, conocíu mundialmente como Butch Cassidy, famosu foraxíu nacíu en Beaver.

Utah cuntó a lo llargo de la so historia con numberosos residentes o nativos famosos nel ámbitu de la cultura, la ciencia y la política. Podemos citar, ente otros:

Deporte

[editar | editar la fonte]

L'equipu de baloncestu de la NBA, los Utah Jazz, xueguen na cancha del Energysolutions Arena en Salt Lake City. Utah ye'l estáu norteamericanu con menor población que tien una fanquicia nuna de les llamaes Grandes Ligas de deporte profesional de los Estaos Xuníos, anque'l Distritu de Columbia tien menor población. L'equipu de fútbol de los Real Salt Lake de la MLS xuega nel Rice-Eccles Stadium (anque a partir d'ochobre de 2008 van faelo nun estadiu específicu de fútbol, el Real Salt Lake Stadium), tamién na ciudá de Salt Lake City.

Símbolos del estáu

[editar | editar la fonte]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. ↑ «The People of Utah». MSN EncartaUtah. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-03-28. Consultáu'l 1/8/2008.
  2. ↑ «Utah Quick Facts». Utah.gov. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-02-22. Consultáu'l 1/8/2008.
  3. ↑ «Perpetual Emigrating Fund Company». University of UtahUtah History Encyclopedia. Consultáu'l 4/8/2008.
  4. ↑ «Wakara». University of UtahUtah History Encyclopedia. Consultáu'l 4/8/2008.
  5. ↑ «Alfred Cumming». University of UtahUtah History Encyclopedia. Consultáu'l 4/8/2008.
  6. ↑ 6,0 6,1 «The Utah War». University of UtahUtah History Encyclopedia. Consultáu'l 13/9/2008.
  7. ↑ «Mountain Meadows Massacre». University of UtahUtah History Encyclopedia. Consultáu'l 13/9/2008.
  8. ↑ «Black Hawk War». University of UtahUtah History Encyclopedia. Consultáu'l 4/8/2008.
  9. ↑ «Pony Express in Utah». University of UtahUtah History Encyclopedia. Consultáu'l 4/8/2008.
  10. ↑ «Women´s suffrage in Utah». University of UtahUtah History Encyclopedia. Consultáu'l 4/8/2008.
  11. ↑ «Poligamy». University of UtahUtah History Encyclopedia. Consultáu'l 4/8/2008.
  12. ↑ «Declaración oficial». The Official Scriptures of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints (Salt Lake City, Utah, 6 d'ochobre de 1890). Consultáu'l 20/8/2008.
  13. ↑ Presidente Gordon B. Hinckley. «¿Qué pregunta la xente alrodiu de nós?, entruga nᵘ 4». Official Web site of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints. Consultáu'l 20/8/2008.
  14. ↑ «Utah: Off Limits». TIME.com (29/5/1964). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-12-08. Consultáu'l 5/8/2008.
  15. ↑ «States Ranked by Percent Population Change: 1990 to 2000». Oficina del Censo de los Estaos Xuníos. Consultáu'l 5/8/2008.
  16. ↑ «U. S. Census Bureau News: 50 Fastest-Growing Metro Areas Concentrated in West and South». Oficina del Censo de los Estaos Xuníos. Consultáu'l 5/8/2008.
  17. ↑ «The Geography of Utah». Netstate.comThe Land. Consultáu'l 4/8/2008.
  18. ↑ «Salt Lake City, Climate (Average Weather) Data». Climate-Charts.com. Archiváu dende l'orixinal, el 2009-02-24. Consultáu'l 5/8/2008.
  19. ↑ «Utah Supreme Court». Utah State Courts. Consultáu'l 20/8/2008.
  20. ↑ Bernick, Jr., Bob (15/3/2006). «Letter by LDS leaders cheers Utah Democrats». Deseret Morning News. Archivado del original el 2008-06-21. https://web.archive.org/web/20080621213318/http://deseretnews.com/dn/view/0,1249,635191859,00.html. Consultáu'l 5/8/2008. 
  21. ↑ «1976 Presidential Election Data - National by State». uselectionatlas.org (David Leips Atlas of Presidential Elections"). Consultáu'l 5/8/2008.
  22. ↑ «1980 Presidential Election Data - National by State». uselectionatlas.org ("David Leips Atlas of Presidential Elections). Consultáu'l 5/8/2008.
  23. ↑ «1984 Presidential Election Data - National by State». uselectionatlas.org (David Leips Atlas of Presidential Elections"). Consultáu'l 5/8/2008.
  24. ↑ «1988 Presidential Election Data - National by State». uselectionatlas.org ("David Leips Atlas of Presidential Elections). Consultáu'l 5/8/2008.
  25. ↑ «1996 Presidential Election Data - National by State». uselectionatlas.org (David Leips Atlas of Presidential Elections"). Consultáu'l 5/8/2008.
  26. ↑ «2000 Presidential Election Data - National by State». uselectionatlas.org ("David Leips Atlas of Presidential Elections). Consultáu'l 5/8/2008.
  27. ↑ «2004 Presidential Election Data - National by State». uselectionatlas.org (David Leips Atlas of Presidential Elections"). Consultáu'l 5/8/2008.
  28. ↑ «1992 Presidential Election Data - National by State». uselectionatlas.org ("David Leips Atlas of Presidential Elections). Consultáu'l 5/8/2008.
  29. ↑ Lee Davidson (28/2/2008). «Utah voters shun labels». Deseret News. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-06-09. Consultáu'l 5/8/2008.
  30. ↑ 30,0 30,1 Annual Population Estimates 2000 to 2007, 1 de xunetu de 2007. Oficina del Censo de los Estaos Xuníos.
  31. ↑ «Population and Population Centers by State: 2000». U.S. Census Bureau. Consultáu'l 5/8/2008.
  32. ↑ «Annual Estimates of the Population by Sex, Race and Hispanic or Latino Origin for Utah: April 1, 2000 to July 1, 2005». Oficina del Censo de los Estaos Xuníos. Consultáu'l 5/8/2008.
  33. ↑ «Demographics & Statistics». Utah.gov. Consultáu'l 5/8/2008.
  34. ↑ 34,0 34,1 Matt Canham (22/6/2006). «Mormon portion of Utah population steadily shrinking». Salt Lake Tribune. Consultáu'l 20/8/2008.
  35. ↑ «LDS Church reports its membership records». newsroom.lds.org (17/1/2008). Consultáu'l 20/8/2008.
  36. ↑ «National Center for Health Statistics National Vital Statistics Reports». Centers for Disease Control and Prevention. Consultáu'l 5/8/2008.
  37. ↑ Deborah Bulkeley (13/10/2005). «Utah's birthrate is tops». Deseret News. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-04-21.
  38. ↑ «American Religious Identification Survey 2001» páx. 40. The Graduate Center of the City, University of New York. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-11-27. Consultáu'l 5/8/2008.
  39. ↑ Janice Houston (28/2/2007). «Utah's Economy» (inglés). Center for Public Policy & Administration, University of UtahPolicy Perspectives. Consultáu'l 20/2/2009.
  40. ↑ «Economy at a Glance - Utah» (inglés). United States Department of Labor. Consultáu'l 20/2/2009.
  41. ↑ «Utah oil & gas production». atles.utah.gov. Consultáu'l 5/8/2008.
  42. ↑ «Utah Heritage and Culture». Utah Travel Industry Website. Archiváu dende l'orixinal, el 2010-02-18. Consultáu'l 21/8/2008.
  43. ↑ «11,623 Pipes: The Story of the Tabernacle Organ». Official Website of the Mormon Tabernacle Choir. Consultáu'l 21/8/2008.
  44. ↑ «mio_qn4188/is_20060709/ai_n16525654 Temple Square is still top tourist draw in Utah». Deseret News (9/7/2006). Consultáu'l 21/8/2008.
  45. ↑ Enrique Martínez-Salanova Sánchez. «Cine independente d'Estaos Xuníos». Universidá d'Huelva. Consultáu'l 21/8/2008.

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]
Bandera de los Estaos Xuníos Los 50 estaos d'Estaos Xuníos d'América Bandera de los Estaos Xuníos

Alabama · Alaska · Arizona · Arkansas · California · Carolina del Norte · Carolina del Sur · Colorado · Connecticut · Dakota del Norte · Dakota del Sur · Delaware · Florida · Georgia · Ḥawai · Idaho · Illinois · Indiana · Iowa · Kansas · Kentucky · Louisiana · Maine · Maryland · Massachusetts · Michigan · Minnesota · Mississippi · Missouri · Montana · Nebraska · Nevada · New Hampshire · Nueva Jersey · Nueva York · Nuevu Méxicu · Ohio · Oklahoma · Oregón · Pennsylvania · Rhode Island · Tennessee · Texas · Utah · Vermont · Virxinia · Virxinia Occidental · Washington · Wisconsin · Wyoming

Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Utah&oldid=4301012»